Өнімдер мен тауарларды өткізу шығындарының аудиті

• есеп мәліметтерін машинаграммада кірісті төмендету  немесе шығысты тым көтермелеу жолымен  бұрмалау;

• бастапқы  құжаттарға код беру процесінде қасақана қателер мен жалған құжат жасау;

• шикізат пен  материалдар есебін бұрын өндеуден өткен немесе жалған құжаттардың мәліметтерін ЭЕМ-ға енгізу жолымен бұрмалау;

• бастапқы  құжаттарда шифрлар мен номенклатуралық  нөмірлерді бұрмалау;

• есеп мәліметтерін бастапқы құжаттардан көшіру сәтіндегі  бұрмалаулар.

Ақпаратты машиналық мәліметтерді көшіріп  таратуда жіберелген қателерді анықтағанда хранологиялық жазбалардың есеп регистрлері болып табылатын, машинаграммалар шығарылатын бастапқы құжаттарды тексеру ұсынылады. Материалдарды ЭЕМ-да есептеу кезінде ықтимал ұрлықтарды дәлелдейтін белгілер мыналар:

• ЭЕМ-ға өңдеуге  жіберелген бастапқы құжаттарда түзетулердің болуы мен талап етілетін деректемелердіңжоқтығы;

• машинограммалардағы түзетулер;

• бақылау машинограммаларда  дебиттік және кредиттік айналымдар жиынтығының үйлеспеуі;

• кұжаттар  мен машинограммалар ішіндегі қарама-қайшылықтардың болуы.

Аудит барысында аудиторлардың барлық іс-әрекеттері аудиторлық тексерістің  басты мақсатына бағытталған  – шаруашылық субъектінің бухгалтериялық есептілігінің шынайы болуының объективті пікірінің қалыптасуына. Осы пікір  аудиторлық қорытындының мазмұнын құрайды.

Аудиторлық  қорытынды – бұл барлық заңды және жеке тұлғалар, мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар және сот органдары үшін құқықтық статусы бар құжат. Аудиторлық ұйымдардың (аудитордың)  қорытындысы Қазақстан Республикасының процессуалды заңнамасына сәйкес тағайындалған әкспертизаға теңестіріледі.

Аудиторлық  ұйым аудиторлық қорытындыны тек  шаруашылық субъектіге келісілген данада және мерзімде табыс етуге міндетті.

Кіріспе бөлімі жеке қызмет жасайтын аудитор  немесе аудиторлық ұйым жөнінде барлық қажетті мәліметтер жазылады.

Сараптама бөлімінде аудиторлық фирманың шаруашылық субъектіге ішкі бақылау жағдайы, шаруашылық субъектінің бухгалтерлік есеп және есептілігі, сонымен қатар шаруашылық-қаржылық операциялар жасағанда шаруашылық субъектінің заңды сақтау жөніндегі есебінен тұрады.

Аудиторлық  қорытындыға шаруашылық субектісінің бухгалтерлік есептілігі қосымша ретінде  болуы қажет.

Аудитолық қорытындының әр парағына аудитордың қолы қойылады және жеке мөрімен расталады.

Қорытынды

      Тауар –тұтынысты қанағаттандыруға назар аудару, иелену, пайдалану не тұтыну үшін нарыққа ұсынылатын барлық зат. Ол физикалық обьект, қызмет, адам, орын, мекеме және идея болуы мүмкін. Тауарды жасарда оны дайындаушы үш деңгейлі идеяны қабылдауы керек. Нарықты жинақты зерттеу ереже бойынша, тауарды зерттеуден басталады, өйткені тауарды нәтижелі пайдалану, тұтыну қасиеті, тұтынушы сұранысы осыған тікелей байланысты. Сондықтан зетртеудің негізгі мақсаты – нарықтағы тауардың шынайы сұранысын анықтау, оны ұтымды өлшемде шығару үшін не қажеттігі, оның техникалық сипаттамасы, экономикалық негізделген баға саясаты. Қазіргі өмірді жаңа тауар түрін ойлап табу мен өндіру кәсіпорынның өркендеуіне шешуші болып саналады. Сонымен бірге, шетел баспасы былай деп көрсетіп отыр, коммерциялық табыстар тауарды ойлап табу үшін (мысалы, барлық шығынды өтейтін және нарыққа шығаратын) 60 шақты жаңа идеяны зерттеп білуді және соның ішінен нарықтың болашақ талабына жауап бере алатынын дұрыс таңдап алу қажеттігін түсіндіреді.

Басқа сөзбен айтқанда, жаңа тауар нарыққа шыққанда жоғары қажеттілікке жауап бере алуы керек. Тауар қандай да адам қажеттілігін қанағаттандыру қасиеті тұтыну құны деп аталады. Ол тек оны өндірушінің ғана емес, басқа да адамдардың қажеттіліктерін өтей алады, яғни қоғамдық тұтыну құны болып табылады. Ал, өндірушінің өзін ол басқа тауарларға айырбастала алатындығы үшін ғана қызықтырады.

  Сонымен, әрбір кәсіпорын өзінің өндіріс процесінің нәтижесінде өнім алады. Өнім жартылай фабрикат, дайын өнім және өнеркәсіптік жұмыс ретінде көрініс табады. Осының ішінде тауарлар- жалпы экономикалық пайдасы мол өнеркәсіптік өнім құрамының басты элементі болып табылады.

Тауарлар  қозғалысын есептеу мен ұйымдастырудың алғышарты – номенклатураны жобалау. Номенклатура – нақты бір өнім түрінің қолданыстағы белгілену жүйесіне сай өлшем бірлігі бар жүйелі тізімі.

Тауарларды  өткізу аудитінің басты міндеті – есептеу мен тексеруді дұрыс ұйымдастыру, дайын өнім қозғалысы туралы нақты мәлімет алу, объекттердің нормаға сай болуын қамтамасыз ету. Дайын өнім аудиті жүргізу толықтығына қарай: кешенді, функционалды, локальді болып бөлінеді.

Функционалды  аудит дегеніміз әр түрлі деңгейдегі процесс, цикл бойынша басқару функциясын атқарылуын бақылау.

Функционалды  аудит кезінде өнім сақтайтын  жерлердің қолдануға жарамдылығын, қауіпсіздік ережелерінің сақталуын, өлшеу шаруашылығының жүргізілуін қарастырады. Тексеру соңында аудиторлық қорытынды – барлық мекемелер үшін бірдей құқықтық статусы бар, екі бөлімнен (кіріспе және сараптама) тұратын аудитордың қолы мен мөрімен расталған құжат беріледі.

Өзінің  қорытынды пікірлерін аудитор тексерілген  бастапқы  құжуттардың және есеп регистрлерінің мәліметтерімен, орындалған бақылау арифметикалық есептеулердің  нәтижелерімен негіздейді. Аудит  өткізу барысында табылған қателерді және бұзушылықтарды аудитор жұмыс құжаттарына тіркеу керек.

Пайдаланылған әдебиетер:

1.Мамыров Н.Қ., Тлеужанова М.Ә., Макроэкономика  Алматы -2003ж

2.Радостовец «Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі»

3.Сейдахметова «Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп»

4. Н. Әжібаева, Н.Ә. Байболтаев, Ж.Ғ Жұмағалиев «Аудит» 2006ж

5. Толпаков. Ж  С «Бухгалтерлік есеп» 2009 ж