Өнімдер мен тауарларды өткізу шығындарының аудиті

Аталған жұмысшылардың еңбекақыларына заңдармен  белгіленген ствака бойынша арнайы есептеулермен есептелген әлеуметтік салық және әлеуметтік сақтандыру бойынша  аударым сомаларына мынандай бухгалтерлік жазба жасладаы: 

7110  «Өнімдерді сату және қызметтер  көрсету бойынша шығыстар» шотының  дебеті

Тиісті  шоттардың кредиті: 

3150 «Әлеуметтік  салық»

3210 «Әлеуметтік  сақтандыру бойынша міндеттемелері» 

«Мүлік  және жеке сақтандыру шығындары» бабы бойынша сақтандыру ұйымдарына мекеменің негізгі құралдарын,тауарлық-материалдық қорларын және басқа да мүліктерін ерікті және міндетті сақтандыру бойынша есепетелеген сақтандыру шарты мен сақтандыру полистері негізінде бухгалтерлік есеп шотарында мынандай жазулармен көрсетіледі:

7110  «Өнімдерді сату және қызметтер  көрсету бойынша шығыстар» шотының  дебеті 

кепілдік  мерзімдеріне қарай келесі шоттардың  кредиті:

3410 «Қысқа  мезімді кепілдік міндеттемелері» 

4210 «Ұзақ  мерзімді кепілдік міндеттемелері»

Осындай бухгалтерлік тізбе еңбек заңдарында қарастырылған қалыпты еңбек жағдайлары мен техника қауіпсіздігі және басқа да жағдайлардың талаптарына сай мекеменің қызметеркерлерін міндетті жеке сақтандыруға міндетті сақтандыру шарттары мен шарттар-полистер сәйкес есептелген сақтандыру төлемдер сомаларына беріледі.

Сақтандыру  полистерін алуға кеткен шығындардың  осы есептік мерзімге тиесілі  бөлігі мынандай бухгалтерлік тізбемен есептен (шығысқа) шығарылады:

7110  «Өнімдерді сату және қызметтер  көрсету бойынша шығыстар» шотының  дебеті

2920 «Алдағы кезеңдердің шығыстары» шотының

2920 «Сақтандыру  полисі» қосымша шотының кредиті. 
 

Тауарды жабдықтауға тапсырыс алу

Өніммен жабдықтау үшін тұтынушылар берген тапсырыстарына бақылау жасау процедураларын зерттеу кезінде аудитортөмендегілерге  көз жеткізу керек:

• Келіп түскен тапсырыстардың оларды тіркеу журналына жазылғандығына. Сатып-өткізу бөлімінің тиісті лауазымды қызметкерлері тапсырыс алған кезде бақылаудың төмендегі сәттерінің нақтв бары тексеріледі:

• Тапсырысты құрұшының қолы және оның лауазыманың көтерілуі
• Тапсырыс берушінің заңды мекен жайы және банктік реквезиттерінің көрсетілуі
• Тапсырыс берушінің нақты шарттары бар ниеті(келісім заты, ассортименті, саны, сапасы, бағасы, мерзімі, және т.б)
• Тапсырыс орындаушының толық аты-жөні көрсетілуі

• Көрсетілген параметрлерден ауытқулар тапсырысты орындау мүмкіндігін алдын-ала бағалау кезінде есепке алынады

Тапсырыстын барлық түсініксіз жақтарын тапсырушы  телефон немесе факс арқылы анықтан  алады. Тапсырыс ары қарай қарастыруға  тек жоғарыда көрсетілген параметрлерден ауытқулар жоқ болған кезде ғана жіберіледі

• Барлық тапсырыстар тіркемелерімен бірге оларды топтау тәртібімен номерленеді, тіркеу кітабына  жазылады және түскен тапсырыстардыесепке алу журналына тігіледі(сақтау үшін) Тапсырыстардың көшірмелері тіркемелерімен бірге коммерциялық несие бере отырып, тапсырыстарды орындау мүмкіндігі жөнінде шешім қабылдаушы лауазымды тұлғаларға беріледі.

Жоғарыда  көрсетілген бақылау процедураларын аудитор тапсырыстар көрсетілген  құжаттарды іріктеу(тандау) отырып тексереді

 Аудитор  осы кезеңге келіп түскен тапсырыстарды  тіркеудің толықтығын растау  үшін белгілі бір кезенді таңдайды; жетпейтін номірледі анықтау  үшінтаңдап алынған кезде түскен  тапсырыстарды сканерлейді; осы  тапсырыстардың номірлерін тапсырыстарды  тіркеу кітабында көрсетілген тиісті номерлермен салыстырады.                                  

Таурлар және оларды өткізудің аудиті

  Таурлар және оларды өткізуін аудитінің басты міндеті - оларды есептеудің дұрыс жүргізілуі, олардың сақталу орындарындағы бар болуы мен қозғалысы туралы нақты мәліметтер алу, сақталуын қамтамасыз ету және қабылданған нормативтерге сай болуын қамтамасыз ету болып табылады.

  Жүргізу толықтығына қарай аудит кешенді, функцоналды және локальді болады. Аудит түрлерінің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Функционалды аудит әр түрлі сатыдағы процесс, цикл және шаруашылық іс-қызметі түрлері бойынша белгілі бір басқару функцияларын атқару жағдайын мақсатты түрде бақылау түсіндіріледі. Операциялық аудиттің осы түрінің маңызды сипаттамалары арасында ең алдымен зерттеудің тереңдігі мен аудиторлардың бизнесті басқарудағы әр түрлі функциялары бойынша еңбекке мамандану мүмкіндігін атап айтқан жөн. Функционалды аудит шеңберінде менеджмент, маркетинг, қаржы, бухгалтерлік есеп, әкономикалық талдау, еңбек, материалдық және қаржылық ресурстарды басқару жағдайын ішкі шаруашылық бақылау функцияларын орындауды тексеру жасалады.

Функционалды аудит өндірістік ресурстарды қолдану мен процестерді, сатылы және циклдерді қалыптастыру бойынша жүргізіле алады. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жабдықтау, өндірістік және қаржылық іс-қызметінде өндірістік ресурстарды басқару функцияларын орындаудың іс жүзіндегі нақты жағдайын зерттеудің кешенді тәсілі ең пайдалы болып табылады.

Тауарлы-материалдық қорларға (ТМҚ) сатып алу циклінің функционалды аудитін қаржылық есеп берудің мәліметтерін және белгілі бір кезең ішіндегі олардың қозғалысы туралы алғашқы құжаттарды қарастырудан басталады. Бастапқы есепті ұйымдастыруда қабылдауды, құжатта рәсімдеуді, тиеу-тасу жұмыстарын, материалдық ресурстардың қозғалысын, сақталуын және ұтымды қолданылуын бақылау мен орналастыруды тікелей жүзеге асыратын қойма шаруашылығы қызметкерлері маңызды рөл атқарады.

Шаруашылық  жүргізуші субъектілерді сатып  алу, өндіріс және дайын өнімді өткізу циклдерінің функционалды аудитінің маңызды кезеңдері мыналар:

• Материалдық ресурстармен жабдықтауды ұйымдастыру  жағдайын тексеру.

• Қалыптасқан  тауарлык-материалдық   қорларды   басқару жүйесін талдау.

• Қорлардың жағдайын және олардың қолданылу  деңгейін бағалау.

• Қойма шаруашылығын ұйымдастырудың жағдайын тексеру.

• Тауарлық-материалдық  қорлармен жасалатын операцияларды  есепте көрсетудің дұрыстығын тексеру.

• Қорларды  түгендеудің жүйелілігі мен дұрыстығын зертгеу.

• Тауарлық-материалдық  құндылықтарды қолдануды ішкі бақылау жағдайын бағалау.

• Жабдықтау-дайындау іс-қызметі есебін, басқаруды және талдауды жақсарту бойынша ұсыныстар  әзірлеу.

  Тауарлық-материалдық қорларды құру мен сақтау белгілі бір шығындарға кездеседі. Шынында, Қазақстанның кен өндіру өнеркәсібінде жабдықтау-дайындау іс-қызметіне қатысты шығындардың жалпы сомасы оларға жасалған материалдық ресурстар қоры құнының 30%-не жуық болды. Бұдан шығатын қорытынды, шаруашылық жүргізуші субъектілердің материалдық кұндылықтарға деген кажеттілігін ең аз шамадағы шығындармен қамтамасыз ету мақсат болып қойылады.

Арнайы  әдебиеттерді оқып білу және озық тәжірибені жинақтап қорыту негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің тауарлық-материалдық қорлары есебі мен ішкі бақылау жағдайының функционалды аудиті бағдарламасы ұсынылады.

Таурлар және оларды өткізу және қаржылық нәтижелердің құралу циклінің аудтін жүргізу кезіндегі  ақпарат көздері.

 

 Аудиторлық  процедуралардың маңыздылығының  бірі-дебиторлық берешек борыштарды  растау. Бұл растаудың негізгі  міндеті-бар болу бағалау және  дәл болу мақсаттарына қол  жеткізу.

Егер  тауарды сатып-өткізудің барлық көлемі сатып алушылардың есеп регистрлеріне кірмеген болса, онда алынуға тиісті шоттар бойынша сомалардың азаюын баланс баптарын тестілей алып отыру мүмкін емес. Сатып-өткізу көлемінің және дебиторлық борыштарының азаюынын бәрінен бұрын нақты жүзеге асырылған, бірақ жөнелтудің есебі арқылы өтпеген операцияларға тексеру жүргізу кезінде және талдамалық процедуралар арқылы анықтауға болады.

Растау  жөнінде берілген сұрауларға сатып  алушылар көңіл аудармаған кезде  аудитор тауармен ілесіп барған құжаттарды қарайды. Дебиторлар мен кредиторларға жеке клиенттердің сальдолары бойынша тексеру жүргізу өнімді жөнелту және табыс алу(есептеу) бойынша ілесіп барған құжаттарды қарау жолымен орындалады.

Қорытынды есепті қарау, кредит бойынша менеджерлермен әнгіме өткізу және клиенттің өз сатып алушылармен хатжазуларына шолу жасау борышты жою(жабу) мүмкіндіктері туралы мағлұмат беру мүмкін.

Әдетте  растау операцияларды тексеру кезіндегіге  қарағанда қатенің белгілі бір  түрін анықтау кезінде тиімдірек. Мысалдардың арасында өтірік шотта, даулы соммалар және борышкер басқа жаққа көшіп өзінің жаңа мекен-жайын тастамай кеткен жағдайдашоттардың жабылмиай қалуы және т.б бар. Растау осы ауытқулардың кез-келген ашуға кепілдік бере алмаса да, олар операциялады тексеруге қарағанда сенімдірек. Себебі растау тәуелсіз көздерден алынған дәлелдеулер болып табылады, ал операцияларды тексеру кәсіпорынның ішінде жасалған құжаттарға сүйенеді.

  Бірақ  есепке алынбаған операциялар  және шоттар растау операцияларды  тексеруге  қарағанда аз ықтималдылықпен  анықтау мүмкін. Оның 2себебі бар;

1. Растауды жіберу үшін дебиторлар шрттарының тізімі болуға тиісті( таңдап алу үшін) әрине қалып қалған шоттар іріктеу жасалаттын жиынтыққа кіргізуге болмайды.
2. Егересепке алынбағаноперациясы бар шот жіберілген шот болса, онда тапсырыс берушілер растауды жай ғана болжай немесе сроның дұрыс екендігін көрсете алады.

Қолайлы аудиторлық тәуәкелділік үшін операцияларды  тексеруге( сөйтіп растауды қарастыруға)көңіл  аударуға болады және керісінше. Егер аудитор ішкі бақылау жүйесін  жоғары деңгейде деп бағалайтын болса, онда операцияларды тексеруге көңіл аудару және оларды ең төменгісіне дейін жеткізу арзанға түседі. Басқа жағынан алғанда, егер ішкі бақылау жүйесі әлсіз болса және ірі дебиторлар шоттарының аздаған саны бар болса, онда аудитор бәрінен жиірек дебиторлық борыштың ұлкен бөлігін растайды және операцияларды тексерудің аздаған ғана санын орындайды.