Өнімдер мен тауарларды өткізу шығындарының аудиті

Өнеркәсіптік  өнім құрамының үшінші элементі –  бұл өнеркәсіптік сипаттағы жұмыс.

Өнім  есебі және оны сату өнімді өндіру және өткізуді басқару үшін қажет  мәліметтерді уақытылы алуды қамтамасыз ететін мақсатты процесс.

Бұл есептің  мақсаты сатып алушыларына қатысты кәсіпорын өзінің келісім-шарт міндеттемелерін және өнім өндірудің өндірістік бағдарламасын орындауды бақылау болып табылады. Сонымен қатар, есептің көмегімен кәсіпорынның қоймасындағы өнімдердің қолда бары, оның қабылданған қор нормасына сәйкестігі (құралдардың айналымын жеделдету үшін қажет), сату бөліміндегі тауарлардың көлемінің жеткіліктілігі, қомадағы және сатып алушыға жөнелтілген тауарлардың сақталуы бақыланады. Босатылу және сатылу операцияларының есебі сатып алушылар төлемдерінің уақытылы түсуін және сату барысында шығындар пайда болатын өткізу сферасындағы үнемдеу тәртібін қадағалау мақсатын көздейді.

Өнімді  өндіру, босату және сату бойынша дұрыс  басқару шешімін қабылдау үшін кәсіпорынның басқару органдары қажетті ақпаратты уақытылы алып отыру қажет. Мысалы, өнім өндіру жөніндегі күнделікті хабар тәуіліктік тапсырманың және айлық өндірістік бағдарламаның орындалғаның тұрақты түрде бақылап отыруына және жоспардан ауытқып кеткен жағдайда қажетті шара қолдануға мүмкіндік береді. Қоймадағы өнімнің қалдығы туралы мәлімет кәсіпорынның күнделікті потенциалды мүмкіндігі туралы талдау жасауға мүмкіндік береді. Босатылған өнімнің қалдығы туралы мәлімет өнімнің сатылуын болжау үшін, кәсіпорынның пайдасына оның әсерін болжау үшін, және де осы маңызды көрсеткіштер бойынша жоспардың орындалу жолын болжау үшін қажет.

Кәсіпорынның  сыртқы есеп беру көрсеткіштерін қалыптастыру көзі ретінде де есеп ақпараты өте  маңызды. Есеп ақпаратын алуды ұйымдастырушы және оның қалыптасу тәртібін орындаушы кәсіпорын бухгалтериясы болып табылады. Оның өнімді шығару, босату және сатуды бақылау бойынша негізгі міндеттері келесілер:

• Өнім қозғалысын уақытылы құжатты толтыруын қамтамасыз ету – оның қоймаға түсуі (өндірістен шығуы) және сатып алушыларға жөнелтуі;

• Материалды-жауапты  тұлғамен өнімді толық және уақытылы қабылдануын және оның сақталуын, сонымен  қатар бекітілген нормативтерге  оның запастарының сай болуын бақылау;

• Келісім-шарттарды  орындаудың нақты тәртібін, сатып  алушыларға өнімді жөнелтудің, өнімнің сапасы мен ассортименті, оның босатылу мерзімін ұйымдастыру. (Осы оперативті есепті жүргізуді негізінен сату бөліміне жүктейді);

• Өнімді  сатып алушылардан төлемнің уақытында  түсуін бақылау және төлем құжаттарын толтыру;

• Ағымдағы  есеп тіркемелерінде және бухгалтерлік шот жүйелерінде өнімді өндіру, босату және сату операцияларын жазу;

• Тауарды сатумен байланысты өндірістік шығындарды белгілеу және олардың шамасы мен құрамын бақылау;

• Тауарды сату жоспарын орындауды бақылау;

• Кәсіпорынның  сыртқы есеп беру көрсеткіштерін дайындау немесе оларды есептеу ақпараттары;

Осы міндеттерді  толық орындау үшін есеп дұрыс  жүргізілу қажет.

Таурлар және оларды өткізуін есептеу және оның қозғалысын ұйымдастыру.

  Тауарлар қозғалысын есептеудің алғышарттары үшін нормативті-анықтамалық ақпарат қажет. Тауарлар запасының жағдайын жан-жақты бақылау, оның өндіру және жеткізу жоспарын орындау, әрбір бұйымның атауын, көлемін, сортының қозғалысын қадағалауын қажет тұтады. Есептеуді осылай детальдап қарау дайын өнімді есептеу мен оның қозғалысын  ұйымдастырудың міндетті алғышарты болып табылатын номенклатураны жобалау жолымен жасалады.

Номенклатура  деп кәсіпорынмен немесе біртекті кәсіпорындар тобымен өндірілетін өнім түрінің қолданыстағы белгілеу жүйесіне сай өлшем бірлігі бар жүйелендірілген тізімі аталады. Номенклатураның әр позициясына номенклатуралық номер беріледі, ол оның коды болып табылады. Кодтағы белгілер саны минимальды болу қажет, бірақ өндірілетін өнімнің барлық тізіміндегі белгілерді қамту үшін жеткілікті болу қажет.

Өнімнің осындай түрде жасалған номенклатуралық  тізімі әрбір номенклатуралық позицияның коды мен сөзбен жазылған түсініктемесінің арасындағы байланысты орнататын ақпараты бар анықтамалық материал болып  табылады.

Есепті  жеңілдету мақсатында бір номенклатуралық номерге бағасы бірдей немесе бір-біріне жақын бірнеше өнімдердің размерін, сорттарын немесе түрлерін бекітеді, осылайша номенклатураны бекітеді. Бірақта есеп мәліметтерінің ақпараттылығын көтеруін және бақылауын жақсарту мақсатында номенклатураның жайылған түрі тартымдырақ болады.

Көптеген  бухгалтериялар есептеу бағасы ретінде  кәсіпорынның көтерме бағасын қолдануды  қалайды (айналымнан салықсыз) немесе бөлшектеу бағасын қолданады, егер соңғысы болса. Есептеу бағасы үшін өнімнің орташа жылдық жоспарлы өндірістік өзіндік құнын қабылдайтын бухгалтерия бар кәсіпорындарда аз емес.

Нығайтылған топтық ассортименті бойынша кәсіпорынның бухгалтериясы жүргізетін өнімнің  талдамалық есебі болған жағдайда есептік  баға осы топ үшін орташа болып  есептеледі және бағалау шамасының нормативті-анықтамалық массиві бойынша жеке дара позиция болады. Дайын өнім есебін ұйымдастырудың алғышарттары нормативті-анықтамалық ақпараттың бар болуы ғана емес, сонымен қатар осыған барлық қызығушылығы бар тұлғалардың қол жетуін қамтамасыз етуі екенін ескеру қажет. Көптеген көздер бойынша бөлінген бұл ақпаратты рационалды ұйымдастыру қажет, олардың әрбірі белгілі пайдаланушыға қажетті нақты мәліметтерді массивте біріктіреді.

Материалды-жауапты  тұлғалар номенклатуралық парақ  ұстау қажет, онда барлық өнімнің түрі, өнімнің позициялық коды, өлшеу бірлігі және есептеу бағасы болады. Нақты осы деректемелерді материалды-жауапты тұлғалар өнімнің қозғалысын көрсететін басқы құжаттарды толтырғанда белгілеу міндетті.

Жедел жұмыс жасау үшін өткізу бөлімінің қызметкерлері дәл осындай номенклатуралық парақты қажетсінеді, бірақ онда сату бағасы көрсетіледі және де сол бағалар прейскуранттың позициясы мен номеріне сілтейді, олар сатып алушыларға берген шоттарда белгіленеді. Сонымен қатар, оларға сатып алушылардың, келісім-шарттардың коды бойынша дифференциалды өнімдердің жеткізуі бойынша кәсіпорынның міндеттері мен жоспарлық тапсырмалары туралы анықтамалық құжаттың мәліметтері керек.

Пайдаланушылардың мүдделеріне сай нормативті-анықтамалық  ақпаратты ұйымдастырудың рационалды әдістері арнайы әдебиеттерде экономикалық ақпаратты механикалық өндеуді жобалау және басқаруды автоматизацилау жүйесімен байланыста қарастырады. Бірақ бұл әдістердің негізгі идеяларын өнім және оның қозғалысы туралы жоспарлық және есептік ақпараттар компьютерлендірілмесе де қолдануға болады.

Тауарлар  туралы ақпаратты компьютерлік өндеу жағдайында алғышарттары техникалық тасымалдаушыларға нормативті-анықтамалық мәліметтерді салу болып табылады, оларды ыңғайлы тәртіппен ұйымдастыру және өзгерістер және толықтырулар қажет болған жағдайларда уақытылы жаңартып отыру жүйесін жасау.

Өнімдер мен тауарларды өткізі шығындарын құжаттармен  рәсімдеу және есепке алу.

Өндірілген  өнімдер мен шығарылған тауарларды сатумен (саудамен,коммерциямен) шұғылданатын мекемеларді (кәсіпорындардың) кезаң шығындарының бухгалтерлік есебін дұрыс жүргізу және бақылауды күшейту үшін өнімдер мен тауарларды сату шығындарының ғылыми негізделген есептік юаптарын қалыптастырудың үлкен маңызы бар.

Жоғарыда  көрсетілгендей №10 журнал-ордердің №5 тізімдемесіндекелтірілген өнімдер мен тауарлар сату шығындарының тізімі сауда мекемелерінің қаржылық-шаруашылық  қызметінің ерекшелігін көрсетпейді.Онда сауда мекемелерінде ғана тиесілі өнімдер мен тауарларды өткізі (сату) шығындарының ерекше баптарын (түрлерін) ,мысалы, «Тауарлық материалдық қорларды сақтау,өндеу,сұраптау мен буып-түю және тоңазытқыш жабдықтарын ұстау шығындары (штаттық қызметкерлерінің еңбекақыларынан басқа)», «Тауарлық материалдық қорлардың табиғи кему мөлшерлері шегіндегі ысырыпталуы мен технологиялық қалдықтар», «Санитарлық және арнайы аяқ киімдер мен киім-кешектер, асханалық киімдер,ыдыстар мен аспаптар шығындары», т.б. кездеспейді.Сонымен қатар, экономикалық мазмұны мен мағынасы біртекті тауарларды сату шығындардарының баптары негізсіз егжей-тегжейлі бөлшектеніп, өте ұқсас баптарды құрап, бірін-бірі қайталайды. Мысалы, «Негізгі құралдпрды ұстау шығыңдары», «Жүктерді жөнелту пунтке дейін тасымалдау», мен «Тауарлады буып-түю тиеу,тасымалдау шығындары»; «Тиеу-түсіру жұмыстары» мен «Тауарлады буып-түю тиеу,тасымалдау шығындары», «Коммуналдық буып-түю тиеу,тасымалдау шығындары». Сол сияқты «Сыйақы және басқа сол сияқты төлемдер» деген бапты жеке көрсетудің қажеті жоқ,себебі олар бұрынғыдайбасқа көзден емес,негізгі жалақы сияқты төлеу қорынан төленеді,сондықтан оларды «Қызметкерлердің еңбекақысы» деген бапта көрсету керек.

Өнімдер мен тауарлады өткізу шығындарын тым егжейтегжейлі бөлшектеу  есептік жазбаларды көбейтіп,еңбекқызметкерлерінің  еңбегін артық шығые етеді.Ол тек қана есепші мұндай бөлшектердің шын мәнінде керектігіне көз жеткізсе ғана пайдалануға болады.

Сондықтан жоғарыда айтылған « Сауда қызметімен шұғылданатын  субъектілердегі мерзім шығындарын есепке алу» атты оқу-тәжірибелік құралда кезең шығындарының есептік баптар тізюегін жасауда тауарлар өткізу шығындары мен жалпы және әкімшілік шы.ындарының \баптарын бір-+бірінен дұрыс ажыратуға көңіл бөлінеді.

Кезең шығындарының есептік баптар тізбегі  сауда мекемелерінен  меншік нысаны мен ведомтволық бағынушылығына қарай пайдалануға арналған, сондықтан ол сауды ұйымдарының материлдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалануына қатаң бақылау қою мақсатында нақты шығындарын уақытылы,толық және дұрыс көрсетілуін қамтамасыз етеді.

Кезең шығындарының біртұтас тізбегі мен баптарының мазмұнын сақтау,біздің ойымызша,шаруашылық операцияларын кезең шығындарының ұсынылған баптары бойынша бірдей және экономикалық дұрыс есепке алу мен аудан,облыс пен бүкіл ел көлемінде сауда саласының кезең шығындарының жеке баптары бойынша қортынды жасау,терең және салыстырмалы таудау жүргізу мен шығындардың тиімділігін арттыру резервтерін анықтау үшін қажетті мәліметтермен қаматамасыз етеді.

Өнімдер мен тауарларды сату шығындарының тиімділігін  арттыру мақсатында оларды жоспарлау,есепке алу,қаржылық есеп беруде көрсету және талдаужасау үшін саудамен шұғылданатын мекемелерге шығындарды төмендегідей баптар тізбегі бойынша талдау есебін жүргізу ұсынылады.

Ұсынылған шығын баптарының тізбегінің сатылуын және бір түрлі шаруашылық оперциялары  тауар өткізу шығындарының белгіденген баптары бойынша бірдей және экономикалық дұрыс көрініс табу үшін шығындарының әрбір бабының экономикалық мазмұнын және бухгалтерлік есепте көрсету әдістемесі түбегейлі қарастырамыз.