Міндеттемелер аудиті

 

 

1.4  Жабдықтаушы  мен қызмет көрсетушілермен есеп  айырысу есебі

        Кез келген кәсіпорын үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін оны уақытылы керекті материалдарымен қамтамасыз етіп отырудың маңызы зор. Ұйымды экономикалық қормен жабдықтау экономикалық және әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Кәсіпорын өнім өндіруші ұйымдармен, сондай ақ делдалдық ұйымдармен өзіне керекті материалдық қорлармен және техникалармен қамтамасыз ету жөніндегі келісім шарттар жасалады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.

        Осы  жоғарыда айтылған ұйымды керекті  материалдармен және басқа да  құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпорындармен  есеп айырысуының есебі  «Жабдықтаушы  және мердігерлермен есп айырысу»  шотында жүргізіледі. Бұл шотта  есеп айырысу сомасының деңгейіне  және нысандарына қарамастан  жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер,олардың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептелінген қарыз сомаларының есебі жүргізіледі. «Жабдықтаушы және мердігерлермен есп айырысу» шотының кредитінде тиісті материалдық қорлар,шығындар бойынша жабдықтаушылардың акцептелген шот фактурасына сәйкес есептелген сомалар,ал дебеті бойынша «ақшалар» деп аталатын шотының және басқа да шоттардың кредитінен оларға төленген сомалар жазылады. «Жабдықтаушы және мердігерлермен есп айырысу» бойынша есеп номері 6 журнал ордерде жабдықтаушы мердігелердің әрбір шот фактурасы бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал ордерде жабдықтаушы мердігерлердің шот фактураларының акцептелуі, материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олардың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.

             Келіп түскен шот фактураларды  алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп түскен жүктер есебі журналына» тіркейді. Бұл журнал бойынша ұйымда материалды құндылықтардың уақытылы келіп түсуіне бақылау жасалады. Журналға жазылуға тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар көлік жүкқұжаттары,кіріс ордерлері,материалды қабылдау туралы актілер негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың келіп түсуіне қарай жазып отырады. Журналға тек акцептелген шот фактурасы ғана жазылады.

            Фактураланбаған жабдықтар есебі

              Кей жағдайларда келіп түскен  материалдық құндылықтардың құжаттары  болмауы мүмкін. Мұндай құндылықтарды  фактураланбаған жеткізілім деп  атайды. Фактураланбаған жеткізілімдер  фактураланған яғни шот фактураларымен  бірге келген жеткізілімдер тәрізді  әрбір жабдықтаушылар бойынша  жеке көрсетіледі.Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшін үлгісі М-7 «Материалдарды қабылдау туралыактілер» қолданылады,олар шот фактурамен рәсімделген материалдар,сондай ақ  қабылдау кезінде артық шыққан тм құндылықтарға да жатқызылады. Төлем жасалған,бірақ айдың аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген тмқ шот фактуралары келген уақытында оларға бұрын азылған деректер сторно етіліп номері 6 журнал ордерге шот фактурадағы мәліметтер жазылады.

Кесте 4 - Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу  шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялардың  мазмұны	Дт	Кт
1	Келіп түскен тмқ үшін жабдықтаушы мердігерлердің шот фактурасы акцептелді: сатып алу құнына; сатып алынған тауарларға есептелген ққс сомасына	1310,1330 1420	3310 3310
2	Жабдықтаушы мердігерлердің шоттары акцептелді: материалды жеткізу және өңдеу қызметтерінің құнына; ққс құнына	1310,1330 1420	3310 3310

 

жалғасы кесте 4

3	Орындалған құрылыс монтаж жұмыстары үшін мердігерлердің талап  еткен шоттарына: жұмыстың құнына ққс сомасына	2930 1420	3310 3310
4	Тасымалдау ұйымдарының  өнім сату бойынша көрсеткен қызметі  үшін талап еткен шоты: көрсетілген қызмет құнына ққс сомасына	7110 1420	3310 3310
5	Жабдықтаушылар мен мердігерлердің,орындалған жұмысқа,көрсетілген қызметке,оның ішінде, негізгі және өндіріс цехтары,жалпы  өндірістік және шаруашылық қажеттері  үшін берілген электроэнергиялары,булары,газдары,сулары және байланыс қызметтері үшін талап  еткен шоттары: жұмыстың және қызметтің құнына ққс сомасына	8100 1420	3310 3310
6	Жабдықтаушы мердігерледен  материалдарды қабылдаған кезде  кем шыққан және бағасының сәйкес келмеуіне,арифметикалық жіберген қатесі және т.б. үшін қойылған шығым талап сомасына	1410	3310
7	Бух. есепте шот фактурасыз келіп түскен материалдарды көрсету	1310	3310
8	Жабдықтаушылардан келіп  түскен шот фактураға сәйкес бұрыңғы  шот фактурасыз кіріске алынған  материалдардың құны сторно етіледі.	1310	3310
9	Құны төленген бір ақ айдың аяғында жолда қалған материалдардың немесе қоюшылардың қоймасынан әкетілмеген материалдардың құнына; Келесі айдың басында бұл сомалар қызыл жызумен жазылып шығарылып тасталады.	1310         1310	3310         3310
10	Мердігерлік әдіспен жөндеу жүргізілген негізгі құралдардың: жөндеу құнына ққс сомасына	8310 1420	3310 3310
11	Жабдықтаушы мердігерлердің шоттары төленгенде	3310	1030
12	Жабдықтаушы мердігерлерге  алдын ала берілетін аванс  сомасы есептелінді	3310	1610,2910

1.5 Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі

Жалдық міндеттемелер  есебі

           Бұл міндеттемелер есебі «Жалдық  міндеттеме» деп аталатын шотта  жүргізіледі. Бұл шот негізінен  пассивті есеп айырысу шоты  болып табылады. Шоттың кредиті  бойынша жалға алушы кәсіпорынның  негізгі құрал жабдықтарды ұзақ  мерзімге жалға алғаны үшін  жалға беруші кәсіпорынға қарызы  көрініс табады. Ал «Жалдық міндеттеме»  деп аталатын шот дебеті бойынша  негізі құралдарды жалға беруші  кәсіпорынға жалдық міндеттеме  бойынша қарыздың төленуі көрсетіледі.  Бұл шотта талдамалық есеп  әрбір жалдық міндеттеме бойынша  бөлек жүргізіледі.

Төленуге тиісті сыйақы есебі

          Алынған несие, жалдық келісім  шарт және шығарылған бағалы  қағаздар бойынша төленуге тиісті  пайыздардың есебі «Төленуге  тиісті сыйақы» шотында жүргізіледі.  Төленуге тиісті пайыздардың  барлық түрлерін есептеген кезде:

         Дт: «Есептелетін сыйақылар бойынша шығындар» шоты,

         Кт: «Төленуге тиісті сыйақы» шоты

Есеп айырысу шотынан  есептелген пайыздар сомасы төленген кезде:

        Дт: «Төленуге тиісті сыйақы» шоты

        Кт: «Ақшалар» деп аталатын шот түрінде екі жақты жазу жазылады.

Жинақтаушы зейнетақы  қорымен есеп айырысудың есебі

           Зейнетақы қорымен есеп айырысук  есебі «Жинақтаушы зейнетақы қорымен есеп айырысу» шотында жүргізіледі. Меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай ақ жеке кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлғалар шарттар бойынша жұмысшылар жалдайтын тұлғалар,зейнетақы қорларына жарналар аударып отырулары тиіс. Зейнетақы қорына белгіленген мерзімінде жарна төленбеген жағдайларда кәсіпорындар өсім сомасын төлейді, сондай ақ ұйымның лауазымды тұлғаларына бұндай жағдайларда айыппұлдар салынуы мүмкін.

          Зейнетақы бойынша жарналар сомасы  есептелген уақытта кәсіпорынның  бухгалтериясында мына түрдегі  екі жақты жазу жазылады:

          Дт: «Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу» деп аталатын шоты,

          Кт: «Зейнетақы мен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу» деп аталатын шот.

          Ал бұл есептелген жарналар  қорға аударған уақытта

          Дт: «Зейнетақы мен қамтамасыз  ету қорымен есеп айырысу»  деп аталатын шот.

          Кт: «Ақша қаражаттары»шоты.

          Уақытылы зейнетақы қорына жарна  аударылмағаны үшін есептелген  өсім сомасына бухгалтерияда  мына түрдегі жазу жазылады.

           Дт: «Жалпы және әкімшілік шығындар»

           Кт: «Зейнетақы мен қамтамасыз  ету қорымен есеп айырысу»  деп аталатын шот.

           Ал бұл соманы кәсіпорын тиісті  қорға аударған уақытта:

          Дт: «Зейнетақы мен қамтамасыз  ету қорымен есеп айырысу»  деп аталатын шот.

         Кт: «Ақша қаражаттары»шоты.

Басқа да есептелген шығындар есебі

        Басқадай  есептелген шығындар есебі «Басқа  да кредиторлық борыштар мен  есептелген шығындар» деп аталатын  шотта жүргізіледі.Бұл шотта негізгі  құралдарды жөндеуге арналған  резервтер,өнеркәсіптің маусымдық  салаларының шығындарын жабуға  арналған,т.б. жасалған резервтер  сомаларының есебі жүргізіледі.

         Негізгі құрал жабдықтарды жөндеуге  арналған резервтер көп уақытта  өндірісі жұмыс істейтін шаруашылық  субъектілерінде құрылады. Бұларда  жөндеуге жұмсалатын шығындар  жыл бойы бірдей емес мөлшерде  жүзеге асырылады. Ай сайын  резерв жөндеудің барлық түрлеріне  смета бойынша жұмсалатын шығындардың  жылдық сомасының 1/12 бөлігі мөлшерінде жасалады.

Кесте 5- Басқа да кредиторлық қарыздар шоты бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялардың мазмұны	Дт	Кт
1	Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алу бойынша пайда болған борыш сомаға	2410	3360
2	Ұ.м. жалға алынған негізгі  құралдар үшін жал төлемі есеп айырысу  шотынан төленді.	3360	1030
3	Ұ.м. жалға алынған негізгі  құралдар мерзімі бітпей иесіне қайтарылды.	3360	2410
4	Келісім шарт бойынша ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі  құрал үшін есептелген жалгерлік  пайыз сомасы	7310	3380
5	Ұ.м. жалға алынған негізгі  құралдар үшін есептелген жалгерлік  пайыз сомасы есенп айырысу шотынан  төленді	3380	1030
6	Жұмыскерлерге еңбек демаласы үшін төленетін ақыға есептелген резерв сомасы	8110,8210	685
7	Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек демалысы үшін есептелген сомадан  ұсталатын салық және зейнетақы  қоры сомасы	685	3120,3220
8	Н.қ.жөндеуге байланысты алдағы уақыт төлемдер резервтеріне есептелген сомасы	8310	3540,4430
9	Науқандық шығындарға арналған резерв сомалары	8110	3540,4430
10	Құрылған резерв есебінен жасалған нақты шығындарына	3540,4430	1420,1010,1030, 4110,3310,3230

жалғасы кесте 5

11	Жалға берілген негізгі құралдарға есептелген жалгерлік төлем	8310	3540,4430
12	Бұрынырақ төленген жалгерлік  төлем сомасы есебінен есепке алынған  сомасына	3540,4430	1620,2920
13	Жалға берушіге аударылған жалгерлік төлем	3540,4430	1030
14	Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің толық төленіп,қайтарған  тауарының келісім құнына	6020	3540,4430
15	Қайтарылған тауарлардың  сату шегерімдері мен баға шегерімдеріне	3540,4430	6030
16	Есеп беруге тиісті адамдардың берген авнстық есебі бойынша  есептелген шығындар сомасы	7110,7220	3540,4430
17	Есеп беруге тиісті адамдардың аванстық есебінде бекітілген сомасының  мөлшеріндегі қарызын шығысқа шығару	3540,4430	2150

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 

 

 

2.Міндеттемелер  аудиті

2.1 Ағымдағы міндеттемелер  аудиті

           Қысқа мерзімді заемдардың алынуы және қайтарылуына байланысты операциялар 3010-3020 «Қ.м. займдар»шоттарында жүреді. Бұлар пассивтік шоттар болып табылады.Олардың қалдығы есеп беру кезеңінің қайтарылмаған қарызын көрсетеді. Субъект несиені алған жағдайда дебеттелетін шоттар:1040,1050,1070,ал кредиттелетін шоттар: 3010-3020. Несиенің қайтарылуы жағдайында аталған 3010-3020 шоттар дебеттелініп, 1040,1050,1070 шоттар кредиттелінеді. Қысқа мерзімді займдардың аналитикалық есебі займдарды берген банктердің түрлері бойынша және кредиторлар бойынша жүргізіледі. Аудиторға мыналарды тексеру керек:

• Займ үшін төленген пайыздардың дұрыстығын және оларды кезеңдік шығыстарға дұрыс апарылғандығын;
• 3010-3020 шоттар бойынша №4 журнал ордер, баланстағы синтетикалық және аналитикалық есептің дұрыстығын;
• «Ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігі» деген бабының көрсеткіштері баланстағы «Қ.м. міндеттемелер» бөліміне кіргізілуін тексеру;
• Осы бап бойынша займдардың қайтарылу мерзімінің орындалуы,көрсетілген сомалардың нақтылығынтексеру;
• «Овердрафт» бабы бойынша көрсеткіштердің дұрыс анықталуын және уақытылы төленбеген банк заемдары бөлек есептелінуі керектігін;
• 3020 шотының аналитикалық есебінің мәліметтерін тексеру;
• Вексельге коммерциялық несие және қарыздық міндеттемелерге жататын серіктестік несие түрінде ұсынылған банк мекемелеріне тыс алынған қ.м. заемдардың есептесуінің жағдайын тексеру;
• Шығарылған облигацияларды қайтару және үйлестіріп тарату,вексельдердің төленуі және берілуі, қызметкерлер үшін алынған заемдарды және т.б. байланысты операциялар 3050 «Басқа да қаржылық міндеттемелер»шотымен тексеріледі.