Міндеттемелер аудиті

 

 

2. Дивидендтер бойынша есеп айырысу операцияларының есебі

             Дивиденд дегеніміз акционерлерге  олардың акцияларыының саны мен  түрлеріне қарай тиесілі акционерлік  қоғам табысының бір бөлігі  болып табылады.

             Ал оның мөлшері осы қоғамның  акционерлерінің жалпы жиналысында  бекітіледі. Ескертетін жағдай,артықшылығы  бар акциялар бойынша есептелетін  дивиденд сомасының мөлшері ол  акцияны шығарған кезде белгіленген  мөлшерден және де жай акцияларға  есептелетін дивиденд сомасы  мөлшерінен кем болмауы тиіс.Сондай  ақ акцияның артықшылығы бар  деп аталатын түрі үшін кәсіпорын  дивиденд сомасын есепті жылы  табыс алғаны немесе алмағанына  қарамастан есептеп төлеуі тиіс. Акционерлер мен оларға тиісті  төленетін дивидендтер бойынша  есеп айырысу есебі «Дивидендтер  бойынша есеп айырысу» деп  аталатын бөлім шоттарында есептеліп  жүргізіледі.Дивидендтер есептеген  уақытта:

           Д-т: «Есепті жылдың бөлінбеген  табысы (жабылмаған зиян)»шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы жетіспеген жағдайда «Өткен жылдағы бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)»шоты,

           К-т: «Қарапайым акциялар бойынша  есеп айырысу» немесе «Артықшылығы  бар акциялар бойынша есеп  айырысу» деп аталатын шоттардың  тиістілерінде түріндегі бухгалтерлік  жазу жазылады.

            Акцияларға, дивиденд төлеу бойынша  заң актілерінде немесе үлес  қосушылардың  құжаттарында қаралған  міндеттемелер негізінде,бөлінбеген  табыстың болмауынан немесе жетіспеушілігінен,резервтік  капиталдың есебінен артықшылығы  бар акцияларға есепателген дивиденд  сомасына:

            Дт : «Резервтік капитал» шоты

            Кт: «Артықшылығы бар акциялар  бойынша есеп айырысу» деп  аталатын шоттар түріндегі бухгалтерлік жазу жазылады.

             Акционерлерге есептелген дивиденд  сомасынан ұсталатын табыс салығы  сомасына:

             Дт: «Қарапайым акциялар бойынша  есеп айырысу» немесе «Артықшылығы  бар акциялар бойынша есеп  айырысу» деп аталатын шоттардың  тиістілері

             Кт: «Бюджетпен басқадай операциялар  бойынша есеп айырысу» деп  аталатын шоттар түріндегі бухгалтерлік  жазу жазылады

         Ал бұл есептелген табыс салығының  сомасы бюджетке аударылған уақытта  кәсіпорынның бухгалтериясында:

         Дт: «Бюджетпен басқадай операциялар  бойынша есеп айырысу»  шоты

        Кт: «Ақшалар» шоты түрінде екі  жақты жазу жазылады

        Жай  және артықшылығы бар акциялар  бойынша акционерлерге дивиденд  төлеген уақытта:

        Дт: «Қарапайым акциялар бойынша  есеп айырысу» немесе «Артықшылығы  бар акциялар бойынша есеп  айырысу» деп аталатын шоттардың  тиістілері

        Кт: «Ақшалар» шоты түрінде екі  жақты жазу жазылады.

Сондай ақ, жай және артықшылығы  бар акциялар бойынша акционерлерге  дивиденд төлеген кезде,есеп айырысудың талдамалық есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде жүргізіледі.

Кесте 2 – Дивидендтер  бойынша есеп айырысу шоты арқылы жүргізілетін операциялар

№	Операциялар мазмұны	Дт	Кт
1	Есепті немесе алдыңғы  жылғы бөлінбеген табыс есебінен қарапайым және артықшылығы бар  акциялар бойынша есептелген дивидендтерге	5510,5530	3030,4130
2	Акцияларға, дивиденд төлеу  бойынша заң актілерінде немесе үлес қосушылардың  құжаттарында қаралған міндеттемелер негізінде,бөлінбеген табыстың болмауынан немесе жетіспеушілігінен, резервтік капиталдың есебінен, есептелген дивидендтеріне	5410,5460	3030,4130
3	Есептелген дивидендтерді  төлеу	3030,4130	1010,1030
4	Дивиденд төлеу көздерінен ұсталуға тиісті салық сомасына	3030,4130	3190
5	Акционерлерге есептелген дивидендтерінің есебінен,босатылған тауарлардың,орындалған жұмыстың және көрсетілген қызметтің құнына	3030,4130	6010

 

 

 

 

3. Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі

Бюджет - жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөлініп пайдалану,жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры. Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға,халықтың экономикалық әл ауқатын,мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланады.

ҚР салық кодексіне  сәйкес және жеке заңды тұлғалардан  алынатын салықтар,мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі б.т.

 Әлеуметтік  салық

         Әлеуметтік салық Заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының бірі. Оның ерекшелігі,бұл салық түрі кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлеріне олардың атқарған қызметі мен орындаған жұмысы үшін есептелетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты болып табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір пайызы түрінде есептеліп кәсіпорынның шығындарына қосылып отырады. Бірақ қызметкерлер мен жұмысшылар еңбекақысынан ұсталмайды. Әлеуметтік салықты төлеушілер қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлікпен айналысатынжеке тұлғалар жатады.

          Шаруашылық жүргізуші ұйымдарда  әлеуметтік салық ағымдағы айдың  еңбекақы төлеу қорының заңда  қаралған пайызы негізінде есептеледі  декелесі айдың 15 – ші жұлдызынан кешіктірілмей төленуі тиіс. Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында:

            Дт: «Жалпы және әкімшілік щығындар»  шоты

            Кт: «Әлеуметтік салық» деп аталатын  шот.

           Сол сома бюджетке есеп айырысу  шотынан төленгенде:

            Дт: «Әлеуметтік салық» деп аталатын  шоты

            Кт: «Ақшалар» деп аталатын шоты  түріндегі бух.жазу жазылады.

  Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы

         Ұйым өзінің есепті жылда алған табысы бойынша табыс салығы сомасын есептеу барысында бух.есепте мына түрдегі екі жақты жазу жазылады:

            Дт: «Корпоративтік салық бойынша  шығындар» шоты

            Кт: «Төленетін корпоративті табыс  салығы» шоты.

           Ал бұл сома бюджетке аударылғанда:

           Дт: «Төленетін корпоративті табыс  салығы» шоты

           Кт: «Ақшалар»деп аталатын шоты  түріндегі бух. жазу жазылады.

   Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы

          Жеке тұлғалардан табыс салығы  ұсталған кезде:

           Дт: «Қызметкерлермен еңбекақы бойынша  есеп айырысу» шоты

           Кт: «Бюджетке төленетін басқадай  салықтар,алымдар және міндетті  төлемдер» шоты.түріндегі жазу  жазылады.

  Акциздік салықтар

          Кәсіпорында акциз салығы есептегенде:

          Дт: «Алынуға тиісті борыштар»  шоты

          Кт: «Акциз салығы» шоты.түріндегі  жазу жазылады.

Кесте 3 – Бюджетпен  есеп айырысу бойынша жүргізілетін операциялар

№	Операциялардың мазмұны	Дт	Кт
1	2	3	4
1	Заңды ұйымдардан бюджетке алынатын ктс сомасына	7710	3110
2	Ұйымның есеп саясатының өзгеруіне  немесе кеткен кемшіліктерді түзетуге байланысты,бөлінбеген табыстың бастапқы қалдығын реттеуге жататын салық  сомасының: ұлғаюына азаюына	5530 3110	3110 5530
3	Төтенше жағдайларда және тоқтатылған  операцияларға байланысты табыстар (зияндар) салығының сомасына	6310,6310	3110
4	Төтенше жағдайларда және тоқтатылғаноперациялардың  салдарынан шеккен зиянға байланысты өзгерген салық сомасына	3110	6310
5	Заңды ұйымдардың бюджетке нақты аударған ктс сомасы	3110	1030
6	Ағымдағы кезеңде пайда болған немесе жойып жіберудің нәтижесінде  уақытша айырмашылық алдағы уақытта  төлеуге тиісті салық	7710	632
7	«Кейінге қалдырылған табыс  салығы» шотына түзетулер енгізуге байланысты: салық мөлшерін ұлғайтуға салық мөлшерін азайтуға	7710 632	632 7710
8	Пайда болған немесе жойып жіберудің  нәтижесінде кездескен уақытша  айырма салық сомасына: бюджетке төлеуге зиянды жабу нәтижесіне есептелген	632 632	3110 7710
9	Активтерді қайта бағалауға байланысты салықсомасының үстеме өсімі,салық есебіндегі қайта бағалау үстемеөсімінен жоғары болған кезде, Салық есебіндегі қайта бағалау үстеме өсімінің,бух.есептегі қайта бағалау үстеме өсімінен жоғары болған кезде	5420       632	632       7710

жалғасы кесте 3

10	Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге сатылған өнім үшін талап етілген шот бойынша ққс сомасына	1210	3130
11	Орны толтырылатын ққс  сомасы мен есептелген ққс сомасының  өзара жабылуына	3130	1420
12	Бюджетке аударылған ққс  сомасына	3130	1030
13	Жеке тұлғаларға есептелген табыс салығы сомасына	3350	3190
14	Серіктестерге қатысушылардың дивидендтерімен табыстарынан,олардың  үлестеріне қарай,төленетін көздерінен ұсталуға тиісті,есептелген салық сомасына	3030,3340,4140	3190
15	Жеке тұлғалардың еңбекақысынан  ұсталған табыс салығы сомасының бюджетке аударылғаны	3190	1030
16	Бюджетке артық аударылған салық сомасының қайтарылуы	1030	3110-3190
17	Есептелген  әлеуметтік салық  сомасы	7210	3150
18	Есептелген әлеуметтік салық  сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан  аударылды	3150	1030
19	Есептелген акциз салық  сомасы	1210,2110	3140
20	Есептелген акциз салығының  сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан  аударылды	3140	1030
21	Есептелген мүлік салығы сомасы	7440	3180
22	Есептелген мүлік салығы сомасы есеп айырысу шотынан бюджетке аударылды	3180	1030
23	Есептелген көлік құралдары  салығы сомасы	7440	3170
24	Есептелген көлік құралдары  салығы сомасы есеп айырысу шотынан  бюджетке аударылды	3170	1030
25	Есептелген жер салығы сомасы	7740	3160
26	Есептелген жер салығы сомасы есеп айырысу шотынан бюджетке аударылды	3160	1030