Кәсіпкерлік қызметтегі инвестициялық жобалар

1. нақты;
2. қаржылық.

    Нақты инвестициялар - жаңа кәсіпорындарды құруға немесе істегі кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыруға және жөндеуге кеткен салымдар, қаржылық инвестициялар- акциялар және бағалы қағаздарға салмдар. Бірінші жағдайда кәсіпорын-инвестор өзінің өндірістік капиталын, яғни негізгі өндірістік қорлар және олардың қызмет етуіне қажетті айналмалы қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда инвестор бағалы қағаздардан дивидендтер түрінде табыс алу арқылы өзінің қаржылық капиталын өсіреді. Ал өндірісті құруға ақшалай салымдарды инвестициялық жобаларды қаржыландыруға қаражаттарды тарту үшін акциялар шығарған кәсіпорындар мен ұйымдар жүзеге асырады.

    Сонымен қатар, тікелей және жанама инвестицияларды  бөліп көрсетуге болады. ҚР-ң «Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы» Заңында тікелей инвестициялар- ҚР-ң тәуелсіз кепілдіктерін және ресми техникалық көмектерді қоспағандағы барлық түрдегі инвестициялар, ал жанама инвестициялар- бұл портфельге салымдар, басқаша айтқанда, бағалы қағаздар және мүліктік құндылықтар жиынтығы.

    Негізгі капиталдың көлемін ұлғайтуға және оны жаңартуға бағытталған инвестициялар  сомасы жалпы инвестициялар болып  табылады.

    Тұтынылған  заттардың орнын толтыруға, жұмыс  істеп тұрған кәсіпорындарды қайта  жарақтандыруға және олардың көлемін  кеңейтуге, содай-ақ, өндірістік және өндірістік емес негізгі қорларды иемденуге  бағытталғанқаржыландыру көзіне байланыссыз  шығындарды ұзақ мерзімді инвестицияларға жатқызады. Олар келесі формада жүзеге асырылады: жер учаскелерін және табиғи қолданыстағы объектілерді иемдену, материалды емес активтерді құру және иемдену, кәсіпорындарды және өндірістік емес сфера объектілерін техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру.

    Коммерциялық  тәжірибеде инвестицияларды мақсатты бағытталуына байланысты төмендегі  түрлерге бөліп қарайды:

1. заттай активтерге инвестициялар;
2. қаржылық активтерге инвестициялар;
3. материалдық емес активтерге инвестициялар.

    Заттай  активтерге жұмсалған инвестициялар өндіріс ғимараттарын, құрылғыларды, қызмет ету мерзімі 1 жылдан жоғары болып келетін активтерге қаражат жұмсалуын сипаттайды.

    Қаржылық  активтерге жұмсалған инвестициялар - бұл басқадай заңды және жеке тұлғалардың  құрылтайшылық қызметіне араласу негізінде, яғни, үлесті бағалы қағаздарды немесе қарызды міндеттемелерді сатып алу арқылы ақшалай сома алй құқығын сипаттайды.

    Материалды  емес активтерге жұмсалғна инвестициялар - бұл қандай да бір кәсіпкерлікпен айналысатын шаруашылық субъектілерінің қызмет етуіне, сондай-ақ, сауда белгілерін даярлауға, лицензия алуға және т.б. жұмсалған қаражаттарды білдіреді.

    Заттай  активтерге жұмсалған инвестициялар  өзінің пайдалану аясы бойынша келесідей  жіктеледі:

1. өндіріс тиімділігін арттыруға жұмсалған қаражаттар, яғни, өндірістегі құрал-жабдықтарды, құрылғыларды және т.б. ауыстыру нәтижесінде өндіріс шығындарының төмендігін қамтамасыз етуді сипаттайды.
2. өндірісті кеңейтуге жұмсалған инвестициялар. Олардың басты міндеті- тауарлар шығару, мүліктерін кеңейту болып табылады.
3. жаңа өндіріс орнын салуға жұмсалған инвестициялар, яғни, жаңа тауарлар өндіруге немесе жаңа қызмет түрлерін көрсетуге бағытталған кәсіпорындарды салуды қамтамасыз етуді сипаттайды;
4. зерттелер жүргізу және өндіріске жаңа инновациялық жаңалықтар енгізу.

    Мұндай  жіктемені енгізудің негізгі  мақсаты - инвестициялау кезінде  болатын тәуекел деңгейін анықтау. Оны төмендегі 3-ші сурет түрінде  көрсетуге болады.[]

    Қазақстанның  экономикалық дамуына жұмсалған  инвестициялардың нысандарына байланысты үлес салмағын талдау нәтижесі портфельдік инвестициялардың пайдалануы өте төмен көрсеткішке ие болуын сипаттайды. Әрине, бұл жағдай еліміздегі бағалы қағаздар нарығының аса дамымауымен байланысты.

    Сонымен қатар, инвестицияларды меншік нысанына байланысты келесідей бөліп қарайды:

    Мемлекеттік меншік нысанындағы инвестициялар  мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландыруды сипаттайды, оның жұмсалу бағыты әлеуметтік сала болып табылады.

    Жеке  меншік капитал нысанындағы инвестициялар  кәсіпкерлік қызметпен айналысатын  ұлттық шаруашылық субъектілерінің өз қаражаттары мен тартылған қаражаттарының жиынтығын сипаттайды.

    Шетелдік  капитал нысанындағы инвестициялар  шет мемлекеттерден, оның ішінде халықыаралық ұйымдарынан тартылатын қаражаттар болып табылады.

    Инвестициялық саясат елдің экономикалық стратегиясының мақсаттары мен мәселелерін анықтайтын ең маңызды элемент болып табылады. Экономикалық реформаларға сәйкес халықаралық капитал мен инвестицияларды тартудың мемлекеттік саясаты дағдарыс пен инфляцияны тежеуге, жеке инвесторлардың инвестициялық белсенділігін арттыруға және өндірістің құрылымдық өзгерісіне барынша септігін тигізуі керек. Инвестициялар нәтижесінде мемлекеттік табыстардың артуы мемлекеттің жалпы экономикалық-әлеуметтік өсуіне, тұрғындардың өмір сапасының артуына, жұмыспен қамтамасыз ету мүмкіндіктерін құруға жағдай туғызады. 
 
 
 

 

    

    

    

    

    

    

    

    

      

      

      
 
 
 

3 сурет. Инвестициялар  бойынша тәуекел  деңгейі 

    Шетел инвесторларының пікірі бойынша, Қазақстан  инвестициялық салымдар жасау үшін тартымды нарық болып табылады. Біздің ел пайдалы қазбалар, ауылшаруашылығы жерлерінің  қорларына және квалификациясы жоғары жұмыс күшіне бай, сондай-ақ, үлкен өндірістік потенциалға ие, бірақ оларды тиімді қолдану үшін инвестициялық салымдар жасалуы қажет.

    Соңғы жылдары Қазақстан ТМД елдері арасында инвестициялық салымдар көлемі жағынан алға шықты. 2000-2005 ж.ж. аралығындағы инвестициялар көлемін төмендегі  кесте мәліметтерінен көруге болады: 

Кесте 1 - Қазақстан Республикасына 2000-2005 ж.ж. аралығындағы инвестициялар ағымы (млн. АҚШ долл.) 
 

 
 

    Инвестициялық климатқа әсер ететін факторларды екі  топқа бөледі: қолайлы және қолайсыз.

    Қазақстанда инвестициялардың құюлуына қолайлы факторлар ретінде шетелдік инвесторлар келесі факторларды атап көрсетеді:

1. табиғи ресурстардың ірі қорларына кіру мүмкіншілігі (мұнай, газ, түсті және сирек металдар қоры  9 трлн. АҚШ долларына бағаланады);
2. 2 млрд.-тан астам халқы бар дамушы (Ресей, Қытай, Оңтүстік Азия) елдердің нарығына еркін шығуды қамтамасыз ететін ортаазиялық транспорттық қиылыс ретіндегі республиканың тиімді геостратегиялық орналасуы;
3. нарықтың үлкен потенциалы;
4. мемлекет ішіндегі саяси тұрақтылық;
5. мемлекеттің тиімді сыртқы саясаты;
6. ТМД елдеріне қарағанда Қазақстан экономика және қоғам трансформациясының іске асырылуы жөнінде алда болуы.

    Инвесторлар арасында жүргізілген сауалнамаға сәйкес, инвестициялау процесін тежейтін факторларға шенеуніктер арасындағы парақорлық және өз ісін жетік білмеуі – 51,3%, бюрократизм – 44,9% жатады. Сондықтан инвестициялардың құюлуын ынталандыру үшін Қазақстан үкіметі «бюрократияны орнықтыру және парақорлықты жою жөнінде реформаларды» әрі қарай жалғастыруы тиіс. 

2. Инвестициялық жобалар түсінігі: инвестициялық жобаларды           құру және талдау    механизмдері. 

    Қазқстан  Республикасы экономикасының дамуы  отандық және шет елдік инвестициялардың қаншалықты көп болуымен байланысты болып келеді. Инвестицияларды әртүрлі  қаржы құралдарын шығара отырып тарту жағдайы бүгінгі күні кең көлемде қолға алынды. Оған елдегі қолайлы инвестициялық климат өз әсерін тигізуде.

    Инвестициялық жобаларды дайындай отырып, ссудалық қаражаттарды бизнеске тарту соңғы  жылдары қолға алынды.

    Жобалық несиелеу – бұл отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын жаңа нысаны болып табылады және оның банктік несиелеуден мынадай артықшылықтары бар:

1. Инвестициялаудың стратегиясын даярлау;
2. Инвестициялаудың белгілі бір уақыт аясын белгілеу;
3. Инвестициялық басымдығын анықтау;
4. Баламалы нұсқауларды қарастыру;
5. Инвестицияның жүзеге асыру жоспарын дайындау;
6. Бір уақытта бірнеше қаржыландыру көздері арқылы қаражат тарта алу.

    Инвестициялық жобалар арқылы несие алу экономиканың нақты секторларын дамытуда болашақта  ең негізгі құрал болатыны сөзсіз.

    Инвестициялық жоба дегеніміз шектелген уақыт  мерзімі ішінде белгілі бір мақсаттарға  жетуге бағытталған бір-бірімен  тығыз байланысқан және үйлескен ұйымдастырушылық, техникалық және инвестициялық  іс-әрекеттер жиынтығы.

    Жоба  белгілі бір бастапқы мәліметтері бар нәтиженің (мақсаттың) болуын талап ететін және оны шешу тәсілдеріне негізделетін міндеттерді білдіреде.

    08.01.2003 ж. ҚР «Инвестиция туралы» Заңында  инвестициялық жоба түсінігіне  келесідей анықтама беріледі: «Инвестициялық жобалар жұмыс істеп тұрған  кәсіпорындарды кеңейтуге және жаңартуға немесе жаңа кәсіпорындарды құруға инвестицияларды көздейтін шаралар жиынтығы».[]

    Жобалардың  табыстылығы көптеген факторларға  байланысты:

1. инвестициялық негіздеме деңгейінің жоғары болуы, сметалық құнын және құрылыс ұзақтығын бағалаудың сенімділігі;
2. объектінің барлық функционалды талаптарға сай келуі, пайдалану шығындарын минимизациялауды қамтамасыз ету деңгейінің жоғары болуы;
3. жобаны басқару жұмыстарын рационалды түрде ұйымдастыру;
4. жобаның жүзеге асырылу уақытында тапсырыс берушінің жобаға өзгерістер енгізе алу мүмкіндігі.

 
 
 
 

Кесте 2 - Инвестициялық жобалардың жіктелуі