Касипорын шыгыс есеби

    Жүргізілген зерттеу арқылы жалпы республиканың  барлық аймақтарында қой санының жоғарылағанын анықтадық. Республика деңгейінде қой және ешкі басы 2010 жылдың соңындағы мәліметтер бойынша 2006 жылмен салыстырғанда 3035,2 мың басқа немесе 21,17 пайызға жоғарылаған.

    Қой шаруашылығында шығындар есебі мен  өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау материалдар, өндірістік жұмысшылардың еңбек ақылары мен одан аударымдар және үстеме шығындар баптары бойынша жүзеге асырылады. Бұл шығындардың алғашқы үшеуі негізгі шығындар болып саналады және олар өндірілген өнімнің өзіндік құнына тікелей апарылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды 

    Тақырыпты зерттеу барысында саладағы үстеме шығындарды, яғни  еңбекті қорғау, күзет қызметі, өрт сөндіру, өндірістегі  ақау сомаларын (кінәлі тұлға болмаған жағдайда), қой басының жоғалуы, өліміне  байланысты үстеме шығындарды өнім түрлері арасында тиісті алғашқы есеп құжаттары мәліметтерінен тікелей алу арқылы бөлімшедегі қой топтарына тікелей апаруға болады.

    Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы ұйымдарында  жүнді қырқу және қабылдауға байланысты қолданылып жүрген алғашқы құжаттар жалпы алғанда тиісті талаптарға жауап бермейді. Соған байланысты жоғарыдағы мәселелерді ескере отырып, біз жүнді қабылдау бойынша қазіргі қолданылып жүрген алғашқы құжаттардың үлгісіне - «Жүнді қабылдау және жөнелту күнделігі» «Жүнді қырқу және қабылдау актісі», «Қойды (ешкіні) қырқудың нәтижесі туралы қорытынды ведомосі» жуылған және жуылмаған жүннің түрлері бойынша бекітілген стандарттарға сәйкес сапалық көрсеткіштерін көрсететін арнайы бағамды бөліп көрсетуді дұрыс деп санаймыз.

               Экономикалық  шығындар = бухгалтерлік  шығындар + балама шығындар

           Қысқа  мерзім  кезеңінде  өндірістің  жалпы,  тұрақты  және айнымалы  шығындары  анықталады. 

           Жалпы  шығындар (ТС) – бұл  өндіріске  кеткен  барлық  шығындар  және  тұрақты, айнымалы  шығындардан  тұрады.

                                                  ТС = ҒС + VС

           Тұрақты  шығындар (ҒС) - өнім шығару  көлемінің өзгеруіне  байланысты  өзгермейтін  шығындар. Бұларға  салықтар,  жалға  беру,  төлемдер,  сақтандыру,  амортизация  және  т.б.

           Айнымалы  шығындар (VС) – бұлар  өнім  көлемі  өзгерсе  бірге  өзгеретін  шығындар.  Олар  шикізатқа,  жалақыға,  энегияға,  транпортқа,  материалдарға  кеткен  шығындар.

           Өндірістік  шығындарды  талдағанда  жалпы  шығындармен  қатар  орташа  және  шекті  шығындарды  талдаймыз. Өндірістің  орташа  жалпы шығындары (АТС) өнімнің  бір  данасын  шығаруға  кеткен  жалпы  шығындарды  көрсетеді.  Бұл  шығын  өнеркәіпте басқаруға  көмектеседі.  Бұл  шығын  арқылы  бір  өнім  өндіргенде  келеін  пайданы  табамыз.

     АТС(АС) =ТС/Q

           Орташа  жалпы  шығындарды (АТС) 2 түрге  бөлуге  болады (АҒС).

           а)  орташа  тұрақты  шығындар: АҒС=ҒС/ Q

     б)  орташа  айнымалы  шығындар: АVС=VС/ Q

           Өндірістің  шекті  шығыны (МС)  жалпы  шығындардың  өзгеруіне  өнім  көлемінің  өзгеру  қатынасына  тең  болады  және  өнімнің  қосымша  данасын  шығарғандағы  кететін  қосымша шығындарды  көрсетеді.

     МС= ТС/ Q

           Өнім  шығару  көлемі  өскен  кезде  тұрақты  шығындар  (ҒС) өзгермейді. Сондықтан  жалпы  шығындардың  (ТС) өсуі  айнымалы  шығындардың  (VС) өсуіне  тең  болады.

     МС= VС/ Q

           Фирманың  шаруашылық  қызмет  процесінде  өндірістік  тұрақты  шығындар  құрылымында  қалдық  және  старттық  шығындар  туады.  

           Қалдық  шығындар-өнімді  өткізу  мен  өндірістің  тоқтауымен  болатын  тұрақты  шығындардың  бөлігі. Неғұрлымшаруашылық қызметінің  тоқтау  уақыт ұзақ  болған  болған  сайын,  соғұрлым  қалдық  шығыннның көлемі  аз. Бұл жағдайда  фирмада жұмысшы күшін жалдау мен ғимараттарды  жалға беру  туралы  түрлі шарттар мен келісімдерден құтылу  мүмкіндіктері пайда болады.

           Шығындар деп тек жабайы шығындар емес, нарықта күн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілетін (сатылатын) өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.

    Өндіріс шығындарын жіктеп болудің бірнеше жолдары болады. 
Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. қоғам бағытынан шығындарға дайын өнімнің құнына кошкен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады. Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нөтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді.

    Екіншіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.

    Айқын шығындар (explicit costs) деп өндіріс факторлары мен жабдықтаушыларға айқын ақша формасындағы төлем түрін алатын балама шығындар аталады. Бұлардың болуы ресурстарды тыстан алумен байланысты. Мысалы, жұмысшыларға, менеджерлерге жалақы төлеу, көлік шығындарын өтеу т.б.

    Айқын емес шығындар (implicit costs) деп өндірісте пайдаланылған фирманың өз иелігіндегі (сырттан сатып алынбаған) ресурстардың құнын (шығынын) атайды. Мысалы, ғимараттарды жалға бермегендіктен түспеген пайда. Бухгалтерлік статистикада айқын емес шығындар көрсетілмейді.

    Тұрақты шығындарға (fixed costs FC) — осы мерзімде өндіріспен өткізудің көлемі мен құрамына байланысты емес шығындар. Тұрақты шығындардың графикалық бейнесін абсцисса бөлігіне параллельді түзу сызық көрсетеді. 
 
 
 
 
 

    ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР 

    1.Назарбаев  Н. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың  өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және  әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің  Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы - Білім, 1998 .-94 б.

    2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы, 28.02.2007ж

    3. Қаржылық есептіліктің №18 «Түсім» халықаралық стандарты, Қаржы министрлігі, 2006

    4. Қаржылық есеп: Оқу құралы/К.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.А. Жантаева – Алматы: Экономика, 2001

    5. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші  субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы, 2005

    6. Родостовец Кәсіпорындағы бухгалтерлік  есеп, Алматы – 2001

    7.Басқару  есебі, 2005

    8.Төлгенов  Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері// Алматы – 2001

    9.Инвестициялық  институттардағы бухгалтерлік есеп// Алматы - 2002

    10. Абдильдина Л.И. , Абдильдин С.С.  Экономика  предприятия. Алматы: Каз Нау ГРУ, 2004, 452стр.

    11. Грибов В.Д., Грузинов В.П. .  Экономика   предприятии:Учебн. Практикум. -3-е изд.-М.: Финансы и статистика,2004.

    12. Жалпы  экономикалық  теория  Ө.Қ. Шеденов, Б.А. Жүнісов, Ү.С.  Байжомартов, Комягин./ Жалпы   ред басқарған Ө.Қ. Шеденов-  Ақтөбе 2004

    13. Калдыбаев О., Темирбаев А.  Экономика   предприятия (фирмы).-Учебн. Пособие.-Алматы, «Санат», 1997.-208стр.

    14.Кендирбаев  А., Омаров Г., Хагай В., Тасибеков,  Ауганбаев А. Бизнес: составляющие  успеха/ В помощъ  предпренемателю.  –Алматы ПРООН/ЮНИДО ,2000

    15.Сабырбаев  Б. Экономикалық  орысша-қазақша   түсіндірме  сөздігі.-Алматы: Қазақстан, 1995

    16.Экономика   предприятия: Учеб. Для  вузов/  И.Э Берзинь С.А., Н. Н. Савченко, С.Г Фалько-М.: Дрофа,2003.

    17.Экономика   предприятия: Учебник/ Под   ред А.Е.Карменко М.Л. Шухгальтера.  –М.: ИНФРА-М, 2004.

    18.Экономика   предприятия: Пер с нем-М: ИНФРА -М, 1999.

    19.Экономика   предприятия: Учебник/ Под   ред. Проф О.И. Волкова. 2-е изд., перераб и доп.М.: ИНФРА-М 1999

    20.Экономика   предприятия: Учеб. Для  вузов  / Под  ред. Проф  В.Я Горфикеля,  проф В.А. Швандара. -3-е изд,  перераб и доп.-М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000

    21.Қазақстан   Республикасының Конститутциясы  – Алматы: Қазақстан, 2000.

    22.Қазақстан   Республикасы Президентінің және  Қазақстан  Республикасы Үкіметі  актілер жинағы.