Ұйымдағы қаржылық тәуекелділіктер және оның басқару есебі

     Экспресс-талдау негізінде «АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тәуекелін талдауды жалпы келесідей сипаттауға болады: қаржылық жаағдай тұрақты, бірақ өтімділік пен төлемқабілеттілікті жоғарылату бойынша іс-шаралар жүргізу қажет. Тәуекелділік облысы минималды тәуекелділік облысына сәйкес келеді.

 

 

 

3.3 Кәсіпорындағы қаржы тәуекелін басқару жүйесін жетілдіру

Тәуекелділік жағдайында шешімдер қабылдау кезінде қолданылатын нақты әдістер мен тәсілдер кәсіпорынның қызметі түріне, қойылған мақсаттар  жету стратегиясына тәуелді болады. Сонымен бірге тәуекелді басқару теориясы мен практикасымен тәуекелді талдау барысында басшылыққа алынатын негізқалаушы принциптер орнатылған. Біріншіден, меншік капиталдың мөлшерінің мүмкіндігінше тәуекел етуге болады, екіншіден, азшылық үшін көпшілікпен тәуекелге баруға болмайды.

Тәуекелдерді талдаудан  кейін осы тәуекелдерді басқару  әдістерін талдау қажет. Әрине бұл  процестің ажырамас бөлігі болып  сақтандыру табылады. Сақтандырудан  басқа тәуекелден қашу немесе оны  өзіне алу, шектеу, хеджирлеу, сараптау, тәуекелдерді бөлу, қаражаттарды резервтеу, тәуекелдер бойынша мүмкін болатын қаржылық жоғалтуларды айыппұл санкциялар жүйесі есебінен өтеу, кепілдік және т.б. сияқты тәуекелдерді басқару әдістері қолданылады.

 Тәуекелді төмендету  – тәуекелді жағдайдың болу ықтималдылығын және мүмкін жоғалтулар көлемін азайту. Тәуекелді басқару әдісін таңдау кезінде тәуекел түрі бойынша максималды мүмкін болатын шығысты есептеу, оны тәуекелге ұшырауы мүмкін капитал көлемімен сәйкестендіріп, барлық мүмкін шығысты меншікті қаржылық ресурстар көлемімен салыстыру қажет.

Тәуекелді басқару жүйесінің  қызметін тиімді жүргізу кәсіпорынды  басқару жүйесінде құрылымдық бөлімше  – тәуекелді басқару бөлімшесін құруды қарастырады. Бұл бөлімше  міндетті түрде тәуекелді басқару  бойынша мақсатты шаралардың арнайы бағдарламасын жасауы керек.

Кәсіпорын деңгейінде мұндай бағдарлама жасау кәсіпорынның қызметі  мен құрылымының негізгі элементі ішкі және сыртқы тәуекелдерден қорғаныштылық  және жоғары тұрақтылықты кепілдендіретін  тәуекелдерді басқаруды қамтамасыз ету тиіс. Тәуекелдер кәсіпорын қызметтерінің түрлі жақтарына әсер етеді және ол жағымсыз сипаттамаға ие болады. Жағдайды тұрақтандыру бойынша жұмыстар тәуекелдерді басқарудан бастау қажет, яғни тәуекелмен байланысты қаржылық жоғалтуларды төмендетуге бағытталған кәсіпорын үшін экономикалық қолайлы ұсныныстар мен шаралар енгізіліп, жасалуы тиіс.

Кәсіпорынның тәуекелді  басқару бөлімшесі бірнеше топтардан  тұруы қажет. Бөлімшенің құрамына кіретін  әр топқа ішінде білім облысы әртүрлі  мамандар болу керек: ең алдымен  - антитәуекелділік басқарушы, маркетинг бойынша маман, қаржы маманы, персоналды басқару бойынша, жоспарлы-экономикалық жұмыс бойынша, өндіріс бойынша маман.

Кәсіпорынның басқармасы тәуекелді басқару мәселелерін  шешуде басты орын алады, өйткені ол тәуекелді төмендету бойынша шаралар бағдарламасын бекітеді, критикалық жағдайларда оларды өткізу шешімдерін қабылдайды, антитәуекелділік бағдарламамен бірге сыналатын шешімдер қабылдайды.

Тәуекелді басқару бойынша  шараларды тікелей өткізу кәсіпорынның негізгі өндірісітік  және басқарушылық бөлімшелерінің қызметіне қайшы келеді, олардың есеп беру көрсеткіштеріне жағымсыз әсерін тигізеді, себебі бұл шаралар жедел табыс әкелмейтін шығыстарды талап етеді.

Сондықтан тәуекелді  басқару бойнша соңғы шешімдерді кәсіпорынның басқару органдарының ең жоғарғы органы қабылдағаны үлкен маңыздылықты иеленеді.

Қаржылық тәуекелмен байланысты мүмкін жоғалтуларды төмендетуде  қызығушылық тудыратын кез келген кәсіпорын өзі үшін келесі мәселелерді  шешу қажет:

- қаржылық тәуекелмен байланысты мүмкін жоғалтуларды бағалау;

- фирма белгілі бір  тәуекелдерді өзінде қалтыра  ма, яғни олар бойынша өзі жауапты  бола ма, не олар бойынша жауапты  басқа субъектілерге беретіндігі  туралы шешім қабылдауы тиіс;

- негізгі мақсаты мүмкін  жоғалтуларды төмендету болып табылатын тәуекелдерді басқару бағдарламасын жасау қажет.

Бұл міндеттерді тәуекелді  басқару бойынша мақсатты шаралардың арнайы бағдарламасын жасау негізінде  мүмкін. Антитәуекелдік менеджерде тәуекелді  басқару бойынша дұрыс шешім  қабылдау үшін барлық қажетті ақпараттар болуы тиіс.

Тәуекелді басқару мақсаттары мен міндеттері.

Тәуекелді басқару бойынша  мақсатты шаралардың кез келген арнайы бағдарламасын жасаудың мақсаты  кәсіпорынның тәуекелділік жағдайларында  сәтті қызмет етуді қамтамасыз ету болып табылады.

Қаржылық тәуекелмен байланысты қаржылық жоғалтуларды төмендету  мәселесін шешу мысалға келесідей  жүргізілуі мүмкін:  бар тәуекелді  жою, мүмкін тәуекелдің алдын алу, мүмкін болатын зиянның тікелей алдын  алу, мүмкін болатын зиянның жанама алдын алу. 

Мұндай бағдарламаны талдауда тәуекелді басқару бойынша  мақсатты шаралардың арнайы бағдарламасының  мазмұны мен мақсаттары анықталады.

Қаржылық тәуекелді  басқару принциптері. Тәуекелді  басқарудың мақсаттары мен міндеттерін  жүзеге асыру менеджерге фирма тәуекелдерін басқару принциптерін нақтылауды талап  етеді.

Менеджер тәуекелді  басқару бойынша мақсатты шаралардың арнайы бағдарламасын жасауда негізге алатын  принциптер кәсіпорынның стратегиясымен анықталады. Егер кәсіпорын өзінің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге негізделсе, онда бағдарлама жасаушы жұмыс негізіне алатын сәйкесінше принциптері қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ететін    тәуекелді басқару әдісін таңдауды ұсынады. Мұндай нақты принцип мысалы компанияның барлық тәуекелдерді сыртқы ортаға шығаруға бағытталу принципі болып табылады.

Фирманың тиімді дамуы  үшін тәуекелдерді басқарудың міндетті түрде келесі принципін сақтауы  тиіс: фирма қызметін сыртқы  орта талаптарымен сәйкестендіру, оның ішінде берілген кәсіпорын үшін сыртқы тәуекел – менджментінің талаптарына сәйкес келу. 

Тәуекелді басқару функцияларының мәні  пәндік сипатты иеленбейтіндіктен, ол коммерциялық кәсіпорындардың интегралдық құндылықтарын сақтауға бағытталғандықтан, бұл функцияларды орындау фирма бөлімшелерінің және тәуекелді басқару қызметкерлерінің біріккен күштерімен жүзеге асырылады. Тәуекелді басқару жүйесін орнату үшін біріншіден, мамандарды дайындау қажет, екіншіден, әрдайым біріккен тренингтер жүргізілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

          Берілген дипломдық жұмыста қаржылық тәуекелді басқару мәселесі қарастырылған. Дипломдық жұмыстың қойылған мақсаты орындалды, яғни қаржылық тәуекелді басқару бойынша жан-жақты теориялық зерттеулер жүргізіліп, «АБУ-СЕР» ЖШС-нің қаржылық жағдайына талдау, тәуекелді бағалау, оларды басқару, кәсіпорында тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру бойынша шаралар ұсынылды.

Сонымен, тәуекелдерді басқару  ролінің маңыздылығын нығайту және оны маманды қызмет сферасына шығару бүгінгі таңда қазақстандық экономиканың тұрақты дамуына жетудің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.

Пайданы көп табу үшін бүгінгі күннің талабына сай бәсекелестікті жеңіп, өз әріптестерінің арасында алдыңғы қатарлы ұйымға айналу диплом жұмысының объектісі ретінде материалдары пайдаланылған «АБУ-СЕР» ЖШС-нің басты мақсаты.

Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс бойынша авансталған қаржылардың  қайтарымдылық деңгейі мен осы ұйымның активтеріне салынған салымдардың табыстылығы анықталады.

Нарық жағдайында тәуекелдерді басқару айтарлықтай артты. тәуекелдерді басқару кез келген кәсіпорынның мақсатты функциясы ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс оның, яғни кәсіпорнның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек? Табыс табу кез келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымдағы шығындар болса, олар банктің қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен жабылуы мүмкін.

Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің  экономи-калық пайдалалығы табыс  табумен анықталады. Экономикалық категория  ретінде табыстылық  ұйымның тек  қана ағымдағы өндірістік шығындарды өнімдер сатумен қызметі үшін ақшалай өндіріп алынған қаржымен өтеу қабілеттілігн ғана емес, сонымен қатар өндірісті ұлғайтуға және дамытуға, жұмысшылардың мәдени-тұрмыстық дәрежесін арттыруға қажетті пайда алатындығын да көрсетеді.

Бұл дипломдық жұмыста қаржылық тәуекелді басқару мәселесі қарастырылған қарастырылған. Бірінші бөлімде тәуекел мәні және түрлері, тәуекелді бағалау әдістері зерттелді. Сонымен қатар тәуекел менеджментінің мазмұны ашылып, қаржылық тәуекелді төмендету тәсілдері ұсынылған, ұйымның техника – экономикалық көрсеткіштері мен бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы жайлы жазылған. Екінші бөлімде кәсіпорынның бухгалтерлік есебі ашылған.

  Жұмыстың талдау бөлімінде «АБУ-СЕР» ЖШС-нің бухгалтерлік баланс негізінде қаржылық жағдайы талданып, балдау негізінде тәуекелдерді басқару жүйесіне баға берілді. Жалпы қорыта келгенде, бұл кәсіпорынның тәуекел облысы минималды тәуекел облысына сәйкес келеді.

Жұмыстың соңғы бөлімінде  қаржылық тәуекелдерді басқару жүйесін  жетілдіру бойынша ұсыныстар  берілген. Мысалы ұсыныстар ішінде кәсіпорында тәуекелдерді басқару бөлімшесін құру, оның құрылымында мамандар тізімі берілген.

Еңбек жағдайын жақсарту, табысты көбейту және шығындарды азайту үшін  «АБУ-СЕР» ЖШС-на келесідей ұсыныстарды беруге болады:

1. Тапсырыс берушілердің санын көбейту үшін жарнамалар жасау;
2. Өндірістік және бос тұрған бөлімшелерді жалға беру;
3. Көлік құралдардың пайдаланудың оптималды жолдарын табу;
4. Кадрлардың ағымдылығын тоқтату;

Табыстардың аудитіне тоқталсақ ұйымда ішкі бақылауды ұйымдастыруды барынша жолға қойғаны жөн болар еді.

Дипломдық жұмыс табыстардың есебі мен аудитін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан  зерттелгендіктен біз көптеген мәселелерге көз жеткізе алдық. Сондықтан да табыстардың есебі мен аудиті кез-келген  ұйымдар үшін маңызды болып саналады.

Өндірістік өзіндік  құнның калькуляция баптары бойынша  мәліметтері коммерциялық құпия  болып саналатындықтан және де сыртқы пайдалану-шылар шығындарды тұрақты  және айнымалы шығындарға дәл бөле алмайтынына байланысты, жалпы табыс  көлемін маржиналды табыс көлемімен теңестіруге және оны талдаудың прогрессивті әдісін қолдануға болады.

Табыстылықтың маңызды  салыстырмалы көрсеткішінің бірі бұл  өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі  болып табылады. Ол таза табыстың материалдық  айналым қаражатының қалдығы мен негізгі құралдардың орташа құнына қатынасы ретінде есептеліп шығарылады. Сонымен, өндірістік қорлар құны, сәйкесінше жыл басына және жыл аяғына материалдық айналым қаражаттары және негізгі құралдар құндарын қосып, екіге бөлу арқылы анықтайды.

Осылайша, біз кәсіпорын  табыстылығының негізгі салыстырмалы көрсет-кіштерін қарастырып, олардың  деңгейінің өзгеруіне әсер етуші  факторларды талдадық.

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Андреев В.А. Практический аудит - М.Экономика, 2004
2. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы. Қазақстан Республикасы Салық кодексі, 2011 жылғы 10 желтоқсандағы 99-IV Заңы
3. Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы. Қазақстан Республикасының  1998 жылғы 22 сәуірдегі  № 220 Заңы
4. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары.- Алматы Корпорация «КАРАНА-ЮСАНД», 2007 ж.
5. Қаржылық есептіліктің Ұлттық №1  және №2 стандарттары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 217 бұйрығы
6. Байдаулетов М.,  Байдаулетов С.М.Аудит, Қазақ университеті. 2004ж-226б.,
7. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления   финансами,  А., Экономика. 2000ж-320б.,
8. «АБУ-СЕР» ЖШС-нің Жарғысы
9. «АБУ-СЕР» ЖШС-нің қаржылық есебі.
10. Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қар-жылық жағдайын талдау, А., Экономика. 2001ж-378б.,
11. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп, А., Экономика. 2001ж-400б.,
12. Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия, М., Сервис. 2000г-450с.,
13. Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 1999г-520с.,
14. Бухгалтерский учет и аудит  № 4 2003г.Кутер М.И. Теория и принципы
15. бухгалтерского учета, М., Финансы и статистика. 2000г-543с.,
16. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіп-орындағы бухгалтерлік есеп, Қазақстан-орталық аудиті тәуелсіз аудиторлық компаниясы. А., 2003ж-410б.,
17. Радостовец В.К., Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета, Центр аудит Казахстан. 2000г-310с.,
18. ТөлегеновЭ.Т. Бухгалтерлік  ақпарат  жүйелері, А., Экономика. 2001ж-200б.,
19. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А.,Ұлағат университеті. 1999ж-220б.,
20. Бюллетень бухгалтера № 18 (196),  2005г.
21. Бухгалтерский анализ: Пер. с англ. - К.: Торгово-издательское бюро, 1993.
22. Введение в бухгалтерское дело:Пер.с англ.Торгово- издательское бюро, 1994.
23. Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором Департамента методологии бухгалтерского учета и аудита. Министерсва финансов Республики Казахстан 21.05.97г.,№7.
24. Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник./ И.А.Богдановская, - Минск: Высшая школа, 2005