Ұйымдағы қаржылық тәуекелділіктер және оның басқару есебі

 

     Рентабельділік  көрсеткіштерін талдау №5 кестеде көрсетілген.

     «АБУ-СЕР»  Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі  рентабельділігін сипаттайтын көрсеткіштерді есептеу келесі тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді. Сонымен, таза табыс бойынша өнім рентабельділігін есептегенде, есеп беру кезеңінде әр бірлік бойынша өткізілген қызмет үшін 4,7% таза табыстың өсуі анықталды. Алайда, жалпы рентабельділік 1,29%-ға төмендеген.

     Меншікті  капитал рентабельділігін есептеу 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы «АБУ-СЕР» ЖШС иелері салған әр ақшалай бірлік таза табысты 6,37%-ға көбірек тапқан.

    Экономикалық  рентабельділікті есептеу кезінде  келесі анықталды: 2009 жылмен салыстырғанда 2009 жылы кәсіпорынға қаражаттарды табу кезіне тәуелсіз табыстың 1 ақшалай бірлігін алу үшін ақшалай қаражаттар 5,38%-ға көбірек қажет.

     Қор рентабельділігін  есептеу кезінде анықталатын  негізгі құралдар мен басқа  да ұзақ мерзімді активтерді пайдалану тиімділігі 20,87%-ға өсті.

     Негізгі  қызмет рентабельділігін есептеу  өткізуден табыстың төмендеуін  көрсетті, 1 теңге шығысқа келетін 2009 жылмен салыстырғанда 2,68%-ға төмен.

     Өткізілген  талдау негізінде кәсіпорын қызметінің жағымды және жағымсыз жақтарын көрсетуге болады.

     «АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі қызметінің жағымды жақтары келесілер болып табылады:

- жұмыс тәжірибесі үлкен мамандардың жоғары дәрежелілігі;

- негізгі өнімді өндіру және өткізу процесінің ұйымдастырылғандығы;

- өндірілетін өнімнің жоғары сапасы;

- кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін әрқашан жетілдіру.

     Кәсіпорын  қызметінің жағымсыз жағы:

- ұзақ мерзімді активтердің жоғары үдемелі салмағы және оның сомасының өсуі кәсіпорынның меншік қаражаттарын ағымдағы активтерге емес, айналымнан тыс активтерге салатынын куәландырады.

 

      3.2.Кәсіпорындағы қаржы тәуекелін басқару жүйесін талдау

Тәуекелді бағалау тәуекелді  басқарудың жалпы жүйесінінің негізгі  құрамдас бөлігі болып табылады. Ол тәуекел көлемін (деңгейін) сапалық не саналық әдіспен анықтау процесін білдіреді.

Тәуекелді сандық бағалау  нақты шешімдерді алу мүмкіндігін  береді. Алайда сандық бағалауды жүргізу  ол үшін сәйкес келетін алғашқы ақпаратты  алумен байланысты көптеген қиындықтар кездеседі. Қазақстанда ақпараттық қызмет нарығы дамымағандықтан, көбіне фактикалық ақпараттарды алу қиын. Ақпараттардың, уақыттың жеткіліксіздігімен, кейде қажетті мәліметтердің  байланысты бұл қиындықтар себебінен кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау негізінде тәуекелді қатысты бағалау ерекше қызығушылықты тудырады. Бұл фирма иесі кәсіпкер, сонымен қатар оның серіктестері үшін тәуекелді бағалаудың ең қолайлы әдістердің бірі болып табылады.

«АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тәуекелдерін бағалау қаржылық есептілік негізінде жүргізіледі. №6 кестеде «АБУ-СЕР» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы қаржы-шаруашылық қызметіне экспресс–талдау көрсетілген, оның негізінде берілген кәсіпорынның тәуекелді басқару жүйесін талдау жүргізіледі.

 

Кесте 9

«АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы қаржы-шаруашылық қызметін экспресс-талдау

 

 

Көрсеткіш атауы	Есептеу тәсілі	Нормативті мәні	Көрсеткіш мәні		Өзгеріс
			2009ж.	2010ж.	Абсолютті	Есептіліктің базистікке % түрі
1	2	3	4	5	6	7

кесте жалғасы

 

1. Мүліктік жағдайды  бағалау
1.1.Кәсіпорында бар  шаруашылық құралдар сомасы	Баланс барлығы		-	2380232		2503690	+123458		+5,19
1.2. Негізгі құралдардың модернизация коэффициенті	есептелген амортизация/ негізгі капиталдың бастапқы құны		-	0,474		0,449	-0,025		-5,27
2. Өтімділікті бағалау
2.1.Өзіндік айналым капитал көлемі	Меншік капитал+ ұзақ мерзімді міндеттемелер- ұзақ мерзімді активтер		-	-641063		-680237	-39174	+6,11
2.2.абсолютті өтімділік  коэффициенті	Ақшалай қаражаттар/ ағымдағы міндеттемелер		>0,2-0,7	0,01		0,002	-0,008	-80,00
2.3.Критикалық өтімділік  коэффициенті	(ақшалай қаражаттар+қысқа  мерзімді қаржылық инвестициялар+дебиторлық  қарыз)/ағымдағы міндеттемелер		≈1	0,18		0,16	-0,02	-11,11
2.4.Ағымдағы өтімділік коэффициенті	Ағымдағы активтер/ағымдағы міндеттемелер		1,5-2	0,3		0,25	-0,05	-16,67
2.5.запастарды жабудағы меншік капитал үлесі		Меншікті айналым қаражаттары/(ТМЗ+алдағы кезең шығы-ы)	>0,1	-5,51	-8,41		-2,9	+52,63
3. Қаржылық тұрақтылықты бағалау

 

кесте жалғасы

 

3.1. Тәуелсіздік (автономия) коэффициенті	Меншік капитал/шаруашылық қаражаттар барлығы	>0,5	0,61	0,64	+0,03	+4,92
3.2. Меншік капиталдың ептілік коэффициенті	Меншік айналым қаражаттары/меншік капитал	~0,5	-0,44	-0,43	+0,01	-2,27
3.3.қарыз жә-не меншік ка-питал қаты-насы  коэф-фициенті	Қарыз капитал/меншік капитал	≤1	0,63	0,57	-0,06	-9,52
3.4.Тұрақты қаржыландыру  коэффициенті	(меншік капитал+ұзақ  мерзімді міндеттемелер)/ шаруашылық  қаражаттар барлығы	>0,8	0,61	0,64	+0,03	+4,92
4. Іскерлік белсенділікті бағалау
4.1. Өткізуден түскен табыс		-	1937586	2120816	+183230	+9,46
4.2. Салық салудан бұрын  негізгі қызметтен табыс		-	863314	917776	+54462	+6,31
4.3. Қорқайтармдылығы	Өткізуден түскен табыс/негізгі  құралдарды орташа құны	-	0,92	0,93	+0,01	+1,09
4.4.Дебиторлық қарыз айналымдылығы	Өткізуден түскен табыс/орташа дебиторлық қарыз	-	12,48	14,63	+2,15	17,23

 

 

    

Кесте жалғасы

 

4.5.Қаражаттарайналымы-ның  ұзақты-ғы(күн)	360 күн/ 4.4 көрсеткіші	-	29	25	-4	-13,79
4.6.Кредиторлық қарыз  айналымының ұзақтығы(күн)		-	363	326	-37	-10,19
4.7. Операциялық цикл ұзақтығы		-	75	54	-21	-25
5. Рентабельділікті бағалау
5.1.Таза табыс	-	-	780369	955704	+175335	+22,47
5.2.Негізгі қызметтен  табыс		-	854117	909693	+55576	+6,51
5.3 Өнім рентабельділігі	Негізгі қызметтен табыс/ Өткізуден түскен табыс	-	1,09	0,95	-0,14	-12,84
5.4 меншік капитал рентабельділігі	Таза табыс/меншік капитал	-	0,53	0,6	+0,07	+13,21
5.5 Негізгі капитал рентабельділігі	Таза табыс/баланс валбтасы	-	0,33	0,38	+0,05	+15,15

 

Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалауда шаруашылық қаражаттардың сомасының көрсеткіші кәсіпорынның балансында көрсетілетін активтердің жалпы құндылық бағалауын көрсетеді. Активтердің құны 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 5,19%-ға өсті, ол кәсіпорынның мүліктік потенциалының өскенін көрсетеді. Модернизация коэффициентінің мәні (есептелген амортизацияның негізгі капиталдың бастапқы құнына қатынасы) 0,47-0,45 болса, оның нормативті мәні 0,3-0,5. Модернизация коэффициенті оптималды мән шегінде орналасқан. Ол кәсіпорын негізгі қорға салынған қаражаттарды интенсивті түрде босатқанын білдіреді.

     Кәсіпорынның  өтімділігін талдау меншікті  айналым капиталы көлемінің 6,11%-ға өсімі жағымды нәтижелер бермеді, себебі оның көлемі жағымсыз болып табылады және кезең аяғына 680237 мың теңге құрады, яғни кәсіпорында ағымдағы активтерді жабу көзі болып табылатын меншік капитал бөлігі жетіспейді. Абсолютті өтімділік көрсеткіші кезең басына тек 0,01 теңге және кезең аяғына тек 0,002 теңге ағымдағы міндеттемелер ақша қаражат есебінен жедел өтелуі мүмкін екендігін көрсетеді. Критикалық өтімділік коэффициенті ағымдағы міндеттемелердің кезең басына 18% және кезең аяғына 16% шоттардағы қаражат және де есептесуден түсімдер есебінен жедел өтелу мүмкіндігін көрсетеді. Ағымдағы өтімділік көрсеткіші активтердің өтімділігінің жалпы баға беріп, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы ағымдағы міндеттемелердің бір теңгесіне 16,67% төмен екенін көрсетеді. Запастарды өтеуде меншікті айналым капиталының үлесін есептеу динамикада 2,9 пунктіне мәннің төмендегенін көрсетеді, бұл – меншікті айналым капиталымен өтелетін запастар құнының бөлігінің төмендеуі, бұл жақсы беталыс емес, себебі кезең басында бұл үлес жағымсыз болды және 5,51 пунктіні құрады.

     Кәсіпорын  қаражаттарының тәуелсіздік (автономия)  коэффициенті кәсіпорын иелерінің қаражаттардың жалпы сомасындағы қызметке авансталатын меншік үлесін сипаттайды. Қаржылық автономия коэффициентін есептеу қаржыландыру  көздерінің жалпы сомасындағы меншікті қаражаттар үлесі 4,92% өскенін көрсетеді. Бұл кәсіпорынның сыртқы инвесторлардан тәуекелділігінің төмендеуін көрсетеді, бұл жақсы беталыс, нормативті мәнге де сәйкес келеді.

    Меншік капиталдың ептілік (маневренность) коэффициенті меншік капиталдың қай бөлігі ағымдағы қызметті қаржыландыру үшін қолданылатынын, яғни қай бөлігі айналым қаражаттарына салынған, қай бөлігі капиталданғанын көрсетеді. Меншік капиталдың маневренность коэффициенті есеп беру кезеңінде 2,27% төмендеді.

     Қарыздық  және меншікті капитал қатынасының  көрсеткіші 9,52%-ға төмендеуі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының артуын және кәсіпорынның кредиторлардан тәуелділігінің төмендеуін куәландырады.

     Экспресс-талдау негізінде «АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі тәуекелін талдауды жалпы келесідей сипаттауға болады: қаржылық жаағдай тұрақты, бірақ өтімділік пен төлемқабілеттілікті жоғарылату бойынша іс-шаралар жүргізу қажет. Тәуекелділік облысы минималды тәуекелділік облысына сәйкес келеді.

 

      

 

  (есептелген амортизацияның негізгі капиталдың бастапқы құнына қатынасы) 0,47-0,45 болса, оның нормативті мәні 0,3-0,5. Модернизация коэффициенті оптималды мән шегінде орналасқан. Ол кәсіпорын негізгі қорға салынған қаражаттарды интенсивті түрде босатқанын білдіреді.

     Кәсіпорынның  өтімділігін талдау меншікті  айналым капиталы көлемінің 6,11%-ға өсімі жағымды нәтижелер бермеді, себебі оның көлемі жағымсыз болып табылады және кезең аяғына 680237 мың теңге құрады, яғни кәсіпорында ағымдағы активтерді жабу көзі болып табылатын меншік капитал бөлігі жетіспейді. Абсолютті өтімділік көрсеткіші кезең басына тек 0,01 теңге және кезең аяғына тек 0,002 теңге ағымдағы міндеттемелер ақша қаражат есебінен жедел өтелуі мүмкін екендігін көрсетеді. Критикалық өтімділік коэффициенті ағымдағы міндеттемелердің кезең басына 18% және кезең аяғына 16% шоттардағы қаражат және де есептесуден түсімдер есебінен жедел өтелу мүмкіндігін көрсетеді. Ағымдағы өтімділік көрсеткіші активтердің өтімділігінің жалпы баға беріп, 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы ағымдағы міндеттемелердің бір теңгесіне 16,67% төмен екенін көрсетеді. Запастарды өтеуде меншікті айналым капиталының үлесін есептеу динамикада 2,9 пунктіне мәннің төмендегенін көрсетеді, бұл – меншікті айналым капиталымен өтелетін запастар құнының бөлігінің төмендеуі, бұл жақсы беталыс емес, себебі кезең басында бұл үлес жағымсыз болды және 5,51 пунктіні құрады.

     Кәсіпорын  қаражаттарының тәуелсіздік (автономия)  коэффициенті кәсіпорын иелерінің  қаражаттардың жалпы сомасындағы  қызметке авансталатын меншік  үлесін сипаттайды. Қаржылық автономия  коэффициентін есептеу қаржыландыру  көздерінің жалпы сомасындағы меншікті қаражаттар үлесі 4,92% өскенін көрсетеді. Бұл кәсіпорынның сыртқы инвесторлардан тәуекелділігінің төмендеуін көрсетеді, бұл жақсы беталыс, нормативті мәнге де сәйкес келеді.

    Меншік капиталдың ептілік (маневренность) коэффициенті меншік капиталдың қай бөлігі ағымдағы қызметті қаржыландыру үшін қолданылатынын, яғни қай бөлігі айналым қаражаттарына салынған, қай бөлігі капиталданғанын көрсетеді. Меншік капиталдың маневренность коэффициенті есеп беру кезеңінде 2,27% төмендеді.

     Қарыздық  және меншікті капитал қатынасының  көрсеткіші 9,52%-ға төмендеуі кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының артуын және кәсіпорынның кредиторлардан тәуелділігінің төмендеуін куәландырады.