Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысудың талдамалық және топтамалық есебі

   Жылдық түгeндey (инвентаризация) демалыс төлем резервiсiнiң дұрыс құрылу және пайдаланылуын тексеру аса қажет. Түгендеу кезiнде қызметкерге заңдa қарастырылған кезектi (жыл сайынғы) және қосымша демалыстарына арналған резерв қалдығы пайдаланылмаған демалыс күндерi, қызметкердiң еңбекақысына кeтeтiн шығынның орташа күндiк сомасы (орташа еңбекақының есеп айырысудың белгiленген әдісін ескеру арқылы) және мiндеттi аудармалар арқылы нақтылануы керек.

   Есептiк  кезеңнiң желтоқсанында есеп айырысудың түгендеуiмен бекiтiлген сомадан нақты есептелген резервтi арттыру жaғдайында өндiрiс шығындарының шоты бойынша сұрыптау жазуы жүргiзiледi, ал жеткiзбей есептелген жaғдайда өндiрiс шығындарына қосымша аударуды қосу бойынша қосымша жазу жазылады.

   Жұмысшы-қызметкерлердiң аты-жөнi, табельдiк нөмірі, оларға есептелiнген негiзгi және қосымша еңбекақылары мен одан ұсталынатын ұсталымдардың түрлерi бойынша сомалары және сол айдың басы мен соңындағы кәсiпорынның жұмысшылар мен қызметкерлерге немесе жұмысшылар мен қызметкерлердiң кәсiпорынға қарыз сомалары көрсетiледi. Жұмысшылар мен қызметкерлер осы есеп айырысу төлеу тiзiмдемесi бойынша ұйымның кассасынан өзiне тиiстi еңбекақыны алып, қол қояды. Бұл тiзiмдеме бойынша бiрiншiден жұмысшы немесе қызметкерлермен еңбекақы жайында есеп айырысу жүргiзiлсе, екiншiден бұл тiзiмдеме еңбекақы бойынша есеп айырысудың аналитикалық есебi болып табылады, ал үшiншiден осы тiзiмдеме арқылы жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың еңбегiне қарай еңбекақыларын төлейдi. Кейбiр ұйымдарда есеп айырысу төлеу тiзiмдемесi мен дербес шоттың орнына есеп айырысу тiзiмдемесi ғана толтырьтып жүргiзiледi. Бұл есеп айырысу тiзiмдемесi журнал түрiнде жасалып, негiзгi және қосымша беттерден тұрады.

   Бұл шот бойынша деректер мен ақпараттар үлгiлi түpi №10 және №10-1 журнал-ордерлерiнде көрсетiледi. Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс icтегендерi, қызмет атқарғандары және өнім өндiргендерi үшiн есептелiп төленетiн еңбекақы өндiрiс шығындарының бiр элементi ретiнде еңбектi пайдалану бағытына қарай шығындарды есептейтiн белгiлi бiр шотқа оның iшiнде тиiстi өндiрicтiк өнімге апарылуы керек. Сонымен қатар бұл туралы еңбек қоры жайлы тиicтi орындарға есеп берiлyi қажет. Сондықтан да рапорттар мен өнiмдердi өндiру тiзiмдемелерi, табельдер және тағы да басқа алғашқы құжаттар негiзiнде әр цех бөлiмше бойынша есептелген еңбекақы олардың түрлерi және қызметкерлердiң санаттары (категориялары) бойынша топталады. Бұл топтау журнал-ордерлердің үлгiлi түpi №3 және №4 өңдеу кестелерiнде жүргiзiледi, ол кестенің сол жағында дебиттелiнетiн шоттар нөмiрлерi, ал оң жағында жұмысшы-қызметкерлерiнiң мамандық дәрежелеріне сәйкес оларға есептелген еңбекақы сомалары түрлерi бойынша бөлiнiп жазылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Жұмысшылар  мен қызметкерлерге еңбекақы есептегенде  бухгалтерлік есепшоттары  бойынша жүргізілетін операциялар

Қорытынды

   Сонымен бұл тәжірибелік жұмыста еңбекақы және оның міндеттерін қарастырдық. Бірінші бөлімде, яғни еңбек түсінігі және еңбекақы есебінің негіздеріне көңіл бөлінген. Атап айтатын болсақ, қызметкерлердің жұмыс уақытын пайдалану есебі, Еңбекақы төлеу жүйесі мен нысандары, еңбекақы төлеу есебі және еңбекақы ұстау және шегеру есебі қарастырылды.

   Еңбекақы  және еңбекақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс уақытының  шығындары, жұмыс категориясы, өндірістік шығын сияқты мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін аса маңызды ды күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.

   Еңбек  пен еңбекақы есебiнiң  негiзгi мiндеттерi: өндiрiлетiн өнiмдер мен iстелетiн жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетiн еңбекақы мөлшерiн дұрыс анықтау, еңбек өнiмдiлiгiнiң өciмiн бақылау, жұмсалған еңбектiң саны мен сапасын бақылау, жұмысшы және қызметкерлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу, жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшiн еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлiнетiн қаржыларды бақылау,еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлiк қорытынды есептi беру және тағы басқа.

   Тәжірибелік жұмыстың екінші бөлімінде, еңбекақы және оның міндеттері мен оларды есептеу тәртібі, соның ішінде еңбек есебі және нормативтік реттеу, орташа еңбекақыны есептеу тәртібі, еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысудың талдамалық және топтамалық есебін талдадым.

   Кәсiпорындардағы жұмысшылар мен қызметкерлердiң бәрiне және олардың әрқайсысына бiр айға төленуге тиicтi еңбекақының жалпы сомасын табу үшiн алғашқы құжаттар бойынша өндiрiлген өнiмдер мен iстелген жұмыстарға және қосымша төлемдер мен қосымша еңбекақыларына қоса төленетiн жалпы соманы анықтап одан ұстaлyға тиicтi сомаларды алып тастау керек. Жұмысшылар мен қызметкерлердiң табысын, оның iшiнде табыстан ұсталатын ұсталымдарды және оларға төленуге тиicтi еңбекақы сомаларын жинақтап, қорытындылауға арналған құжатты есеп айырысу төлеу тiзiлiмi деп атайды. Еңбекақы жөнiнде есеп айырысу төлеу тiзiмдемесi әрбiр жұмысшы мен қызметкер бойынша есептелген еңбекақымен басқа да төлем сомаларын және одан ұсталынған ұсталым сомаларын жинақтаушы құжат болып табылады.

   Еңбек пен еңбекақы есебiнiң  негiзгi мiндеттерi мыналар болып табылады: Өндiрiлетiн өнiмдер мен iстелетiн жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетiн еңбекақы мөлшерiн дұрыс анықтау, еңбек өнiмдiлiгiнiң өciмiн бақылау, жұмсалған еңбектiң саны мен сапасын бақылау, жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшiн еңбекақы қорынан, қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлiнетiн қаржыларды бақылау, жұмысшы және қызметкерлермен уақтылы дұрыс есеп айырысу, өндiрiске жедел басшылық жасау үшiн тиiстi мәлiметтер алу, еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлiк қорытынды есептi беру.

   Қолданылған әдебиеттер 

1. Ахметов А., Ахметова Г. «Еңбек құқығы» Алматы -2005 ж.
2. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі. Алматы -2007 ж.
3. Қазақстан Республикасының Еңбек туралы негізгі заң актілері. Алматы -2006 ж.
4. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. Т-3. Алматы – 2001 ж.  
5. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» 2002 жылғы 24 мусымдағы Қазақстан Республикасының №309-11 заңы.
6. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» Алматы -2005 ж.
7. Алибекова Б.А. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Астана-2007ж.
8. Әбдіманапов Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері» Алматы -2001 ж.