Банктағы арнайы шоттар бойынша операциялар есебінің схемасы

    Орындылық.  Кәсіпорынның есеп саясаты бухгалтерлік  есепті орынды және үнемді  жүргізуді қамтамасыз ету керек. 

    Кәсіпорынның есеп саясаты сол кәсіпорында қолданылатын бухгалтерлік есеп жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық, ұйымдастырушылық жақтардың барлығын қамтиды.

  Есеп саясатының  әдістемелік жағына мына  элементтер  кіреді: мүлік пен міндеттемелерді  бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша амортизация (тозу) есептеу әдістері, табысты (түсімді) есептеу әдістері және т.с.с.

         Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез-келген заңды тұлға болып табылатын ұйым өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындау қажет.

• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық сомасын есептеу және оларды есептен шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері.
• өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды объектілер арасында тарату әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алу есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу
• Тағы да басқалар.

Өндірістік  шығындарды есептеу мен өнімнің  өзіндік құнын есептеу яғни калькуляциялау жүйесі.

   Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдық ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялаудың келесі негізгі әдістерін қолдана алады:

• Нормативтік әдіс
• өндірістік өңдеу сатысы
• тапсырыстық әдіс

Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.

  Жанама шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған әдістерді пайдалана алады:

• өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей шығындар;
• тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• материалдық шығындардың жалпы сомасы;
• сметалық мөлшерлеме;
• өткізілген өнім көлемі.

Аяқталмаған өндірістің бағалануы.

   Жаппай және  сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады:

• нақты немесе нормативті өндірістік құн бойынша;
• тікелей шығындар бойынша;
• жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.

Өнімнің бір ғана түрін  өндіретін кәсіпорындардың балансында аяқталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар бойынша есептелінеді.

  «Бухгалтерлік есеп  және қаржылық есеп беру туралы»  Қазақстан Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте қолданылатын тіркелімдердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері коммерциялық құпия болып есептеледі.

    Кәсіпорынның  есеп саясаты осы ұйымның құрылған  уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

   Бұйрықтың құрамында  есеп саясатының есеп беру  жылына қабылданған барлық пунктерінің  мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде есеп саясатының дайындалғандығы  көрсетіледі. Қазақстан Республикасының заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге алынған болса, міндетті  түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.

    Кәсіпорынның  есеп саясатына енгізілген өзгертулер  осы ұйымның басқару құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен  рәсімдеруі қажет. Ұйымның қабылдап  бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқару барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі мүмкін:

• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беруінің өзгеруіне сәйкес;
• Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеру салдарынан
• Жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және т.б.

Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясаты дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелерде олардың орналасқан орындарына қарамастан қолданылады. Ұйымның филлиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің  және тағы басқа  бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне, яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.

   Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз ету қажет.

   Ұйымдардың түсініктеме  жазуларында жыл бойы орындалған  жұмыстар бойынша жасалынған  қаржылық таңдаудың мәтінімен  қатар бухгалтерлік қорытынды  есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылдаған есеп саясаты жазылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ақшалай қаражат  және  есеп айырысу есебі

 

 «Transservice»ЖШС-нің БанкЦентрКредит және Халық Банкінде  есеп айырысу шоттары бар, ол бойынша операция белгіленген тәртіпте жүргізіледі.Ақша қаражаттарының ұлттық валютадағы көріністері « Банк есеп шотындағы қолма-қол ақша» 1030 шотында көрінеді. «Transservice»ЖШС шет мемлекеттерде валюта шоттарында қолма – қол ақша иеленбейді.

Кассалық операцияларды  жүргізу үшін, міндетті түрде кіріс  және шығыс ордерлерін тіркейтін  журнал мен кассалық кітап ашылып, толтырылып отырылады. Олардың парақтары нөмірленіп, тігіліп, кәсіпорынның мөрі басылып, жауапты тұлғалар қол қояды. Кассалық кітап журнал тектес болады, онда жазу міндетті түрде көшірме қағаз арқылы жүргізіліп, көшірмесі кассирдің есебіне тігіліп отырады. Кассалық кітапта барлық кіріс және шығыс ордерлері тіркеледі, олардың нөмірі, сомасы, фамилиялары және корреспонденттік шоттары көрсетіледі. Сонымен қатар есеп жасалған күннің аяғындағы ақша қалдығы, келесі күннің басындағы ақша қалдығына сәйкес келуге тиіс.

Қолма-қол ақша бойынша  жүргізілетін операциялардың дені серіктестікке қызмет көрсететін банктегі есептесу шоты арқылы іске асырылады. Қызмет көрсетуден түскен ақша, есептесу шотына апарылып салынады, еңбек ақы мен іссапарлары шығынына жұмсалатын ақша ж.т.б. есептесу шоты арқылы банкіден алынады. Банкке ақшаның толық көлемде өткізіліп тұруы, кассалық шығыс ордерлерімен, кассирдің есебімен, банк құжаттарымен, банк түбіртектеріне сай тексеріліп отырады, олардың көрсеткіштері бір бірімен сәйкес келуге тиісті.

Есептесу шотынан алынған  ақша мөлшері, кассалық кіріс ордерімен, банкілік құжаттармен, чек кітапшасының түбірімен, кассалық кітаппен және банкілік құжатқа қоса берілетін кассалық кіріс ордерінің түбірімен салыстырылып отырады. Олардың сомалық көрсеткіштері бір біріне сай келуге тиісті.

Кассалық ордерлердің  нөмірі жыл басынан бастап, ретімен  қойылып отырады. Қажетті бастапқы құжаттарға серіктестік басшысы мен бас бухгалтердің қолдары қойылғаннан кейін ғана кассалық құжаттар рәсімделеді.

Кассалық ордерлермен  ақшаны қабылдау және беру, тек құжат  жасалған күні іске асырылады.

Кассалық ордерді алғаннан кейін, кассир міндетті түрде бас бухгалтердің қолының бар жоғын және оның шынайылығын, сонымен қатар серіктестік басшысының рұқсаты бар ма, жоқ па және қосымша құжаттардың дұрыс толтырылып, толық болуын тексеруге міндетті.

Егер аталған талаптардың  ең болмаса біреуі сақталмаған болса, онда кассир құжаттарды толық рәсімдеп әкелу үшін бухгалтерияға қайтарып береді.

Кассадағы ақша қаражатының есебі. Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беруге арналған серіктестік кассасы бар.

Кассир касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа да төлемдерді беру үшін серіктестік басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынады.

Кассадағы операциялар  есебі 1000 «Ақша қаражаты» бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:

1010 «Кассадағы теңгемен  ақша қаражаты»  шоттарында  жүргізіледі.

«Кассадағы теңгемен ақша қаражатының» есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі.

Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер қол  қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир «Төлем таңбаларын анықтау тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады.

Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы  мен бас бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша беруге жазылған өтінішпен, шоттармен  және басқа да құжаттармен рәсімделеді. Егер касса шығыс ордерлеріне қоса тіркелген құжаттарда серіктестік басшысының рұқсат берілген қолы болса, ордерге оның қол қоюы міндетті емес. Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кезде бухгалтер алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен номерін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені – жазумен, тиынды – сандармен көрсетеді.

Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордерінде ақшаны алуға сенім білдірген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі. Егер ақша төлем тізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: «Сенімхат бойынша» деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.

Кіріс және шығыс касса  ордерлері мен оның орнына жүретін  құжаттарды бухгалтерия дәл әрі  айқын етіп сиямен немесе түтікше  қаламмен жазып береді.

Жалақы, уақытша еңбекке  қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша таратылады, оның бірінші бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтер қол қояды.

Банктен ақша алынғаннан кейін үш күн өткен соң, бухгалтер төлем тізімдемесіне еңбек ақысы бойынша тиесілі сомасын алмаған адамдардың аты-тегінің тұсына мөр қояды немесе «Депозитке салынады» деп қолымен жазып белгі қояды, берілмеген сома төленбеген жалақы тізіміне енгізіледі; тізімдемеде нақты төленген сома мен депозитке салынуға тиісті сома жөнінде жазылады. Егер төлемді бухгалтер емес, уәкілдік алған адам жасайтын болса, төлем тізімдемесінде «Тізімдеме бойынша ақша таратқан (қолы)» деген жазу жазылады. Касса ордерлерінде өшіріп жазуға, бүлдіруге және түзетуге жол берілмейді.

Жазылған касса ордерлері  немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмірі, кассаға түскен және жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іссапарға төленген және басқа да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі. Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру олардың рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған бухгалтер өзі мен басшы қолдарын; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе жазумен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып «Алынды» немесе «Төленді» деп белгі қойылады.

Касса операцияларының  есебін бухгалтер Касса кітабында жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.

Касса кітабының әрбір  парағы бір бөліктен тұрады.

Касса  операциялары шағын  болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы (кіріс, шығыс) көрсетіледі. Күн сайын, жұмыс күнінің аяғында бухгалтер берілген ақшаның жиынтығын шығарады және күн аяғындағы қалдықты есептейді. Өшіру мен ескертілмеген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге бухгалтердің қолы қойылуы керек.

Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиті мен дебеті есебін бухгалтер жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға касса есебінің түсуіне қарай жүргізіледі. Бірыңғай корреспонденцияланған шоттардың сомалары біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші жұлдызында регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және Бас кітаптағы 1010 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.