Аудит туралы түсінік

·      Қолда бар активтерді бастапқы құжаттармен сәйкестендіру және салыстыру; Бұл үшін онымен өңделіп жатқан мәліметтерсәйкестендірілетін арнайы бақылау файылына тәуелсіз тексерулер жүргізу немесе кірістірілген мәліметтерді тиісті активтермен салыстыру қарастырылады;

·      Рұқсат беру (санкциялау) заңдық күші жоқ операциялардың орындалуына жол бермейтін электрондық жүйедегі мәліметтердің қауіпсіздігін бақылаудың жалпы процедуралары арқылы анықталады;

·      Сыртқа шығарылатын мәліметтерді талдау, ең жоқ дегенде қолмен жасалады. Мұндай талдаудың мақсаты ретінде оларды күтіліп отырған нәтижелермен салыстыру жолы арқылы сыртқа шығарылатын мәліметтердің нақтылығын және негізделгендігін тексеру саналады;

·      Активтерге қол жеткізе алуды бақылау (рұқсат етілген және етілмеген қол жеткізе алушылықты бақылау). Рұқсат етілген қол жеткізе алушылықтыиемденген тұлғалардың міндеттердің дұрыс бөлінуі кезінде тиісті есеп құжаттарына қол жеткізе алу мүмкіншілігі болмауы керек, өйткені олар бұны жетіспеушіліктерді табу үшін қолданып қалулары мүмкін.

Аудит процедураларын аудиттің қандай да бір объектісіне ішкі бақылау механзмдерінің бар – жоқтығын анықтау үшін де қолданады. Бұл процедураларға төмендегілер кіреді:

·      Шоттарға қалдықтарға тәуелсіз тексеру жүргізу және операциялардың орындалуының жүйелілігіне талдау жасау;

·      Жазбалардағы сомалар мен тәуелсіз түрде есептелген сомаларды салыстыру арқылы талдамалық процедураларды операцияның типіне немесе шотқа байланысты ықтимал қатенің болған – болмағанын анықтау үшін қолдану. Зерттеуге шығарылған шығындарды едәуір қысқартуғак мүмкіндік беретін ішінара әдіс ерекше роль атқарады;

·      Белгілі бір соманы қалыптастыратын жиынтыққа кіретін ке              йбір немесе барлық баптардың болғандығын дәлелдейтін мәліметтерді мұқият зерттеу, сонымен қатар аудит объектісінің жұмыс істеуін және қызметін қадағалау, нақты принциптер мен процедуралардың орындалу тәртіптерінің сақталуын тексеру;

 

Аудиттің бағдарламалары кейде алдыңғы зерттеулердің нәтижелері, жүзеге асыратын қызметтің сипаттамасы, ағымдағы мақсаттар, кадрлық өзгерістер, заңдардың өзгеруі, басшылықтың саясатының өзгеруі, ерекше мүдденің аясы немесе жіңішке жолдар, тәуекелді бағалаудың нәтижелері сияқты факторларды есепке ала отырып модификацияланады. Аудиторлық тексеру кезіндегі аудиттің бағдарламаларын түзету мен өзгертудің қажеттелігі, әдетте, төмендегілерге байланысты болады:

·      Белгіленген нормативтердің сақталуын тексерудің нәтижелеріне егер олар күтіліп отырғандардан өзгеше болса;

·      Аудиторлық тексеру кезінде болған қызметтің сипаттамасындағы өзгерістерге;

·      Аудиторлық тексеру барысында туындаған, жоспарлау кезеңінде белгілі болмаған мәселелерге.

Аудиторлық тексерудің процедуралары  мен жоспары бойынша жұмысты  бітірген соң аудитор аудиттің объектісін сипаттаушы негізгі сәттерді көрсететін және аудиттің жоспарын құжат түрінде дәлелдейтін аудиттің жоспарлануы туралы жазба дайындайды.

Аудитті жүргізу тобымен  жүзеге асырылатын оның бағдарламасын  орындауға келіп тіреледі. Бағдарламаның ұстанымдары аудиторлар арасында олардың тәжірибесі мен мамандану дәрежесіне қарай бөлінеді.

Бағдарламалар құжат ретінде  рәсімделуі керек. Оларды аудиторлық тапсырманы орындау процессіндегі ақпаратты құжаттау мен бағалау, талдау және жинау процедураларын белгілеу қажет. Аудиттің бағдарламасы ол орындалғанға дейін мақұлдануы қажет. Бағдарламаның кеғз келген өзгерістері уақытылы белгіленіп отырулары керек.

Ішкі аудиторлар аудиттің мақсаттарына қол жеткізу үшін сенімді, маңызды ақпараттардың жеткілікті мөлшерін жинау керек. Олар тиісті талдау жасау мен ақпаратты бағалаудың негізінде аудиттің нәтижелерін шығарып, қорытындыларын берулері керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      Қосымшалар

 

Үлгі № 12

Ішкі аудит  өткізудің Жоспар-кестесінің үлгісі

 

 

 

                                                                                                                      БЕКІТЕМІН

 

Ректор _________________

                                                                                                                                              Аты-жөні

____________________________

                                                                                                                                        қолы

«___»____________ 20__ ж.

 

 

 

Ішкі аудитті өткізудің ____________ жылға арналған Жоспар-кестесі

 

№ р/н Бөлімше/

Үдеріс Аудит критерииі Аудит күні Бас аудитор  аудиторлар  Ескертулер,

(Есеп № немесе ауыстыру туралы  белгі)

 

                 Сапа жөніндегі басшылық өкілі ______________      ________________   

                                                                қолы                             Аты-жөні

 

 

 

Үлгі  № 16

Сапа  жүйесінің ішкі аудиті жөніндегі  есептің үлгісі

       №  _____________ САПА ЖҮЙЕСІНІҢ ІШКІ АУДИТІ  ЖӨНІНДЕГІ ЕСЕП 

 

Тексерілетін бөлімше  ___________________________________________________________

Бөлімше басшысы _______________________________________________________________

Бас аудитор _____________________________________________________________________

Аудиторлар _____________________________________________________________________

Аудит күні ______________________________________________________________________

Аудиттің мақсаты ________________________________________________________________

Аудит саласы ____________________________________________________________________

Аудит өткізілетін сәйкестік  құжаты_________________________________________________

________________________________________________________________________________________

                   АУДИТ НӘТИЖЕЛЕРІ

Анықталған сәйкессіздіктердің саны ________________________________________________

Соның ішінде елеулісі _______________ , елеусізі _____________________________________

Сәйкессіздік хаттамаларының тізбесі________________________________________________

Жазылған ескертулер тізбесі ____________________________________________________ ________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

АУДИТ НӘТИЖЕЛЕРІ БОЙЫНША  ҚОРЫТЫНДЫЛАР

Тексерілген бөлімшенің жұмысы қалыптасқан талаптарға сәйкес/сәйкес емес (астын сызу).

Түзету әрекеттері қажет / қажет емес (астын сызу).

Инспекциялық қадағалау  қажеттілігі бар/ жоқ (астын сызу).

Түзету әрекетін іске асыру  күні:

жоспарлы ________________ ,    нақты_______________________________________________

________________________________________________________________________________

ҚОСЫМШАЛАР

_______________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

 

Есепті дайындаған:                                                            Есеп бекіткен:

Аудиторлар __________________________________      СБӨ ____________________________

                                             Қолдары                                                                          Қолы

 «___»_____ ___________                                                       «____»______ ____________

 

 

 

Үлгі № 17

Ішкі аудит  бойынша матрицалық талдау үлгісі

«__»__________ нен «__»________ аралығындағы

ішкі аудит нәтижелерінің матрицалық талдауы

9001 СжХҰ ХС Сапа менеджмент  жүйесі. Талаптар

Сәйкессіздіктер     зделШения             Оду раз де^ лен 1ИЯ

Құрылымдық бөлімше шифры

Сәйкессіздік-тердің сомалық саны

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

Елеулі

Елеусіз

4.1 Жалпы талаптар

4.2Құжаттарға қойылатын талаптар

4.2.2 Сапа бойынша басшылық

4.2.3 Құжаттаманы басқару

4.2.4 Жазбаларды басқару

5.1 Басшылықтың адалдығы

5.2 Тұтынушыға бағытталу

5.3 Сапа саласындағы саясат

5.4.1 Сапа саласындағы мақсаттар

5.4.2 СМЖ-ны жоспарлау

5.5 Жауапкершілік, өкілеттілік және ақпараттандыру

5.5.3 Ішкі ақпараттандыру

5.6 Басшылық тарапынан талдау

6.1 Ресурстармен қамтамасыз ету

6.2 Адам ресурстары

6.3 Инфрақұрылым

6.4 Өндірістік орта

7.1 Өнім шығаруды жоспарлау

7.2 Тұтынушылармен байланысты үдерістер

7.2.1 Өнімге қойылатын талаптарды анықтау

7.2.2 Өнімге қойылатын талаптарды талдау

7.2.3 Тұтынушылармен байланыс

7.3 Жобалау және дайындау

7.4.1 Сатып алу үдерісі

7.4.2 Сатып алу бойынша ақпарат

7.4.3 Сатып алынған өнімнің верификациясы

7.5.1 Өндіріс пен қызмет көрсетуді басқару

7.5.2 Өндіріс пен қызмет көрсету үдерістерінің валидациясы

7.5.3 Теңдестіру және бақылау

7.5.4 Тұтынушылар жекеменшігі

7.5.5 Өнімді сақтау

7.6 Мониторинг және өлшеу үшін құрал-жабдықты басқару

8 Өлшеулер, талдаулар, жақсартулар

8.1 Жалпы ережелер

8.2 Мониторинг және өлшеулер

8.2.1Тұтынушының қанағаттануы

8.2.2 Ішкі аудит

8.2.3 Үдерістер мониторингі және өлшемі

8.2.4 Өнім мониторингі мен өлшемі

8.3 Сәйкессіздік өнімдерін басқару

8.4 Мәліметтерді талдау

8.5.1 Ұдайы жақсарту

8.5.2 Түзету әрекеттері

8.5.3 Алдын алу әрекеттері

Барлығы:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Ішкі аудиттің жетекшісі  мақсаты мен менеджменттің ұсыныстарды  орындауға

бағытталған нәтижелі қадамдарды қолданғанына көз жеткізу болып табылатын бақылау мен бағалаудың келесі кезектегі процессін белгілеуге тиісті.

Кәсіпорынның өндірістік және қаржы – шаруашылық қызметінің ішкі аудитінің актісі – лауазымды тұлғалардың ішкі аудитті жүргізу фактісін дәлелдейтін, сонымен қатар жалпы кәсіпорынның және оған сәйкес құрылымдық бөлімшелердің өндірістік және қаржы – шаруашылық қызметін бақылаудың нәтижелерін бейнелейтін, анықталған кемшіліктер мен нормативті – құқықты актілердің, ішкі стандарттар мен ережелердің орындалуының сақталуын көрсететін қызмет құжаты.

Кәсіпорынның өндірістік және қаржы – шаруашылық қызметі ішкі аудитінің актісін жоғарғы басшылар тағайындаған комиссия жасайды. Бұл актіде жүйелі түрде кәсіпорынның өндірістік және қаржы – шаруашылық қызметінің объектілерін тексерудің нәтижелерін көрсетеді. Кешенді аудиттің актісі заңнамалық актілерді бұзуды, кемшіліктердің заңды түрдегі дәлелдемесі болып табылады. Осының кесірінен меншік иесіне аудит жүргізу процессінде анықталған зиян келтірілген. Сондықтан оның азаматтық заңдардың талаптарын, бухгалтерлік есептің стандарттарын, есеп саясатын, кәсіпорынның ішкі бақылау бойынша саясатын, сонымен қатар ведомстволық нұсқаулықтарды, ережелерді және министрліктер мен ведомстволар бекіткен басқа да нормативтік құжаттарды есепке ала отырып жасау керек. Азаматтық заңдар бойынша кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызметіне жауап беретін тұлғалардың аудитке міндетті түрде қатысулары қарастырылады, сондықтан жеке актілірде – «аудит белгілі бір тұлғалардың қатысуымен жүргізілген немесе белгілі бір тұлғалардың келісімімен жүргізілген», және тағы да басқаларында кездесетін дәл еместіктерге жол бермеу керек. Шаруашылық операцияларын рәсімдеумен қатар жаппай және ішінара тәсілмен тексерілген құжаттарды міндетті түрде көрсету керек. Бұл қажет жағдайда нақты шаруашылық операциясының аудитор бақылауының объектісі болғандығын және ішкі аудитор қандай қорытындылар жасағандығын анықтауға мүмкіндік береді.

Өндірістік және қаржы – шаруашылық қызметті ішкі тексеру актісі кіріспе және негізгі бөліктерден, сондай – ақ тіркемеден тұрады.

Актінің кіріспе бөлігіне бақыланатын кәсіпорынның орналасқан жері мен құрылу мерзімі, аудиторлық құрамы, бақыланатын кезең, аудитті жүргізудің уақыты және жекелеген операцияларды құралдарды тексерудің толықтығы, тексеру кезеңдері туралы басқа да мәліметтер және т.б.кіреді.

Аудиторлық тексерулерді жоспарлау мен оларды жүргізу  үшін қажетті ресурстарды анықтаудың негізі болып табылатын кәсіпорынның қандай да бір бөлімшесіне тәуекелдіктерді жүйелі түрде бағалау процессі. Мұндай бағалаулар ішкі аудиторлық қызметтің басшыларына қандай да бір объектісінің «тәуелділігін» есепке ала отырып тексерулерді жоспарлауға мүмкіндік береді. Аудиттің объектісін алдын ала зерттеу мәліметтері, оған қолданатын нормативтер мен бухгалтерлік есеп процедуралары арқылы аудиторлар ең басты тәуекелдіктерді анықтайды және осы тәуекелдіктерге сай келетін аудиттің міндеттерін қалыптастырады. Тәуекелдікті бағалаудың қажетті алғы шарты болып аудиттің объектісінің сипаттамасын алу саналады. Объекті жөнінде құжатталған ақпараттардың массиві операциялардың әр типтерін, ақпаратттық алмасуларды ішкі бақылау сауалдарын, жұмысқа тартылған қызметкерлерді, қолданылып жүрген бухгалтерлік есеп шоттарын қамтиды.

Ішкі аудиторлар аудиттің мақсаттарына қол жеткізу үшін сенімді, маңызды ақпараттардың жеткілікті мөлшерін жинау керек. Олар тиісті талдау жасау мен ақпаратты бағалаудың негізінде аудиттің нәтижелерін шығарып, қорытындыларын берулері керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

1.              ҚР «аудиторлық қызмет туралы» Заңы, 20 қараша 1998ж. №304 (өзгертулерімен және  толықтырулармен);

2.              ҚР азаматтық кодексі (һалпы бөлім) 27 желтоқсан 1994ж. №268-13 (өзгертулерімен және толықтыруларымен);

3.              «Аудит» З.Н.Әжібаева, Н.Ә.Байболтаева, Ж.Ғ.Жұмағалиева. Алматы, 2006ж.

4.              Абдыкалыков Г.А., Сатмурзаев А.А. Основы  бухгалтерского учета и аудита.Учебное пособие, Уральск, дастан ,2001 г.

5.              Айлық басылымдар

6.              Ғаламтор.