Аудит туралы түсінік

Мазмұны

Кіріспе

I.    Ішкі аудит туралы түсінік

    1.1  Ішкі аудит мақсаты, міндеттері және атқаратын қызметтері

    1.2  Ішкі аудит стандарттары мен құрамы

           II.   Ақмола облысы бойынша ішкі бақылау қорытындысы

               2.1          Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Ақмола     облысы бойынша департаментінің 2011 жыл бойынша жұмыс қорытындылары жөнінде есеп

 III.   Ішкі аудитті ұйымдастыру

      3.1  Ішкі аудитке деген сенімділік

     3.2  Аудит нәтижелерін бағалау және құқықтық рәсімдеу

      3.3  Ішкі бақылау жүргізу әдістемесі

Қосымша

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Ішкі басқару аудитіне қызметтері мен ұйымның басқару  құрылымына баға беру және оған шолу жасау жатады. Оған басқарманың тәжірибесін қолдану бойынша жалпы саясатты бағалау, сонымен бірге белгіленген критерилерге сәйкес сыртқы басқару қызметін бағалау кіреді.

Ішкі аудит кезінде  орындалатын міндеттер әртүрлі  және оның мақсаттарына, тексеру жүргізіліп жатқан ұйымның түрі мен оның қызметінің сипатына байланысты болады. Мемлекеттік ұйымдардың, коммерциялық банктердің, сақтандыру компанияларының және зейнетақы қорларының және аудиті өзіндік ерекшелікке ие. Бұдан өзге, көптеген мәселелерді әртүрлі тәсілдермен, әртүрлі тереңдікте, егжей – тегжейлі және әртүрлі критерилерге сүйене отырып шешуге болады. Осыған байланысты аудиторлық қызметті регламенттеу мәселесі туындайды. Мәселе тиісті ережелер мен стандарттарды, сонымен қатар аудит жүргізудің нақты әдістемелерін жасаудың көмегімен шешіледі.

Аудитор өзінің қызметін негізгі  үш себептер бойынша жоспарлау керек: бұл оған:

•              клиент туралы жеткілікті мәліметтер жинау мүкіндігін береді;

•              аудитке кеткен шығындарды шектеулі түрде ұстап қалуға көмектеседі;

•              клиентпен белгілі-бір түсініспеушіліктен сақтап қалуға көмектеседі.

Аудитор тексеруді басталмас  бұрын, алдын ала жоспарлауды  өткізеді. Онда ол клиент туралы жалпы ақпаратты жинайды, аудитті орындау үшін персонал таңдайды және жұмыс жағдайлармен келіседі. Кейін аудиторлық ұйымдар немесе жеке аудиторлар жоспарлаукезінде жалпы аудиторлық тәуекел мен ішкі бақылау жүйесін бағалау керек. Соңында аудитор аудиттің жалпы жоспарын мен бағдарламасын даярлауға кіріседі. Өйткені аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасы қорытынды шығаруға қажетті фактілі материал болып табылады, сонымен қатар экономикалық субъектінің бухгалтерлік есептілігі туралы аудитордың объективті пікір қалыптасуына негіз болып табылады.

Аудиторлық ұйымдар немесе жеке аудиторлар аудиторлық тексеруді  жоспарлау процессін дұрыс ұйымдастыру, тәуекелді және ішкі бақылауды бағалау, аудиттің жалпы жоспарын және бағдарламасын құру мен даярлау тәртібін қарастыру және оны жетілдіру мәселелермен кездеседі.

Осы аталған мәселелердің барлығы таңдалған курстық жұмыс тақырыбының өзектігін білдіреді.

Курстық жұмыстың мақсаты  – аудиторлық тексеруді жоспарлаудың теориялық негіздерін ашу, аудиттің жалпы жоспары мен бағдарламасын даярлау мен оның жетілдіру жолдарын көрсету.

Курстық жұмыстың міндеті:

- ішкі аудиторлық тексерудің  теориялық негіздерін ашып көрсету;

- аудиттің стандарттары  мен құрамын ашып көрсету;

- ішкі аудиттің ұйымдастырылу  тәртібін қарастыру;

Жұмыстың әдістемесі болып, қолданылған Халықаралық аудит стандарттары, зерттеу мәселесі бойынша арнайы және ғылыми әдебиеттер мен журналдар болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.Ішкі аудит туралы түсінік

 

1.1    Ішкі аудит мақсаты, міндеттері және атқаратын қызметтері.

 

Аудиторлық қызмет тәуелсіз немесе аудиторлық ұйымдар жүргізетін сыртқы аудит түрінде, сонымен қатар қызметті аудиторлық бақылауға алынатын ұйымның мамандандырылған бөлімшесі жүргізетін ішкі аудит түрінде жүзеге асырылады.

Аудиттің екі түрінің де жалпы түпкі мақсаттары көбінесе сәйкес келеді – ол бақылау.

Сыртқы аудиттің басты  міндеті – тексеру жүргізілетін ұйымның дайындап тапсырған қаржылық қорытынды есебінің шындыққа сәйкестігін айқындау, оның белгілі бір кезеңдегі қызметінің нәтижесін және қаржылық жағдайын бағалау. Сыртқы аудит кезең сайын сырттан шақырылатын аудиторлар мен әртүрлі аудиторлық ұйымдар арқылы жүзеге асырылады. Аудиторлық қорытынды есеп негізінен жоғарғы тұрған ұйымдарға, акционерлерге, кредиторларға және тағы басқаларға арналған. Бұл қорытынды есепті ішкі аудиторлар да өз жұмысында қолданылады.

Ішкі аудитті сыртқы аудитпен салыстырғанда табиғаты, мән – мағынасы, тағайындалуы мен ұйымдастырылуы өзгеше болып келеді. Ең алдымен ескерілетіні, ішкі аудит қызметі (немесе, оны кейде ішкі ревизия қызметі, ішкі бақылау қызметі деп те атайды) ұйым ішінде құрылған бөлімше бола отырып, оның қызметін бағалау және тексеру бойынша жүйелі әрі күнделікті, жұмыс атқарады.

Ішкі аудиттің басты міндеті – басқару мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз ету. Бұл үшін ішкі аудит кәсіпорын басшылығын дұрыс басқару шешімдерін қабылдау үшін жасалған талдаудың нәтижелерімен, белгілі бір бөлімшенің қызметіне баға берумен, ұсыныстармен және уақытылы дұрыс ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Ішкі аудит - кәсіпорынға қызмет көрсету аясында жүргізілетін ішкі бақылау жүйесін талдау үшін менеджмент арқылы анықталатын қызмет. Ішкі аудиттің көмегімен бақылау және талдау іске асырылады, сонымен қатар жүйелерді жақсартуға, жетілдіруге ұсыныстар беріледі.

Оларға қызметтердің мынадай түрлері тән:

1.             Қаржылық және операциялық ақпараттарды тексеру. Бұл сыртқы аудитордың жұмысымен сәйкес келетін үнемі жалғасатын процесс.

2.             Операциялардың үнемділігін, тиімділігін талдау, оның ішінде қаржылық емес бақылау да бар. Кейде оны «ақша құнының» аудиті деп те атайды.

3.             Заңдар мен ережелерге, менеджменттің әтүрлі сыртқы талаптары мен саясатына және басқа да ішкі талаптарға сәйкестікті талдау.

Бұл үшін:

а) активтердің қабылдануы мен есептен шығарылуының заңды  болғанына және осы активтердің  тиімді түрде пайдалануы мен сақталуы қамтамасыз етілгеніне көз жеткізу  керек. Ішкі аудитор активтердің  менеджментін рұқсатына сәйкес алынуы мен сатып – өткізілуіне ғана емес, сонымен бірге кәсіпорынға тиесілі активтердің сақталуы қамтамасыз етіліп жатқандығына сенімді болуы керек. Мысалы, активтер сақтандырылған және арнайы сақтау орнында тұр. Бұдан әрі, ол активтердің тиімді пайдаланылып жатқандығына сенімді болуы керек. Мысалы, өндірістік қалдықтардың көлемі кішірейіп, қажетсіз материалдар мүмкін болғанша қайта өңделіп, өткізіліп жатыр;

ә) міндеттемелердің ұйымның тек құқықтық операцияларына ғана қатысты бар екендігін растау.

Ішкі аудитор ұйымның  жүзеге асырып жатқан операцияларының  барлық типтері жайлы мәліметті  білуі қажет. Бұл оның жүзеге асырылған  операциялардың бірде – біреуіне сәйкес келмейтін міндеттемені тез танып білуіне мүмкіндік береді. Ол ақпараттың барлық түріне қол жеткізе алуы тиіс, бұған өзгеше елесім – шарттарды растап алатын хаттамалар да кіреді.

4.           Ішкі аудит қызметі орташа және ірі кәсіпорындарда құрылады. Кейбір жағдайларда қызметтің осындай түрін құру заңмен қарастырылады. Яғни, «акционерлік қоғамдар туралы» заңының 5 – тармағаның 33 – бабында ұлттық акционерлік қоғамдарда ішкі аудит қызметінің міндетті түрде бар болуы керектігі қарастырылған.

Ішкі аудит қызметінің жұмысы кәсіпорынның жоғарғы басшылығы  бекіткен«Ереже» деп аталатын фирмаішілік актінің шеңберінде біліктілік, өз бетінше жұмысын іске асыра алушылық және жауапкершілік қағидаларының негізінде құрылады.

610 «Ішкі аудит қызметінің жұмысын қарастыру» деп аталатын ХАС –да былай делінген: Ішкі аудит оның қызметтерінің бірі ретінде субъект ішінде жұмысты бағалау бойынша құрылған қызмет болып табылады. Басқа да мәселелермен қоса оның атқаратын қызметтерінің құрамына ішкі бақылау мен бухгалтерлік есеп жүйесінің бірдейлігіне, тиімділігінежәне дұрыстығына мониторинг, тексеру жүргізу, баға беру кіреді.

Ішкі және сыртқы аудиторлардың  арасындағы негізгі айырмашылықтар.Мүдделердің жалпы екендігіне қарамастан, бұл салада түбегейлі айырмашылықтар бар.

 

 

 

Ішкі және сыртқы аудиттің негізгі айырмашылықтары.

Айырмашылық салары	Ішкі аудитор	Сыртқы аудитор
Масштабы	Менеджмент анықтайды	Заңдар анықтайды
Жолдары	Бухгалтерлік жүйенің  тиімділігіне және менеджментті нақты  жіне маңызды ақпаратпен қамтамасыз ететіндігіне кепілдеме береді	Акционерлерге ұсынылатын қаржылық қорытынды есеп әділетті әрі дұрыс көзқарасты білдіретіндігіне сенімді қамтамасыз етеді.
Жауапкершілігі	Менеджменттің алдында	Тапсырыс берушілердің алдында

 

1.2    Ішкі аудит стандарттары мен құрамы.

 

Ішкі қаржылық, операциялық  және басқару аудитінің айырмашылықтары. Ішкі аудит бөлімінің міндеттерін анықтаған кезде оларды үш бағытға бөлуге болады: қаржылық, операциялық және басқару.

Ішкі қаржылық аудит алаяқтықты болдырмау және қателерді дәлелдеулермен, шоттарды зерттеумен байланысты тапсырмаларды орындауды көздейді. Оған аудиторға мөлшерден елеулі ауытқулардың маңыздылығын анықтауға мүмкіндік бере алатын ағымдағы қаржылық және басқару қорытынды есептерін қарап шығу, сандардағы тренділерді іздеу жатады.

Ішкі операциялық аудит  өзінің құрамына бақылау процедураларын зерттеуді және олардың орындалған – орындалмағанын анықтап – білуді кіргізеді. Мұндай зерттеу кезінде аудитор ішкі бақылау мен ішкі тексерудің кемшіліктерін, сонымен қатар тиімділігін жақсартуға болатын салаларды анықтауға тырысады.

Ішкі басқару аудитіне қызметтері мен ұйымның басқару  құрылымына баға беру және оған шолу жасау жатады. Оған басқарманың тәжірибесін қолдану бойынша жалпы саясатты бағалау, сонымен бірге белгіленген критерилерге сәйкес сыртқы басқару қызметін бағалау кіреді.

Ішкі аудит кезінде  орындалатын міндеттер әртүрлі  және оның мақсаттарына, тексеру жүргізіліп жатқан ұйымның түрі мен оның қызметінің сипатына байланысты болады. Мемлекеттік ұйымдардың, коммерциялық банктердің, сақтандыру компанияларының және зейнетақы қорларының және аудиті өзіндік ерекшелікке ие.Бұдан өзге, көптеген мәселелерді әртүрлі тәсілдермен, әртүрлі тереңдікте, егжей –тегжейлі және әртүрлі критерилерге сүйене отырып шешуге болады. Осыған байланысты аудиторлық қызметті регламенттеу мәселесі туындайды. Мәселе тиісті ережелер мен стандарттарды, сонымен қатар аудит жүргізудің нақты әдістемелерін жасаудың көмегімен шешіледі.

Дамыған елдерде аудит  мәселелеріне, әсіресе ішкі аудит  мәселелеріне көп көңіл бөлінеді. Құрамына он шақты елдер, оның ішінде АҚШ, Жапония және Англия кіретінбақылаудың жоғарғы институттарының халықаралық ұйымы (The International Organization of Supreme Audit Institution, INTOSAI) бар. Ішкі аудиторлар институты да(The Institution of Internal Auditors, II A) халықаралық болып табылады. Бұл бағытта үкіметтік ұйымдардың арнайы бөлімшелері де жұмыс істейді. Мысалы, АҚШ – та Ішкі аудиторлар институты 1941 жылы құрылған. Ол «ант беруші ішкі аудитор» атағына ие болып, кәсіптік стандарттарды жасайды және тәжірибелі жұмыскердің білімінің жалпы көлемін анықтайды.

Жоғарыда аталған және басқа да ұқсас шетелдік ұйымдардың әрқайсысына аудиттің тиісті стандарттарын шығаруға жауапты бөлімше бар.

Ресей Президент жанындағы Аудиторлық қызмет жөніндегі комиссия мақұлдап– бекіткен ішкі аудиттің стандарты жасалған.

Ішкі аудиттің халықаралық тәжірибесінде тиісті институттар кәсіптік стандарттарды жасап шығаруда.

Стандарттардың мақсаты:

·      Ішкі аудит тәжірибесінің негізгі принциптерін белгілеу;

·      Ішкі аудит саласында қызмет көрсетулердің кең шеңбердің негізгі болатын концептуалдық базаны анықтау;

·      Ішкі аудиттің қызметін бағалау үшін негіз құру;

·      Ұйым ішіндегі процесстер мен жүйелердің жетілдіруіне жағдай жасау;

Әдетте ішкі аудиттің стандарттары үш, кейде төрт топқа жинақталуы мүмкін. Осы стандарттарды үш топқа жинақтап қарастырайық.

Жалпы стандарттар. Қызметкерлердің біліктілігі. Бұл стандарт ішкі аудит қызметінің басшысы мен оның қызметкерлерінен өзінің міндеттерін тиімді түрде орындау үшін жеткілікті деңгейде жоғары жеке қасиеттерінің, қажетті кәсіби дайындықтарының болуфын және ішкі басқылау жүйесін білуін талап етеді. Өз кезегінде кәсіпорынның басқармасы ішкі аудиттің кәсіпорын үшін өте мағызды екендігін түсінуі керек.

Алдын ала жазылған міндеттерді орындауға мүмкіндік беретін біліктілік деігейін ұстап тұру үшін аудит қызметкерлерінің тәжірибесі мен білімін тексеру, олардың мамандану дәрежесін ұдайы жоғарылату алдын – ала қарастырылады.Бұдан басқа, ішкі аудиттің тиімділігіне қолдау көрсету мақсатындажасалған қорытындыларды талқылау қажет.

Алаяқтықтың белгілерін анықтау үшін ішкі аудитордың білімі жеткілікті болуы керек. Солай бола тұрса да, ішкі аудитордың негізгі атқаратын қызметі алаяқтықтың фактілерін зерттеу және анықтау болып табылатын білікті адам ретінде қарастыру көзделмейді.

Ішкі аудиторлар тапсырылған жұмысты орындау үшін ақпараттық технологиялар саласындағы бақылаудың негізгі тәуекелдіктері мен әдістерін, сонымен қатар ақпараттық технологияларды пайдалануға негізделген аудиторлық тәсілдерді білуі қажет.