Аудит туралы түсінік

Субъектілер-доминанттар бағаларды көтеру үшін 29 хабарлама ұсынды. Олардың біреуіне Департамент баға өсіруіне дәлелді тыйым салды, алты хабарламаны доминанттар кері шақыртып алды және 22 хабарлама бойынша баға деңгейін өзгерту жөнінде шешім қабылданды.

Белгіленген тәртіппен  талдау өткізіліп келісілді (бекітілді):

10 инвестициялық бағдарламалар,  олардың ішінде 4 бағдарлама бекітілді,  оларды ортамерзімдік кезеңіне 4459,1 млн теңге жалпы сомасы тарифтерді  өзгерту үшін өтінімдермен қатар  субъектілер ұсынды. Жобаларды іске  асыру негізгі бағыттары кәсіпорындардың қолданыстағы активтерін қалпына келтіру және ескірген жабдықты жаңғырту болып табылады.

18 субъектілеріне- табиғи  монополиялар субъектілерінің тариф  (баға, алым ставкалары)  құрамына  енгізілетін әкімшілік персоналдың  өкілдік, іссапар шығындары, байланыстың  қымбат түрлерінің, мерзімдік баспасөзінің, қызметтік автокөлігін ұстау,  ақпараттық, консультациялық және  маркетингтік қызметтерінің   лимиттері;

29 субъектілеріне- штат кестелері  және жарғы капиталында  олармен  бірге аффилиірленген тұлғалармен  мемлекет қатысуымен заңды тұлғалар  болып табылатын, табиғи монополиялар  субъектілерінің әкімшілік персоналдың  басшы қызметкерлерінің еңбек  төлемінің шекті деңгейі;

9 субъектілеріне- табыс,  шығындар және қолданыстағы активтердің  жеке есеп жүргізу Әдістемелері;

34 субъектілеріне- негізгі  заттар құнын өсуіне алып келмейтін  ағымдағы және күрделі жөндеу  мен басқа жөндеу-қалпына келтіру  жұмыстарына арналған шығындардың  жылдық сметалары.

Тарифтік сметалар орындалу есептеріне талдау жасау.

Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуы жағдайына және деңгейіне  субъектілердің экономикалық және қаржы  жағдайына қолданыстағы тарифтердің  әсер ету дәрежесін, табиғи монополиялар субъектілерінің және қызметтер  нарығында үстем жағдайға ие субъектілердің қаржы-шаруашылық нәтижелерін  белгілеу мақсатында табиғи монополиялар субъектілерінің  қаржы-шаруашылық қызметіне 13 талдау жүргізілді, бұлар арқылы анықталды, коммуналдық  қызметтерінің нақты тарифтері  бекітілген тарифтерден едәуір жоғары, қызметтердің негізгі шығындардың (электр қуаты, отын, еңбекақы қоры және т.с.с.) өндірістік өзіндік құны инфляцияның  есептелмеген өсуіне орай, тарифтер шығын  әдісі бойынша бекітілген.

 Табиғи монополиялар  субъектілері 2010 жыл бойынша бекітілген  тарифтік сметалары орындалу  жөнінде есептердің талдау қорытындылар  арқылы, электр қуат беру және  бөлу көлемі едәуір өсуіне  орай, департамент «Көкшетау минералды  сулары» АҚ (Көкшетау қаласы)  қолданыстағы тариф 53 % төмендеуіне  немесе 1 кВтс үшін 2,11 теңгеден 0,99 теңгеге  дейін төмендеуіне бастамашылық  етті.

Одан басқа, «Лайтэк» ЖШС (Степногорск қаласы) электр қуатын беру және бөлу қызметтеріне тарифтік смета орындалуына талдау арқылы анықталды, ТЭЦ уақытша тоқтаған себебіне орай, 2010 жыл бойынша қызмет көрсету көлемі 87 % төмендеді. Тиісінше субъект 62102 мың теңге мөлшерінде зардап шекті. Департамент жүргізген талдау нәтижесінде реттеліп көрсетілетін қызметтерінің нақты шығындары ЖШС нақты мәліметтерімен салыстырғанда 4882,0 мың теңге (6,9 %) төмендеді, оның ішінде өндіріс шығындары 1377,8 мың теңге (2,2 %) және кезең шығындары 3504,2 мың теңге (50,8 %).

Сонда Агенттіктің 2005 жылғы 15 сәуірдегі № 136-НҚ бұйрығымен бекітілген, уақытша өтемдік тариф (баға, алым ставкасын) бекіту Ереженің 7-тармағы 2) тармақшасына сәйкес тарифтік смета  орындалмаған шығындарына, табиғи монополия  субъектінің кінәсі емес, реттеліп көрсетілетін қызметтерінің (тауарлар, жұмыстар) көлемін қысқарту арқылы алынған экономия жатпайды.

ТМС өткізілген тендерлердің талдауы.

Табиғи монополиялар субъектілері ұсынған қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) сатып алу жөнінде құжаттар мен  өзге материалдар зерттелді, олардың  шығындары тендерлік негізінде  реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарлар, жұмыстар) тарифтерді (баға, алым ставкалары) немесе олардың шекті деңгейін және тарифтік сметаларды бекіту кезінде  ескеріледі. Субъектілер 42 тендер (конкурс) өткізді, оның шінде 7 жарамды болып  танылды, жалпы сомасы- 331 562 735 млн теңге.

ТМС аудиторлық тексеріс орындауына, БАҚ-да қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелерін жариялауына бақылау.

Ақмола облысының табиғи монополиялар субъектілерінің Мемлекеттік  тіркелімінің жергілікті бөліміне енгізілген 80 субъектілерінің ішінде:

30 субъектілер қуаттылығы  аз субъектілер болып табылады, олар үшін міндетті аудит үш  жылда бір рет өткізіледі, аудиторлық  тексеріс қолданыстағы заңнамасына  сәйкес өткізілді;

33 субъект жаңадан құрылған  болып табылады, олардың аудиторлық  тексеру мерзімдері әлі болашақта;

13 субъект аудиторлық  тексеруді өз мерзімінде және  қолданыстағы заңнамасына сәйкес  жүргізді;

4 субъект ағымдағы жылы  аудиторлық тексеруді бастауды  жоспарлауда.

Бақылау жұмысы.

Заңнама сақталуын бақылау  және тұтынушылардың құқықтар бұзушылығын  болдырмау шеңберінде 2011 жылы 10 тексеру  жүргізілді, заңнама бұзушылығын  жою жөнінде 68 нұсқама енгізілді  және 5 әкімшілік іс қаралды.

Тұтынушылар құқықтарын  қорғау мақсатында сыртқы ауаның температурасы  есебімен 2009-2010 жылдарғы жылыту маусымы  бойынша жылу қуатпен жабдықтау  қызметтер құнын қайта есептеу  жөнінде 2 тексеру жүргізілді. Тұтынушыларға  қайтарылған қаражат сомасы мынадай: Степногорск қаласы- 36,4 млн теңге («МашзауытМұнай» ЖШС); Көкшетау қаласы- 19 млн теңге («Көкшетау Жылу» ШЖҚ  МКК).

Жариялылық мәселелері.

Департаменттің және табиғи монополиялар субъектілерінің қызметінде жариялылық жету мақсатында 297 мақала мен теледидар арқылы сөз сөйлеу жарияланды, оның ішінде аудандық пен  облыстық телеарналарында 58 сөз сөйлеу, республикалық, облыстық және аудандық баспасөз басылымдарында 239 мақала жарияланды.

Қазақстан халқына мемлекет басшысының Жолдауын және Агенттіктің  Операциялық жоспарын іске асыру  мақсатында Департамент оларды түсіндіру  және іске асыру жөнінде 72 кездесу (кеңес) өткізді.

Агенттіктің веб-сайтында жариялануы үшін жыл басынан Департаменттің қызметі жөнінде 156 ақпарат жіберілді.

Одан басқа, үнемі түрде  БАҚ-да, теледидар арқылы, жиын мен  тұрғындар жиналыстарында коммуналдық  қызметерінің саралау тарифтерін енгізу және судың жеке есепке алу аспаптарын және жылудың үйге ортақ есепке алу  аспаптарын орнату мәселелері талқыланды.

Ауыз су тарифтерінің төлеу  қабілеттілігін анықтау шеңберінде халық арасында «Бір шелек құны- 10 теңге. Бұл қымбат па?» тақырыбы бойынша блиц-сұрау жүргізілді. Сауалдаманың нәтижелері бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған, өткізілген жария тыңдауларда  тұтынушылармен талқыланды.

Есептеу аспаптарын орнату  жөнінде «дөнгелек үстелдің» 3 отырысы  өткізілді.

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2009-2011 жылдарға арналған Стратегиялық жоспарына  және Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011 жылға арналған Операциялық жоспарына  сәйкес Сараптама кеңесінің бір  отырысы өтті, онда базалық табиғи монополиялар субъектілерінің бекітілген нормативтік техникалық ысыраптардың деңгейі қаралды.

2011 жыл бойынша 114 жария  тыңдаулар өткізілді, оның ішінде:

Табиғи монополиялар субъектілерінің  қызметтерінің рететліп көрсетілетін түрлеріне тарифтерді бекіту үшін- 72 өтінім;

нормативтік техникалық ысыраптар  деңгейін бекіту үшін- 42 өтінім.

Қаржы жұмысы.

2011 жыл бойынша міндеттемелер  мен төлемдерді қаржыландыру  жеке жоспары арқылы Департаментіне 24609,0 мың теңге қаражат бөлінді, 24609,0 теңге игерілді немесе 100 %.

Атқарушылық тәртіп.

Есеп кезеңінде келіп  түскен құжаттар саны 4383, бақылауға  алынып және белгіленген мерзімде орындалғаны- 2569, берілген жауаптар саны- 3366, оның ішінде Агенттікке- 1220.

Азаматтар мен заңды тұлғалардың 666 үндеуі қаралды, оның ішінде- 654 шешілді, 12 түсініктеме берілді.

«Мемлекеттік қызмет туралы»  ҚР Заңын орындау мақсатында:

Барлық ақпарат орыс тілінен  мемлекеттік тіліне және мемлекеттік  тілінен орыс тіліне уақытында аударылады. Мемлекеттік тілінде іс жүргізетін кәсіпорындар мен мекемелерімен  хат алмасу мемлекеттік тілінде  орындалуда. Бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеу мемлекеттік және орыс тілдерінде орындалуда.

2001-2010 жылдарға арналған  тілдерді дамыту Бағдарламаны  орындау мақсатында наурыз айында  «Наурыз мейрамы» өткізілді, қараша  айында қазақ тілі тоқсаны  өткізілді;

Ар-намыс Кодексінің (қызметтік  этика Ережесі) нормаларын сақталу  жөнінде Департаментінің сенім  телефоны туралы хаабарландырудың мәтіні үнемі жаңартылып тұрады. Ар-намыс  Кодексінің мәтіні мемлекеттік және орыс тілдерінде жалпыға көру үшін, Қазақстан Республикасы мемлекеттік  істер агенттігінің, Қазақстан Республикасы мемлекеттік істер агенттігінің Ақмола облысы бойынша басқармасының, Ақмола облысының Тәртіптік кеңесінің  сенім телефоны (факс) көрсетілуімен, ыңғайлы жерінде орналасқан. Ар-намыс  Кодексі сақталуына бақылау кітабы және сенім телефонына келіп түскен қоңырау тіркеу журналы және қызметкерлердің  заңсыз әрекетіне арналған заңды  және жеке тұлғалардың үндеулер журналы  Ар-намыс Кодексі мәтінінің астында  арнайы стендінде орналасқан;

Қазақстан Республикасының  заңдарын зерттеу жөнінде құқықтық оқу үнемі жүргізілуде. Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы заңнаманың бұзылуы кезінде «Табиғи монополиялар және реттелетін нарықтар туралы» Қазақстан  Республикасы Заңына енгізілген өзгерістер бойынша «Әкімшілік құқық бұзушылық  туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің нормаларын қолдану», Қазақстан  Республикасы Еңбек Кодексін және басқа  нормативтік-құқықтық актілерін қолдану  тәжірибесі жөнінде тақырыбы бойынша  он екі сабақ өткізілді.

Лицензиялау.

Өнеркәсіп саласында қызметтің  лицензиялау түрлерін орындау құқығы жайында 59 лицензия берілді, қайта түскен үндеулер бойынша- 10 лицензия, қайта  ресімделген- 8, бұрын алынған лицензияларға 10 қосымша берілді.

Лицензиялау Ережені және қызметтің жеке түрлеріне қойылатын  біліктілік талап сақталмағаны үшін 15 лицензиаттарға лицензия беруіне  бас тартылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III.    Ішкі аудитті ұйымдастыру

 

3.1    Ішкі аудитке деген сенімділік.

 

Қазіргі кезде ішкі аудиторлардың  өзінің айналысатын қызметін бухгалтерлік есеп саласы ретінде емес, «өзіндік бет – бейнесі бар» күрделі қызмет ретінде тану тенденциясы байқалуда. Өзінің жұмыс көлемі оларға үлкен болып көрінетіндіктен, олар өз кезегінде аудиторлық жұмыспен байланысты қызметпен қатар басқа әртүрлі қызметпен айналысады.

Ішкі және сыртқы аудиторлардың  бірлесіп атқаратын қызметін тану. Ішкі және сыртқы аудиттің мақсаттарының әртүрлілігіне қарамастан, оларға жету жолдары көп жағдайда ұқсас келеді. Ішкі аудитордың жұмысы сыртқы аудиторлық процедуралардың мерзімі мен дәрежесіне, сипатына өзгерістер енгізу үшін қолданылуы мүмкін. Әрине, сыртқы аудитор өзінің аудиторлық пікірі үшін толық жауапкершілікті ішкі аудиторда сондай дәрежедегі тәуелсіздік бола алмайтындықтан ғана мойындамайды.

«Ішкі аудиторлардың тәуелсіздігі сыртқы аудиторлардың тәуелсіздігінен  өзгеше болып келеді. Ішкі аудиторлардың  тәуелсіздігі олардың ұйым ішіндегі беделімен, яғни атқаратын қызметімен және бағынуымен, сонымен қатар әділеттілігімен анықталады. Сыртқы аудиторлар үшін тәуелсіздік клиент – фирманың, оның басшылығы мен иелерінің алдындағы қандай да бір міндеттемелердің немесе оларға бағытталған қаржылық қызығушылықтың жоқтығымен анықталады»

Ішкі аудитті бағалау. Аудиттің халықаралық стандарттары сыртқы аудиторлардан аудиторлық қызметті жүзеге асырудың тиімді тәсілін жоспарлауға және жасауға көмектесуді жүзеге асыру үшін, сонымен қатар ішкі аудитордың жұмысына сүйенудің керектігін және мүмкіндігін анықтау үшін аудиттің атқаратын қызметтерін жеткілікті дәрежеде біліп – түсінуді талап етеді. Мұндай бағалау кез –келген жағдайда аудиторлық тәуекелдікке және бақылаудың жалпы саясатына аудитордың беретін бағасына ықпал етеді. Ол төмендегі ол төмендегі факторларды ескеруі қажет:

1.      Ішкі аудиттің ұйымдастырушылық статусы. Аудитордың жоғарғы басшылыққа кіре алу, кез келген операциялық жауапкершілікпен еркін болу, сонымен қатар сыртқы аудиторлармен емін – еркін  түрде қатынас орната алу мүмкіндігі болуы керек.

2.      Ішкі аудиттің атқаратын қызметтерінің масштабы және менеджмент ішкі аудиторлардың ұсыныстарын орындай ма.

3.      Кәсіби мамандану дәрежесі мен тәжірибе аспектісіндегі ішкі аудиторлардың техникалық біліктілігі – дайындау мен жалдау саясатының бірдейлілігі.

4.      Кәсіби мұқияттылық: құжаттар және жұмыс бағдарламасы, аудит бойынша тиісті басқарма растай алатындай ішкі аудитордың жұмысы жоспарланған, талданған және құжаттарда көрсетілген деп қорытынды жасауға болады ма.

 

Сыртқы аудитор құжаттарда өзінің ішкі аудитке берген бағасын  көрсетіп, жыл сайын оларды қайта қарастырып отыруы керек.

Бұдан басқа, ол ішкі аудиттің атқаратын қызметтерінің мағыздыкемшіліктерін анықтағаны туралы менеджментке жазбаша  түрде ақпарат беріп отыруға тиісті.

Ішкі аудитордың жұмысына сүйенуге болатын салаларда масштаб, тексеру деңгейі, тағдай әдісі, құжаттау, есептілік процедуралары мен  оны қарап шығу бойынша алдын  ала келесіп алу қажет. Ішкі және сыртқы аудитор қызмет процессінде бір – бірінің жұмысына әсерін тигізетін фактілер туралы бір – біріне ақпарат беріп отыру үшін үнемі қатынасып  отыруы керек.