ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІГІ ЖӘНЕ ОНЫ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ

    1. Несиелік бюролардың қызметін  және несиелік тарихты қалыптастыруды  уәкілетті орган жүзеге асырады.

    2. Уәкілетті органның құзіретіне:

    1) осы Заңға сәйкес несиелік  бюролардың қызметі мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілер қабылдау;

    2) несиелік бюролар қызметін жүзеге  асыру құқығына лицензиялар беру;

    3) Қазақстан Республикасының несиелік  бюролар және несиелік тарихты  қалыптастыру туралы заңдарының  сақталу мәселелері бойынша несиелік  бюролар қызметіне инспекциялау жүргізу;

    4) Қазақстан Республикасының несиелік  бюролар және несиелік тарихты  қалыптастыру туралы заңдарының  анықталған бұзушылықтарын жою  туралы несиелік бюроларға жазбаша  ұйғарымдар жіберу;

    5) несиелік бюроларға (және олардың  лауазымды адамдарына) санкциялар қолдану;

    6) несиелік бюролардың  қызметіне,  соның ішінде несиелік тарихты  қалыптастыруға байланысты мәселелер  бойынша жеке және заңды тұлғалардың  өтініштерін қарау жатады.

    3.  Ақпараттандыру саласында мемлекеттік  саясатты іске асыруды және мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік орган осы Заңда белгіленген талаптарды ескере отырып, ақпараттық қызметтер көрсету рыногында ақпарат берушілердің, несиелік бюролардың және несиелік есептерді алушылардың (несиелік тарихсубъектілерін қоспағанда) қызметін ұйымдастырудың ерекшеліктерін айқындайды және олардың қызметін бақылауды жүзеге асырады.

    3-тарау.  Несиелік бюроларды  құру, олардың қызметін  жүзеге асыру және  тоқтату

    6-бап.  Несиелік бюролар  және олардың құрылтайшылары

    1. несиелік бюролар Қазқстан Республикасының  заңдарына сәйкес құрылатын және  жұмыс істейтін коммерциялық  ұйымдар болып табылады.

    2. Қазақстан Республикасында  жеке  және заңды тұлғалар бойынша  несиелік бюролар құрылады және  жұмыс істейді.

    3. несиелік бюроқызметін жүзеге асыру құқығына лицензияны уәкілетті орган өзі белгіленген тәртіппен береді.

    7-бап.  Несиелік бюролар  жүзеге асыратын  қызмет түрлері

    1. Несиелік бюролар қызметінің  негізгі түрлері несиелік тарихты  қалыптастыру және несиелік есептер  беру болып табылады.

    2. Несиелік бюро қызметінің қосымша  түрлеріне:

    1) несиелік тарихты қалыптастыру  және оны пайдалану жүйесіне  қатысушылардың қызметін автоматтандыру  үшін пайдаланылатын мамандандырылатын  бағдарламалық қамтамасыз етуді  өткізу;

    2) несиелік бюроның қызметіне қатысты арнаулы әдебиетті және өзге де ақпараттық материялдарды өткізу;

    3) несиелік тарихты қалыптастыру  және оны пайдалану жүйесіне  қатысушыларды ақпараттық қамтамасыз  етуге байланысты консультациялық  қызметтер көрсету;

    4) несиелік тарих субъектілерінің несие қабілеттілігін олар әзірленген әдістеме негізінде жүзеге асырылатынбағалау;

    5) маркетингтік және статистикалық  зерттеулер жатады.

    3. несиелік бюролар осы бапта  көзделмеген кәсіпкерлік қызмет  түрлерін жүзеге асыруға құқылы  емес.

    9-бап.  Лицензия алуға қажетті құжаттар және оларды қарау мерзімдері.

    1. Лицензиат несиелік бюроның қызметін  жүзеге асыру құқығына лицензия  алу үшін уәкілетті органға  :

    1) лицензия беру туралы өтініш;

    2) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу  туралы куәліктің нотариат куәландырған көшірмесін;

    3) белгіленген тәртіппен мемлекеттік  тіркеуден өткен құрылтай құжаттарының  нотариат куәландырылған көшірмесін;

    4) уәкілетті орган несиелік бюроның  қызметін қамтамасыз етуге қоятын  шарттарға лицензиаттың сәйкестігін  растайтын құжаттар;

    5) Қазақстан Республикасының  заңдарында белгіленген лицензиялық алымның төоленгенін растайтын құжат беруге міндетті.

    2. Несиелік бюроның қызметін жүзеге  асыру құқығына  лицензия беру  туралы өтінішті уәкілетті орган  осы баптың 1-тармағында көзделген  соңғы құжатты алған күннен бастап бір ай ішінде қарауға тиіс.

    10-бап.  Несиелік бюро  қызметін жүзеге  асыру құқығына  лицензия беруден  бас тарту

    Несиелік  бюроның қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беруден:

1. Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес субъектілердің осы санаты тыйым салынған белгілі бір қызмет түрі жүзеге асырылған;
2. осы Заңның 9-бабында  көзделген талаптар сақталмаған;
3. өтініш берушіге қатысты оның қызметінің осы түрімен шұғылдануына соттың тыйым салған шешімі  болған жағдайларда бас тартылады.

    13-бап. Несиелік бюроның лицензиясын қайтарып алу

    Уәкілетті  орган мынандай негіздемелердің  бірі бойынша:

1. лицензиардың  лицензияның қолданылуын тоқтата тұруына негіз болған себеп жойылмаса;
2. лицензияның қолданылуы соңғы он екі айдың ішінде бірнеше рет тоқтатыла тұрса;
3. лизензиаттың жүзеге асыруға  лизенциясы бар  қызмет түрімен айналысуына сот тыйым салса;
4. лизензиаттың кәсіпкерлік қызметі тоқтатылса;
5. лицензиат лицензия алу кезінде көрінеу  жалған ақпарат берсе, несиелік бюроның лицензясын  қайтарып алу туралы талап арызбен сотқа жүгінуге құқылы.

    4-тарау.  Несиелік тарихты  қалыптастыру және  пайдалану жүйесіне  қатысушылардың құықтары  мен міндеттері

    16-  бап. Несиелік  бюроның құқықтары

    Несиелік  бюро:

1. ақпарат берушілермен ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы шарттар жасасуға;
2. ақпарат берушілерден несиелік тарих субъектісінің өзі туралы мәліметтерді несиелік бюроларға беруге келісімін алғаны туралы растауды, сондай-ақ несиелік тарихты қалыптастыратын толық әрі анық ақпарат беріп талап етуге;
3. Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған тәртіппн филиалдар мен өкілдіктер ашуға;
4. Қазақстан Республикасының заң актілерінде және осы Заңеа сәйкес жасалған шарттарда көзделген өзге де құқықтары болуға құқылы.

    17-бап.  Несиелік бюроның  міндеттері

    Несиелік  бюро:

1. несиелік тарихты қалыптастыруды жүзеге асыруға;
2. несиелік тарих субъектісінің келісімін алғаны туралы растау болған кезде несиелік есептерді беруге;
3. осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, несиелік тарихтағы ақпаратты ашуға жол бермеуге;
4. егер алушыға берілген несиелік есепте, несиелік бюро қызметкерлерінің әрекеті немесе әрекетсіздігі салдарынан, ақпарат берушілер несиелік бюроға берген ақпратқа сәйкес келмейтін ақпарат болған жағдайда, несиелік бюроның ішкі құжаттарында көзделген тәртіппен несиелік тарих суюъектісіне түзетілген несиелік есепті беруге;
5. несиелік тарих субъектісінің өтігіші бойынша оған несиелі тарих субъектісі даулап отырған ақпаратты берген ақпарат беруші туралы мәліметтерді табыс етуге;
6. несиелік есепті беру туралы сауал Қазақстан Республикасының заңдарында  белгіленген талаптар бұзыла отырып жасалған болса, несиелік есепті беруден бас тартуға;
7. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өз қызметі туралы есеп жүргізуге және есептілік табыс етуге;
8. тиісті негіздемелер болған кезде қайта ресімделуге немесе нақтылануға тиіс, келіп түскен  ақпаратты түзету, толықтыру туралы талаппен ақпарат берушіге өтініш жасуға;
9. ақпараттық ресурстар  мен ақпараттық жүйелерді Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес пайдалануға;
10. ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы шартта көзделген жағдайларда ақпрат берушінің ақпаратты жібергені үшін шығындарын өтеуге.

 

    Қорытынды 

    Мен, диплом жұмысымда банк клиенттерінің  несие қабілеттерін бағалап, оларға талдау жасадым. Талдау барысында көптеген көрсеткіштер мен коэффициенттерді (өтімділік, тиімділік, қаржы левередж және пайдалылық коэффициенттері) пайдалану негізінде  олардың қаржы жағдайын анықтадым.бұл арқылы қарыз алушылардың класын анықтап, сол арқылы банк оларға несие беру керек пе, жоқ па? деген шешім қабылдайды. Банк клиентке несие бермес бұрын, өзіне алатын тәуекел деңгейін және берілетін несие мөлшерін анықтап алуы қажет. Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Банк клиентке несие беру туралы шешім қабылдаудың алдында мынаны білуі қажет:

1. қарыз  алушының «беріктілігі», бұл арқылы бұрын алынған несиелер бойынша соманы және пайызды өз уақытында есеп айырысу және еесеп берудің сапалығы, басқарушылардың жауапкершілігі  мен құзыреті;
2. қарыз алушының «қабілеттілігі» негізінде несие қабілетінің өнімін өндіреді;
3. қарыз алушының «табысы». Банк табысының деңгейі несиелеу кезіндегі тәуекел деңгейімен үйлесуі қажет. Банк қарыз алушының алатын табысының көлемін бағалаудағы мүмкін болатын көзқарастарды пайдаланады, яғни клиенттің банкке пайыз сомасын төлеуі жақсы қаржы қызметінің нәтижелігімен байланыстырады;
4. несие «сомасы». Бұл баланс өтімділігін, яғни меншік капитал мен тартылған капиталдың ара қатынасын зерттеуден байқалады;
5. несиені «өтеу». Несиенің қайтарымдылығы  материалдық құндылықтарды өткізуден, берілген кепілдік пен кепіл құқығы есебінен жүзеге асырылады;
6. несиені «қамтамасыз ету», яғни банктің қабылданған жарғысы  мен қаулысы негізінде қарыз алушының алған несиесі бойынша оның активін, соның ішінде бағалы қарыздарды қоса есептегенде банк кепілге алуға құқылы. Кепілге берілетін несие – бұл қарыз алушының  активтерімен қамтамасыз етілген несие. Кепілге берілетін активтер қарыз алушының иелігінде қалып, оның пайдалануында болады.

    Банк  несиелік келісімшарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиені  пайдалануына және оны толық қайтаруына бақылау жасайды. Осы мақсатта қарыз алушының шаруашылық қызметіне, оның қаржылық жағдайына талдау жасап, қажет болған жағдайларда, орнында ақшалай және есеп айырысу құжаттарын, бухгалтерлік жазуларды, есептік материалдарды тексереді. Осы жерде қарыз алушыдан алған барлық  қаржы ақпраттар түрлері мен басқа да ақпараттар, сондай-ақ басқа да көздер пайдаланылады. Әрбір банктің өзінің клиенттің  несиелік ісін жүргізу жүйесі болады.

    Несиелік  бюро несие берушілердің өздерінің  құрамындағы немесе мекемелеріндегі ақпараттық  делдал, не болмаса өз құзметінен табыс алатын және тәуелсіз жұмыс істейін мекеме ретінде қатысады. Несие берушілер Бюроны өзінің клиентері туралы мәліметтермен қамтамасыз етеді. Бюро олардың ақпараттарын басқа алынған көздермен салыстырып (сот,мемлекеттік, тіркеуші және салық органдары және т.б.) және әр қарыз алушы бойынша картотеканы құрастырады. Несие берушілер өзінің клиенттері бойынша ұсынған ақпараттардың жүйелік және анықтылық талаптары негізінде Бюроданпотенциалды қарыз алушылардың несиелік операциалары туралы есеп алуға мүмкіндігі бар. Несиелік бюроның мәліметтерді қатаң тәртіпте ұсынудың негізі, әсіресе несие берушілердің өздерінің құрамына кіретін потенциалды көзқарастар дауларына тап болады: әр қайсысы өзінің мәліметтерін ұсынбай толық  және ең анық ақпаратарды алғысы келкді. Басқаша айтқанда несиелік бюро қызметінің негізі өзара айырбас принципіне, яғни несиелік бюро мен несие арасындағы келісімдермен жасалады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қолданылған әдебиеттер тізімі 

    

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (Жалпы бөлім).
2. «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР Заңы № 281 – 1    10.06.98 ж.
3. «Банкроттық туралы» ҚР Заңы № 67-1  21.01.97 ж.
4. «Банктер және банк қызметі туралы» ҚР Президентінің Заң күші бар Жарлығы 1995 жылғы 31 тамыздағы № 2444.
5. «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы» Ұлттық банк басқармасының № 213 қаулысы 03.06.02 ж.
6. «Жауапкершілігі қосымша және шектеулі серіктестіктер туралы» ҚР Заңы № 220-1  22.04.98 ж.
7. «Жеке кәсіпкерлік туралы» ҚР Заңы № 135-1    19.06.97 ж.
8. «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы « ҚР Президентінің Жарлығы № 2198  17.04.95 ж.
9. «Кіші кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» ҚР Заңы №131-1 19.06.97ж.
10. «қозғалатын мүлікті кепілдікке тіркеу туралы» ҚР Заңы №254 300.06.98
11. «Қозғалмайтын мүлік келісім шартының мемлекеттік тіркеу туралы» ҚР Призентінің Жарлығы №2727 25.12.97 ж.
12. «Қозғалмайтын мүлік ипотекасы туралы» ҚР Призентінің Жарлығы№ 2723 23.12.95 ж.
13. «Салықтар және басқа да бюжетке төленетін міндетті төлемдер туралы» ҚР Заңы №2223 24.04.95 ж. (өзгертілген және толықтырылған ).
14. «Ұлттық банкі туралы» ҚР Презинтінің Заң күші бар Жарлығы 1995 жылғы 30 наурыздағы № 2155.
15. «Кредиттік бюролар және кредиттік тарихты қалыптастыру туралы» ҚР Заңы №15 шілде 2004 ж.