Өнеркәсіп экономикасы

      Келісім затты – франчайзердің шектелінген територияда өз тауарымен қаржылай премия үшін жұмыс жасап отырған операторларды немесе франчайзиді жабдықтау, оған франчайзердің сауда маркасы бойынша өнім өндіру мен өткізуге право беруге міндетті.

     Франчайзг немесе оператор үнемі нарықта аты мен сауда маркасын пайдалану хұқы үшін тұрақты төлем беруге міндетті.

     Франчайзер  оператордың ағымдық сату көлемінен  аударылатын төлемнің шамасын да тағайындайды.

     Экономикалық әдебиеттерді келісімдік  қарым – қатынастың 2 типін бөліп  қарастырады:бірінші типі сауда  сперасына кеңінен қолданылып  отыр, оның мәні фирма франчайзи  тауардың бір ғана түрін өткізуге  мамандандырылған, және өткізудің жалпы көлемінен тұрақты үлесін алып отырады. Екінші типі күрделірек,  үсақ фирма – франчайзи жәй ғана франчайзердің сауда маркасымен емес, ірі корпарацияның толық цикліне ене отырып, соған тең деңгейде технологиялық процестің, сапасы, кадрды оқыту, оперативтік есепке алу талаптарына жауап береді.

      Франчайзингтің артықшылықтары мынандай:

      1.франчайзи- фирма өзінің өмір  сүруіне кепілдік береді.

      2.маркетингтік зерттеулерге, кеңестерге  қаржыны үнемдейді.

      3.шикізат, материал, жартылай фабрикаттарды жеткізуге праволы.

      4.аз тәулікпен өз жұмысын аша  алады.

      5.үнемі өзінің серіктесі ірі  фирмадан кеңестер алып отырады.

       Франчайзингтің кемшіліктері:

1.ірі  компаниялар мен акцияны иеленушінің  көзқарастарын есепке алу

2.тұрақты  төлемнің пайдадан емес, өткізу көлемінен аударылуы лицензияны иленушіні қиын жағдайларға ұшыратады.

3.қаржылық  құжаттарды лицензияны сатушының  тексеруге хұқының болуы.

4.бизнесті  жүргізу тәсілдеріне сүйену міндеттемелері 

5.қажет  қондырғылар мен материалдарды сатып алу.

 

Өзін -өзі тексеру сұрақтары:

1. Франчайзингтің негізгі артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?
2. Шаруашылықтың кірістің  түрлері

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Тақырып 9. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау

 

Дәріс жоспары:

1. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау ұғымы, маңызы мен міндеттері, жіктелуі
2. Кәсіпорынның қаржылық қызметінің өтімділік көрсеткіштері.

1. Тиімділікті болжалдау. Жұмсалған капиталдың тиімділігіне есептеу үшін айналым шамасы мен жұмсалған капиталдан түскен пайда мөлшерінің (%) мәнін табады. Мұнда мынадай формуланы пайдаланады:

   

   

      Тиімділік лимитін талдау. Бұл тәсіл график арқылы жоспарлы пайданы, әрі капитал айналымы кезінде шығын шамасының ауытқуы бойынша кәсіпорынның икемділігін көрсетуге мүмкіндік береді.

      Есептеуді формула бойынша жүргізеді:

      

      Бұл талдауда «өлі нүкте» мен жоспарланған айналымның арасындағы «қабыспаушылықтың» зор мәні бар.

      Өтімділікті жабуды талдау (тиімділікті  талдау варианты). Өндіріс шығындары осы тұрғыдан қарастырғанда кәсіпорындар ақша жұмсайтындарға бөлінеді, әрі бұған қатысты еместері де, мәселен, амортизация шығындары да жатады. Ақша жұмсауға сәйкес келетін құн қисық сызығы нүктенің, айналым қисық сызығы нүктесімен қиылысуы, өтімділікті сақтау үшін айналымның ең аз шамасын көрсетеді.

      Аз  айналымды регриссивтік бөлу. Аталған тәсілмен капитал айналымның айлық өзгерісі жоспарлы пайданың мөлшеріне қандай шамада ықпал ететіндігін бақылауға мүмкіндік береді. Аталған графикте әрбір айдағы пайданың немесе зиянның шамасын тіркеуге болады.

 

      Қаржыны жоспарлау. Қаржы жоспарын жасау кәсіпорындағы қаржының даму жағдайын көрсетеді. Қаржыны жоспарлаудың 2 түрі бар: ұзақ мерзімдік және қысқа мерзімдік.

      1.Ұзақ  мерзімдік қаржы  жоспары.

      а) Капиталға қажеттілік анықтай – ұзақ мерзімдік қаржы жоспарының алғашқы қадамы. Мұның өзі кредиттерді таңдауды жүзеге асыруға, оларды алу мерзімін белгілеуге және капиталдың тиімділігіне қарай өзінде және заемға бөлуге мүмкіндік береді.

      Капиталға қажеттілікті анықтау айналымдағы және негізгі қаржылар бойынша бөлек жүргізіледі де, өндірісті ұлғайтуға, жөндеуге, жетілдіруге, реконструкциялауға және тиімді етуге қажетті қаржы құралдары туралы статистикалық деректер болып саналады.

      Қажетті айналым қаржыларының шамасын анықтау үшін бірқатар тәсілдерді пайдаланады.

      Ұқсас кәсіпорындардың баланстарын салыстыру. Бұл ең қарапайым тәсіл. Бірақ, бұл  әрбір кәсіпорынның ерекшеліктерін ескермейді және де басқа тәсілдерді қолданғанда не беретін бақылау  үшін ғана жарамады.

      Капиталға қажеттілікті әсер ететін жекелеген  факторларды талдау, басқаша айтқанда, күнделікті пайда болатын шығындарды талдау-күнделікті шығындар-қаржыны  тұрақтандыру мерзімі (күн есебімен) –айналым қаржысы.

      Айналымдағы 100 доллар есебінде өзіндік құнды талдау және төлем жағдайын есептеу. Аталған тәсіл алдыңғылардан едәуір дәлірек.

      Мысал:                 Шикізат пен материалдар         40 долл.

      Айналымдағы     Басқадай шығындар                   30 долл.

      100 доллар          Амортизация  және басқадай

      есебіндегі            ақшасыз шығындар                    10 долл.

      Шығындар

                     Барлығы:                                     80 долл.

 

   Материалдар мен шикізаттардың қоймада тұру уақыты               30 күн

   (40 күн – 10 күні жеткізушіге төлеу  мерзімі)

   Өндіру  уақыты                                                                                    15 күн

   Дайын өнімнің қоймада тұру уақыты                                               10 күн

   Сатып алушыларға төлеу мерзімі                                                      30 күн

                                  Барлығы:                                85 күн

      Айналым қаржыларына қажеттілікті анықтаудың ақырғы формуласы:

 

      б) Күрделі қаржы  жоспары (инвестициялық жоспар). Аталған жоспар кәсіпорындағы барлық күрделі қаржыны қамтиды. Оны жасау үшін тиімділікті және барлық күрделі қаржының өтелу мерзімін талдау қажет. Ол үшін мыналар атқарылады. Өндіріс шығындарын салыстырмалы талдау. осы жабдықтардың шығындарымен салыстырады:

• Пайдаларды салыстырмалы талдау. мұнда жаңа ескі жабдықтар бойынша шығындар мен пайдалар жалғастырылады;
• Тиімділікті анықтау. Талдау барысында жаңа жабдықтарды алуға және пайдалануға қажетті күрделі қаржылар жабдықтардан алынған қосымша табыспен жалғастырылады;
• Өтелуін анықтау. Иұндай жағдайда күрделі қаржы айналымының жиілігі талданады.

      в) Баланстың өтімділігін  ұзақ мерзімге жоспарлау. Жоспарлаудың бұл түрі біршама ұзақ перспективадағы қаржы жағдайын көрсетеді. Басты мақсаты-өтімділікті талдау мен бақылау болып саналатын қысқа мерзімдік жоспардан айырмашылығы, осы тектес жоспарды жасау негізгі қаржы принцептерін сақтауға мүмкіндік береді.

      2. Қысқа мерзімдік  қаржы жоспары.

      Өтімділік принцепін сақтау басқа жоспарланған шараларды өмірге енгізуді біршама  шектетеді.

      Қысқа мерзімдік қаржы жоспары мынадай жоспарлардан тұрады:

1. Кезекті қаржы жоспарына:

айналымдағы табыс, ағымдағы шығындар

(шикізат,  материалдар, еңбек ақы)

ағымдағы  қызметтің ұтысы немесе шығыны.

2. Кәсіпорын қызметінің бейтарап саласындағы қаржы жоспары:

табыс (ескі жабдықтарды сату т.б.) шығын

бейтарап  қызметтің ұтысы мен шығыны.

3. Кредиттік жоспар.
4. Күрделі қаржы бөлу жоспары.
5. Өтімдікті қамтамасыз ету жоспары.

Ол  алдынғы жоспарлардың ұтысы немесе зиянын қамтиды:

ұтыс  пен шығыннның жиынтығы;

қолда бар өтімді құралдар.

Өтімді құралдар резерві.

 
---

      Қаржы жоспарын жасағанда қаржыландырудың  бірқатар жалпы ережесі басымдылыққа ие болады. Олар мыналар:

• Қаржы қатынасы мерзімдерінің принципі. Қаржыны пайдалану және белгіленген мерзімде өтуі тиіс, яғни ұзақ мерзімді өтілетін күрделі қаржы ұзақ мерзімге берілуі тиіс.
• Төлем қабілетінің принципі. Жоспарлау төлем қабілетін кез-келген уақытта қамтамасыз етуі тиіс.
• Күрделі қаржының тиімділік принципі. Барлық күрделі қаржы үшін қаржыландырудың ең арзан әдісі таңдап алынуы тиіс.
• Тәуекел етудің балансылану принципі. Әсіресе тәуекелді күрделі қаржыны өз қаржысы есебінен қаржыландыру қажет.
• Рынок қажетіне бейімделу принципі. Рынок конъюктурасын ескерудің, әрі ұсынылған кредитке өзіңнің тәуелділігінді ескерудің айрықша маңызы бар.
• Шектеулі тиімділік принципі. Неғұрлым көп пайда келтіретін күрделі қаржыны таңдап алу қажет.

      Пайда дегеніміз, салықты шегеріп тастағанда қалатын таза табыс. Сондықтан да қаржы жоспарын жасаған кезде  кәсіпорын басшысы салық жүйесін  де, сондай-ақ салық ауыптпалығын да кеміту мүмкіндігін де ескереді.

      Тұтастай  алғанда, халықаралық концерндерде жоспарлау жүйесі, әрі жоспарлы тапсырмалардың орындалуын бақылау біршама күрделі. Кейбір халықаралық концерндер әр апта сайын өз баланстарын әлемнің  әр елінде орналасқан барлық филиалдары үшін бір мезетте жасайтын болады.

 

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1. Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың әлеуметтік – экономикалық түрлері
2. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау ұғымы

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Тақырып 10. ҚР – сының өнеркәсіп  саясаты

 

Дәріс жоспары:

1. Қазақстан Республикасында кәсіпорындардың әлеуметтік – экономикалық түрлері
2. Коммерциялық кәсіпорындардың түрлері
3. Кәсіпорын қызметіндегі шаруашылық  бірлестіктердің мәні.

 

      1. Өндіріс алдын кезеңінде өндіріс  қызметін ұйымдастыру түрлерін  анықтау қажет. Таңдап алынған өндіріс сферасы («өндіріс қуысы») және рынокпен («рыноктың қуыс») байланысты кәсіпкер менеджер өз ісін бастау керек, яғни жаңа кәсіпорын құру немесе мақсатқа сәйкес кәсіпорын, жабдықтар алуы қажет.