Өнімді өткізу және тарату (фирма мысалында)

МАЗМҰНЫ

Кіріспе……………………………………………………………………….......…..3

 

І. Өнімді өткізу және тарату

1.1. Тауар өткізу арналарының  мәні, қызмет аясы, түрі және деңгейлері............5

1.2. Өткізудің маркетингтік жүйелері.....................................................................10

1.3 Кәсіпорындағы өткізу қызметінің рөлі.............................................................16

 

ІІ. Мұнай өнеркәсібі өнімдерін  өткізудің қазіргі жағдайы

2.1. «ҚазақОйл Ақтөбе»  ЖШС-нің ұйымдық-экономикалық сипаттамасы.......17

2.2. Кәсіпорынның өнімін өткізу  үрдісін талдау……………………............…...25

2.3. Кәсіпорынның  өнімін өткізу шараларын ынталандыру  жолдары................31

 

ІІІ. «ҚазақОйл Ақтөбе»  Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өнімді өткізу қызметін жетілдіру жолдары

3.1. Кәсіпорынның даму  перспективасы…………………………….........……...36

3.2. Өнімді өткізуді жетілдірудің  негізгі бағыттары……………………........….38

 

Қорытынды……………………………………………………………….........….41

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………………………............44

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан Республикасы дәстүрлі мұнай-газ өндіруші елдер қатарына жатқызылады. Елдің мұнай-газ кешені ел экономикасының дамуын анықтайтын жетекші салаларының бірі болып табылады. Елдегі экспорттан түсетін түсімдердің 50%-ын осы мұнай саласы қамтамасыз етіп отыр. Сараптамашылардың бағалауынша, әлемдегі мұнай өндіретін 60 елдің ішінде Қазақстан 18-орында тұр. Бұл республиканың мұнай өндіретін саласының интенсивті дамуына бет алғанын дәлелдейді. Халық шаруашылық жүйесінде мұнай-газ кешеніне ерекше орын беріледі. Бұл сектордың тиімді қызмет етуінен көптеген басқа салалардың дамуы мен мемлекеттің тұрақтылығы тәуелді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан-2030» жолдауында ұзақ мерзімді басымдылықтар ретінде отын – энергетикалық  ресурстарды анықтап, оның ұтымды қолданылуын экономиканың тұрақты өсуімен, халықтың әл-ауқатының жақсаруымен байланыстырады. Қазақстан экономикасы соңғы жылдары мұнайға деген әлемдік жоғары сұраныстың ықпалымен дамып отырды және оны мойындамауға болмайды. Ірі мұнай-газ құрылымдарының болуы көптеген шетел компанияларынан, әсіресе бұл саладағы ең танымал көшбасшылар тарапынан бұрын болмаған қызығушылықты көрсетеді.

Бүгінгі таңда  ел алдында тұрған басты міндет мұнай-газ  жобаларына халықаралық мұнай компанияларың, озық технологияларды тарту арқылы Қазақстанның әлемдік энерго тасымалдау нарығына өз мұнайымен тез енуі және бір тұтынушыдан көліктік және монополиялық бағалық тәуелділікті жою мақсатында экспорттық мұнай құбырлар жүйесін қалыптастыру. Әлемдік нарыққа шикізатты шығару мәселесінің шешім таппауы Қазақстанның ірі мұнай-газ кен орындарын игеру ісінде кедергіге айналуы мүмкін. Аталған факторлардың барлығы дипломдық жұмыстың тақырыбын өзекті етеді.

Курстық жұмыс мақсаты - мұнай өнімдерін өткізудің бағыттарын қарастыра отырып, өнімді өткізуді жетілдіру жолдарын көрсету.

Курстық жұмыстың міндеті:

• жалпы өнімді өткізуге теориялық тұрғыдан түсінік беру;
• Қазақстан Республикасының мұнай өнімдерін өткізудегі ерекшеліктерін қарастыру;
• нақты кәсіпорын мысалында мұнай өнімдерін өткізу үрдісін талдау;
• зерттеу объектісіне алынған кәсіпорында өнім өткізу проблемаларын анықтау мен оны шешу жолдарын іздестіру.

Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Ақтөбе облысындағы Әлібекмола мен Ќожасай кен орындарын игеру мақсатында құрылған «ҚазақОйл Ақтөбе» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі( бұдан әрі қарай ЖШС) болып табылады.

Курстық жұмыс  үш негізгі бөлімнен  тұрады:

Бірінші – теориялық бөлімде өнімді өткізу түсінігінің мазмұны, кәсіпорындардың өткізу қызметінің рөлі, өткізудің маркетингтік жүйелері, өткізу арнасының түрлері, міндеттері және т.б.  қарастырылған.

Екінші бөлімде  «ҚазақОйл Ақтөбе» ЖШС-гі мысалында  өнімді өткізу үрдісін талдау, өнімді өткізудегі ынталандыру шараларын қарастыру көрсетілген.

Үшінші бөлімде  өнімді өткізуді жетілдірудің негізгі  бағыттары қарастырылды.

Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының заңнамалары, отандық және шетелдік ғалым-экономистердің еңбектері, конференция материалдары, статистикалық мәліметтер, «Аль-Пари», «Транзитная экономика», «Промышленность Казахстан», «Деловой Мир» т.б. мерзімді  басылымдар, кәсіропынның басты құжаттары және Internet ресурстары қолданылды.

Осылайша құрылған жұмыс мұнай өнімдерін өткізу үрдісін жан-жақты түсінуге мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. Өнімді өткізу және тарату

1.1. Тауар өткізу  арналарының мәні, қызмет аясы, түрі  және деңгейлері

Өндірілген тауарды  тұтынушыға міндетті түрде жеткізу  керек. Өндірушілер осы қызметті екі әдіспен жүзеге асырады: өзіндік өткізу бөлімшелері арқылы немесе дербес делдалдар арқылы. Тауарды тікелей өткізу әрқашан да тиімді емес, сондықтан өндірушілер делдалдардың қызметін қажет етеді. Өзінің байланыстары, тәжірибесі және мамандануы арқасында делдалдар бірқатар қызметтер ұсынып, фирманың өз бетінше ала алатын шамадан көбірек пайда табуға жәрдемдеседі. Дистрибьюторлармен, бөлшек сауда дүкендерімен, тәуелсіз делдалдармен келісім негізінде құрылған арналарды қажет кезде өзгерту өте қиын. Сондықтан, басқарушы қызметкерлер өткізу арналарын құруға байсалды, байыпты қарауға тиіс.

Өткізу - өнімді кеңістік пен уақыт ішінде жылжытып ауыстыру жөніндегі іс-әрекет түрлерінің жиынтығы, сондай-ақ меншік құқығын өндірушіден тұтынушыға беру. Қысқаша айтқанда: өнім мен қызметтерді тұтынушыға жеткізу.

Өткізу  арнасына қатысушылардың міңдетті қызмет аясы (5):

1. Ақпараттық-маркетингтік зерттеулер жүргізу, ақпаратты жинау және оларды тарату.

2.   Коммуникациялық-жарнамалық     ақпаратты     жасау және тарату.                                                                                                                                                                                                                 

3. Тауарларды бейімдеу - тауарларды  сатып алушының талабына сай  ыңғайлау (өндіріс, іріктеу, құрастыру және орау).

4. Байланыстарды орнату - мүмкін  болатын сатып алу-шылармен байланысты  орнату және қолдап отыру.

5. Келіссөздер жүргізу - тауар  меншігін иемденуге беру әрекетін  жүзеге асыру үшін бағаны және  басқа да шарттар туралы келіссөздер жүргізу.

6. Тауар қозғалысын ұйымдастыру  - тауарды тасымалдау және қоймаға  қою.

7. Қаржыландыру - арнаның қызмет  атқаруына қажетті шығындарды  жабатын қаржыны іздеу және  пайдалану.

8. Тәуекелге бару - өткізу арнасының  жауапкершілігін өз міндетіне  алу.

9. Төлем   жасау  -  тауарды   өндірушіден   алуға  және тұтынушыға сатуға байланысты операциялар.

Ю.Меншік құқығын табыстау - тауарларды иемдену құқығын бір жеке немесе заңды тұлғадан екінші бір тұлғаға  табыстау.

Арнаның өткізу қызметтерін тек  өндірушілер де, делдалдар да жүзеге асыруы мүмкін. Өткізу процестерін жалпы сипаттай келе, оның арналар, деңгейлер, жүйелер және өткізу нысандары деген құрамдастарын бөліп атайды.

Өткізу арнасы - ол өндірушіден тұтынушыға дейін тауарды жылжыту процесіне қатысатын фирмалар мен жеке тұлғалар жиынтығы. Маркетингтік әдебиеттерде кездесетін тарату арналары, тауар қозғалысының арналары, өткізу арналары немесе маркетингтік арналар деген терминдердің мағынасы бірдей.

 

 

Өткізу арналарын  таңдау кезінде мынадай факторлар  ескеріледі:

• Өндіруші  фирманың мінез-құлқы,  оның мақсаттары, пайдамен   табатын   өткізу   процесін   бақылау   мүмкіндігі; ресурстары, өндіріс көлемі және мерзімділігі, жүк жөнелту жиілігі, тәжірибесі, әдістері, өткізу жүйесі.

• Тұтынушылар,  олардың  саны,  территориялық  орналасуы,  сатып  алудың  орташа мөлшері,  сұраныс  деңгейі, тұтынушылардың   мінез-құлқы,   нарық   сегменттері,   төлем тәсілдері (қолма-қол төлеу, несие алу, қарызға алу), сатып алу орындарының нысандары ( супермаркет, пошта арқылы тапсырыс және т.б.).

• Тауар немесе қызмет көрсетудің сипаты, ассортименті және сапасы. Тауарларды өткізу кезінде  сапалық қасиеттері, оны   жасау  күрделілігі,   жаңалығы,   құны   және  басқа  да параметрлері   ескеріледі.   Қызмет   көрсетуді   сатып-өткізу кезінде - оның материалдық еместігі, сапасының өзгергіштігі, ұзақ уақыт сақталмайтындығы, өндіру мен тұтынудың бөлінбейтіндігі қарастырылады.

Маркетинг жөніндегі  менеджердің стратегиялық шешімі тікелей  немесе көтерме және бөлшек саудадан тұратын жанама өткізуді таңдауына байланысты. Жанама өткізуді таңдаған кезде оның міндеттерінің бір бөлігін маркетинтік концепциялары сенімді, іскер серіктес болып табылатын делдалдарға беріледі. Оңтайлы өткізу арналарын таңдағанда, қанша және қандай сауда орындарын жұмылдыру қажет екенін шешу керек.

Тәжірибеде өткізу арналарының тікелей және жанама деген 2 негізгі типі қолданылады. Олардың әрқайсысы бірнеше топтарға бөлінеді.

Тікелей өткізу арнасы - тауарлар мен қызмет көрсетулердің өндірушілерден тұтынушыларға тәуелсіз делдалдарсыз тікелей ауысып, жылжуы. Өндіріс құралдарын өндірушілер тікелей өткізуді жиі қолданады, өйткені олардың мақсатты нарықтары шектеулі, олар тұтынушылармен тығьіз байланыста болуға тырысады. Мысалы, Алматы ауыр машина зауыты (АЗТМ), «Қазмұнайгаз» және «Қазхром» компанияларына поршеньдік насостарды, тербелмелерді, редукторларды, ал Соколов - Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігіне (ССГПО) - сым созатын станоктарды, тау-кен құрал жабдықтарын делдалдарсыз тікелей өткізеді.

Жанама өткізу арналары - тауарлар мен қызметтердің өндірушіден тәуелсіз делдалға, одан кейін - тұтынушыға жылжуына байланысты арналар. Мұндай жағдайда өндіруші тауарды кімге сатқанын білмеуі мүмкін. Мысалы, тамақ өнеркәсібінде өндірушілер әдетте тауарларын көтерме саудагерлер арқылы сатады, ал олар бөлшек сауда дүкендерімен жұмыс істейді.

Өткізу арнасын қалыіггастырудың кезінде басты мәселе -оған қатысушылар  саны. Өткізу арналарының деңгейі - бұл тауарды    өндірушіден    тұтынушыға    жылжыту. Өнімді өткізу және тізбектегі қайсыбір жұмысты орындайтын кез келген делдал. Өткізу арнасының ұзындығы арнаның аралық деңгейлерінің санымен анықталады, осыған байланысты өткізу арналары қысқа және ұзын болып қалыптасады.

1-суретте   тұтынушы   және   өнеркәсіп   маркетингінің өткізу арналарының ерекшеліктері көрсетілген.

 

1-сурет. Тұтыну тауарларының  өткізу арналары

 

Нөлдік  деңгейдегі арна. Бұл арна тұтынушы мен өндірушіден ғана тұрады. Ол екеуінің арасында өткізу деңгейі болмайды,    сондықтан   тікелей   маркетинг   деп   аталады.

Тікелей маркетингке шығарып сату, үйде сату, телемаркетинг, пошталық сауда және тағы басқалары жатады.

Бір деңгейлі арна. Құрамына бір делдал кіреді. Тұтыну нарығында делдал ретінде әдетте бөлшек сатушы, ал өндірісте пайдалану тауарлары нарығында - өткізу жөніндегі агент, дистрибьютор және дилер атқарады. Мысалы: тұрмыстық техниканың негізгі түрлерін, жиһазды, теледидарды өндірушілер өз өнімдерін ірі бөлшек сатушыларға сатады, ал олар оны түпкі тұтынушыларға өткізеді.

Екі деңгейлі арна. Құрамына екі делдал кіреді. Тұтыну нарығында - көтерме және бөлшек саудагерлер, өндірістік құралдары нарығында - дистрибьютор және дилерлер. Мұндай арналарды әдетте азық-түлік, дәрі-дәрмек өндіру-шілер және тағы басқалары қолданады.

Үш деңгейлі арна. Құрамында үш делдал: көтерме, ұсақ көтерме және бөлшек саудагер болуы мүмкін. Мысалы, ет өңдеу өндірісінде көтерме сауда және бөлшек сауда сатушыларының арасында ұсақ көтермелеуші орналасады.

Бұлардан да ұзын өткізу арналары болады, бірақ олар сирек  кездеседі. Мысалы: Жапюнияда азық-түлік  өнімдерін өткізу арналары деңгейлерінің саны 6-ға жетеді. Арнада делдалдар саны көбейген сайын, өндірушіге өнім өткізуді бақылап отыру күрделене түседі.

Өндіріске арналған тауарларды өткізудің тұтыну тауарларын өткізуге қарағанда, өзіндік ерекшеліктері  бар. Осындай нарықтарда сатушылары мен тұтынушылары аз болғандықтан және тұтынатын тауарлардың күрделілігіне байланысты тұтынушылар өндірушілермен тікелей қарым-қатынаста болуды қалайды. Бұл жағдайда олар делдалдарға қарағанда, өндірушінің сауда қызметкерлерінің біліктілігіне сенім артады. Сондықтан өндіріске арналған тауарлар нарығында тікелей маркетинг елеулі орынға ие болады. Мысалы, «Hewlett - Packard» компаниясы өз өнімдерін тек ірі сатып алушыларға ғана сатады.

Өндіріске арналған тауарларды өткізген кезде делдалдардың, (дистрибьютерлердің, агенттердің) қызметі ұсақ тұтынушыларға қажет немесе компанияның нарықтағы позициясы берік болғанда пайдаланылады. Фотопленкаларды өңдеуге арналған күрделі құралдарды шығаратын "Kodak" компаниясы өз өнімдерін агенттер арқылы өткізеді. Кәсіби деңгейі жоғары болғандықтан, компания агенттерді өз бөлімшелері ретінде қарап оларға зор сенім артады.

Қызмет көрсетуді өткізу тауарды өткізуден ерекшеленеді. Қызметтің көбі тұтынушыға тұтыну кезінде  көрсетіледі, сондықтан осы салада негізінен тікелей өткізу қолданылады. Мысалы, денсаулық сақтау қызметтері, қонақүй, жеке қызмет көрсету және тағы басқалары. Қызмет көрсету делдалдар арқылы да сатылады. Мысалы, авиабилеттер туристік агенттіктер арқылы сатылады, ал жылжымайтын мүлік тұтынушылары жылжымайтын мүлік жөніндегі брокерлерге өтініш жасайды.