Теміржол тораптары мен стансалары күрделі техника-технологиялық жүйелер іспетті

   Станса, теміржол тораптарын жобалау үшін мынандай деректер (дәлелдемелер) жиналуы керек:

   1) Станса мен тораптар орналасқан аудан тартылысының (район тяготения) технико-экономикалық сипаттамасы (мінездемесі).

   2) Станса мен  тораптар орналасқан  жергіліктің (тұрақтың) инженерлік-геологиялық мінездемелері;

   3) Жобалау ауданда (орында) жобалайтын  стансаға  қатысы бар құрылыстардың,  жабдықтардың барлығын тексеріп  анықтау материалы;

   4) Тораптың картаға түсірілген  картографиясы, олардың алаңының  ұзындығы және көлденең профилі;

   5) Стансаның картаға түсіріген  жобасы;

   6) Жүк шаруашылығының құрылыстарының  және жолаушылар ғимаратыныңың  (шаруашылығының) барлығы, олардың  келешекте атқаратын жүк пен  жолаушылар жұмыс көлемі;

   7) Стансада келешекте қолданатын  техникалар, автоматтар, олардың түрлері, мөлшері (саны) және технологиясы т.б. дәлелдемелер.

   Стансаның берілген жобалау шешімінде, болашақта  кездесетін әр түрлі техниканы, технологияны қолдануға болатын, әдістемелерді  оларды ескеретін варианттар жасалуы  керек.

   Станса  мен тораптар жобалауында жоғарыда айтылған деректерден басқа мынандай факторлар (деректер, мәліметер) ескертілуі керек: оларды үш топқа бөлуге болады:

   Бірінші топта – теміржолда  бар қор-қаржылары:станса жобасына жұмсай алатын қаржылардың  көлемі; бар материалдар мен жабдықтар; жұмысшылар саны; тілейтін құрылыс бітіру уақыттар т.б.

   Екінші  топта - жаратынды (табиғи және факторлар  мен (себептер); құрылыстың инженерлік-геологиялық  жағдайы;қолданатын жабдықтардың техникалық мінездемелері; құрылысқа  қолданатын заттардың қасиеті (сипаты) т.б.

   Үшінші  топқа – саяси және моральнопсихологиялық  себептер (факторлар) т.б.

   Бірнші  екінші топтар сан ретінде және оптималдық (тиімділк) ретінде көрсетіледі. Кейнгі уақытта жобалардың сапасын жоғарлату  үшін, жобалауға бөлінген қаражаты пайдалы қолдану үшін экономика-математикалық моделдерін қолдануы  керек.

   Бұл үш топты қолданып жасалған жобалар  стансада жаңа техника мен  технологияны қолдануды көңілді түрде қамтамасыз етеді. Өндірісті  тиымды, жоғары өнімді етіп қолдана алуға мүмкіндік береді. Теміржолдағы бір құрылғыларды, құрыллыстар, жабдықтарды  басқа бар объектілермен кооперировать етіп қолдануға мүмкіндік туғызады. Теміржолдың ұйымдастыру жұмыстарында, экономикада автоматтар қолдануға болады (мүмкіндіктер туғызады)

   Айналы  қоршауды (ауа, жер, суды) таза ұстаумен қамтамасыз етеді.

   Теміржолда  жылжымалық жұмыстарда қауіпсіздік  сақтайды жәнежұмысшылардың қауіпсіздігін  сақтайды. Теміржолдң жұмысының пайдалығын өте жоғары көтеруге мүмкіндік туғызады. Елді қорғаныс сақтау (қорғану) жұмысымен қамтамасыз етеді т.б. 

 1.5 Темір жол көлігіндегі бекеттерді, стансаларды, тораптарды жобалағанда қолданатын эконоико-математикалық әдістемелері (ЭМЭ) мен электронды-есептеу машиналары (ЭЕМ). 

   Темір жол көлігінде бекеттерді, стансаны, тораптардың жұмыстарында соңғы уақытта экономико-математикалық әдістемелер  (ЭЕМ) кең қолдануда және олардың қолдануы тән (присуще).

   Жобалау жұмысында ЭМЭ мен ЭЕМ-ды қолданып шығаратын есептерді үш дәрежеге бөлуге болады. Ол есептердің бірінші  дәрежесіне жататындары:

     а) Станса мен тораптарды жобалағанда  қолданатын ақпараттардың (жүк  және жолаушы ағындары сияқты  т.б.), олардың келешектегі болатын  мөлшерін есептеу үшін;

   б) Келешектегі көлік ағындарының  мөлшерін, олардың қозғалыс заңдарын анықтау үшін;

   в) Темір жол көлігінде қолданатын негізгі көрсеткіштерді (жүк тиеу мөлшерін, түсіру көлемін, пойыздың ұзындығын, пойыздың салмағын, пойызды өңдеуге жұмсалатын уақыт т.б.) санау, олардың болашақ уақытта орындалатын мөлшерін санау үшін;

   г) Стансанынң келешектегі уақытта  орындайтын жұмыс көлемін санау үшін;

   д) Стансаға жаңа жол қосу туралы керек  есептерді санау үшін;

   е) Стансаның негізгі нүктелерінің координаттарын санап табу үшін;

   ж) Станса салу үшін керек жер жұмысының  көлемін санап табу үшін;

   з) Стансаға керек тағы басқа техникалық және технологиялық санақтарын есептеу үшін;

   и) Сұрыптау жұмысына қатынасатын керек  қозғалыстардың, құрамалардың санын  санау үшін. Темір жол жобалау ұйымдарында бұл жоғарыда айтылған есептерді санау үшін қолданатын дайын стандартты программалар бар.

   ЭМЭ мен ЭЕМ-ді қолданатын есептердің екінші дәрежесіне жататын есептер:

     а) Станса мен тораптардың параметрлерін  оптималалдауға керек, тікелей  не тікелей емес есептерді  санау үшін;

   б) Стансаның орындайтын жұмыс көлемін  стандартты модельді әдістемелерді  қолданып санау үшін;

   в) Стансадағы парктердің, жол санын  санап, оларды салыстырып, пайдалы колданудың варианттарын санау үшін;

   г) Жобалау жұмысында керекті шешімдерді санап табу үшін;

   д) Жылжымалы құрамды (составтарды) сұрыптау құрылысы арқылы оптималды тарату уақытын санап табу үшін;

   е) Пойыздардың стансада нағып нормадан көп тоқтайтын себептерін табу үшін;

   ж) Стансаны жобалағанда құрылыс аз қаражат   керек ететін оптималды  параметрлерін табу үшін қолданатын әдістемелерді есептеу үшін т.б.

   Мұндай  екінші дәрежелі есептерді, стансаның тікелей жобалауында тиымдылықты табу ретінде қолданып және оларды оптималды шешу үшін қолданылады.

   Станса  жұмыстарының жобалауына ЭМЭ мен  ЭЕМ-сін қолданып мынандай үшініші  дәрежелі есептерді есептеуге болады:

   а) Станса мен тораптарды жобалағанда олардың жобалау шешімдерін табу үшін;

   б) Стансаның жобалау жұмысына автоматтандырылған әдістемені қолданып оларға жұмсайтын  уақытты және қаражаты азайту (қысқарту) үшін;

   в) Жобалауға керек техникалық және экономикалық ақпараттарды (информацияны) табуды оңайлату үшін;

   г) Жобалауда жобалаушы адамдардың санын кеміту үшін;

   д) Жобалау өндірісіне (жұмысына) керек құжаттарды және олардың ішінде кететін қателерді  кеміту үшін және т.б. есептерді де ЭМЭ мен ЭЕМ –і қолданып есептеуге болады.

   Теміржол көлігінің жұмысының нақтылығын, оны пайдаланатын мекемелер мен азаматтар негізгі құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі, сондай-ақ теміржолдың басқа көлікпен өзара қатынасы теміржол Жарғысында белгіленеді (Устав железных дорог).

   Теміржол  көлігініің жолаушылар мен жүктердің тасымалдауды үздіксіз, апатсыз орындауы, оның барлық бөлімшектерінің өзара жөнді бірлесуіне байланысты. Мұнда тәртіптік поездарының жүріс графигі арқылы қамтамасыз етіледі. Жүріс графигі, теміржолдың бөлшектерінің жұмысын біріктіреді. Поездардың графигінен пойыздардың дәлме-дәл жүру мен деполардың басқа техникалық қызмет ету қосындарының және поездар жүрісіне қатынасы бар, бөлімшелердің технологиялық процестерін дұрыс ұйымдастырумен және оларды нақты орындаумен қамтамасыз  етеді.

   Теміржол көлігінің барлық бөлшектерінің нақтылығын және олардың үздіксіз жұмысы мен жүріс қаупсіздігі КСРО теміржолын техникалық пайдалану туралы Ережелерді (ТПЕ), сигнализация туралы Нұсқауларды, пойыздар мен маневр жүрісі туралы Нұсқауларды бұлшытпай орындау арқылы іске асырылады.

   ТПЕ теміржол мен оның жұмыскерлерінің  негізгі ережелері мен жұмыс  тәртібі болып саналады. Мұнда  аса маңызды құрылыстардың, құрылғылардың  және жылжымалы құрамның негізгі  өлшемдерін, олардың сақтау нормаларын поездар жүрісін ұйымдастыру жүйесін, сигнал принциптерін т.б. белгіленеді. Сондықтан теміржол көлігінің барлық бөлшемдері мен жұмыскерлері, станцияны жобалаушылар ТПЕ-де келтірілген нұсқауларды орындауға міндетті.

   Теміржол  көлігінде еңбектің қауіпсіздігін  қорғауға көп көңіл бөлінеді.Әрбір теміржолшыға арналған олардың жұмысына сәйкес басшылықтары бар. Олар қауіпсіздік техникасымен өндіріс санитариясының ережелері мен нұсқауларын орындау және сақтау керек. Теміржол көлігінде бекітілген тізбе бойынша барлық жұмысқа кіретін адамдар поездардың жүрісіне байланысты ТПЕ, сигнализация нұсқаулары, поездар жүрісі  және жұмысы туралы нұсқауларды, қызметтік нұсқауларды, қауіпсіздік техникасымен өндіріс санитариясының ережелері мен нұсқауларын тапсыру сынағынан өту керек. 

   1.7 Темір жол көлігінде қолданатын бекеттер  және олардың жіктелуі 

   Поездардың  керекті мөлшерін (санын), керекті  белгіленген уақытта теміржол телімінен  өткізу үшін және олардың жүріс қауіпсыздығымен  қамтамасыз ету үшін жолаушыларды пойызға  міңгізу, түсіру үшін, жүкті тиеу-түсіру үшін т.б. жұмыстарды атқару үшін теміржолда бекеттер, станциялар, тораптар қолдананды.

   Теміржолда  қолданатын бекеттерді екі бөлімшеге  бөлуге болады:

   Жолы  жоқ бекеттер және жолы бар бекеттер болып.

   а) Жолы жоқ  бекеттерге жеке аралықтар  және блок аралықтары жатады.

   Блок  аралықтары деп  күре (бас) жолда  поездардың қауыпсыз өткізу жұмыстарын орындау үшін қолданатын, күре (бас) жолдан басқа жолдары жоқ бекеттерді айтады. Олар поездарды реттеуге  арналған блок қосындыларынан тұрады.

   Блок  аралықтарында жартылай автоблокировка мен жабдықталған теміржолда және амвтоблокировка мен жабдықталған теміржолда қолданада.

   Блок  аралықтар поездардың белгіленген  санын жол телімінен өткізу үшін,олардың  жүріс қауыпсіздігімен қамтамасыз ету үшін қолданады.Олар автоблокировка жабдықтарын қолданып жол телімдерін де өткелі бағдаршамдар (светофорлар) арқылы атқарылады. Ал автоматты локомотивтік сигнализация жүйесінде де (локомотивті сигнализациясындада) блок-аралықтарымен белгіленген шегі атқарылады.

   б) Жолы бар бекеттерге-айырым бекетері, басып озу бекеттері, станциялары, тораптар т.б. жатады. Яғни, олар поездарды қабылдау, жөнелту, кездестіру, басып озу үшін қолданылады. Жолдары бар бекеттер тағыда, жүктерді қабылдау, жүкті  иесіне беру, жолаушыларға тасымалдау қызметін көрсету үшін және т.б. техникалық операцияларды орындауға мүмкігдігі бар бекеттер жатады. Жолы бар бекеттердің түріне тоқталық:

   1) Айырым бекеттері деп дара (күре) жол желісінде орналасқан, негізінде қарама-қарсы келген поездардың айырылысуымен қамтамасыз ететін және бір бағытағы шабан (жүк) поездарды жылдам жүретін жолаушы т.б. поездарымен бірін-бірі басып озуымен қамтамасыз ететін және соларға арналған жолы бар бекеттерді айтады.

   2) Басып озу бекеттері деп  екі басты (күре) жолда желісінде орналасқан,негізінде бір бағыттағы шабан (жүк) поездарды жылдам жүретін жолаушы т.б. поездарымен бірін-бірі басып озуы мен қамтамасыз ететін және поездарды керегінде бір бас жолдан екінші бас жолға ауыстыру үшін қолданатын, соларға арналған жолдары бар бекеттерді айтады.

   3) Стансалар деп поезды қабылдау, жөнелту т.б. операцияларды орныдау үшін, қолданатын жол бағыты дамыған бекеттерді айтады. Яғни:

   а) жүкті қабылдауға-беруге бағытталған;

   б) жолаушыларды поезға міңгізуге-түсіруге жағдайы  бар;

   в) жүкті вагонға жүктеуге-түсіруге;

   г) вагондарды сұрыптауға;

   д) маневр жұмыстарын орындауға;

   е) т.б. техникалық операцияларды орындауға, негізделген жол бағыты дамыған бекеттерді айтады.

   Стансаларды өзара жұмыс сипатанына қарай: аралық, телімдік, сұрыптау, жолаушылар, жүк стансасы, техникалық стансалар болып бөлінеді. Егер стансаға кем дегенде үш бағыттан (бас) күре жолдар тағысса онда ол стансаны торапты телімдік, торапты сұрыптау стансасы деп атайды. Стансалар жұмыс көлеміне байланысты: жоғары дәрежелі, I-ші, II-ші, III-ші, IV-ші, V –ші класты болып бөлінеді.

   Стансалардың  теміржолда тасымалдау жұмысын атқару үшін маңыздары өте үлкен. Стансаларда  вагон, поезд ағындары пайда болады да олар стансада құралып, таратылып, өндіріліп, сөндіріледі. Егер вагон айналымын 100%-деп алсақ онда олардың айналым уақытының 80%-тен артығы стансада өтеді. Олар: жүк тиеуді күту уақытынан, жүкті түсіруді күту уақытынан, вагондарды сұрыптау уақытынан, поездарды қабылдау-жөнелту т.б. операцияларға кететін уақыттардан тұрады.