Құрт өнімдерінің сапасын бағалау және басқару

Есептелінетін әдіс – сапа көрсеткіштерінің параметрлерге теориялық тәуелділігін қолдануда негізделген.

Бұл әдіс әзірленетін  бұйым тәжірбиелік зерттеу объектісі  болмаған кезде, техниканы жобалау  және конструкциялау барысында пайдаланады. Септеу әдісі болжамдау және үйлесімді (нормативті) мәнді табу үшін қолданылады. Мысалы, өнімділік, еңбек сиымдылық, сенімділік және т.б. көрсеткіштер.

Ал ақпараттарды алу көзі бойынша - Экперттік әдісте көрсеткіштер тұралы шешім эксперттермен қабылданады. Бұл әдіс басқа да жоғары объективті әдістермен көрсеткіштерді анықтау мүмкін болмағанда қолданылады.

Әлеуметтік әдіс – қарастырылатын өнімді тұтынушылардың мүмкін немесе нақты көз қарасын жинақтау және талдауға негізделген.

Дәстүрлі әдіс – сапа көрсеткіштерінің мәнін, оның дәстүрлі көздерінің ақпаратын пайдалану алқылы анықтауға негізделінген және кәсіпорынның есептік бөлімшелердің арнайы тәжірибелік қызметкерлерімен жүзеге асырылады. Тәжірибелік бөлімше болып – лаборатория, сынау орталықтары, полигондар, ал есептік бөлімше болып – конструкторлық бөлім, есептеу орталығы, сапа қызметі және т.б.

Лабораторияда қажетті ақпараттар анықталынады. Мысалы, материалдың механикалық беріктігі  және т.б. қасиеттері, техникалық бұйымның жұмыс барысындағы шуы мен  дірілі, энергияның пайдалануы, ПӘК-і  және т.б.

Сынау орталықтары  және полигондар сенімділік, экологиялық, қауіпсіздік және т.б. мәліметтерді алуға қызмет етеді. 

   6. Сапаны бағалау

Сапаны бағалау - объектінің қойылған талаптарды орындауға қаншалықты мүмкіндігі бар екендігін жүйелі тексеру. Егер тексеру кезінде талаптардың орындалмауы себепті сәйкессіздік анықталған болса, онда оны жою үшін мекеме түзету шараларын жүргізеді. Кез келген тексеру екі элементтен тұрады:

1. объектінің нақтылы жағдайы жөніндеақпараттар алу (өнім үшін оның сапалық және сандық сипаттамалары);
2. алынған ақпаратты бұрыннан белгіленіп қойылған талаптармен салыстыру, яғни екінші түрде ақпарат алу.Өнім сапасын тексеру - өнімнің сапалық және сандық сипаттамаларын тексеру. Сапаны тексеру жұмыстарына өлшеу, талдау, сынау операциялары кіруі мүмкін.

       Өлшеу дербес жұмыс түрі ретінде метрологияның объектісі болып табылады. Өнімді талдау - материалдар мен шикізаттардың құрамы мен құрылымын талдау сараптамалық әдістермен (химиялық талдау, микробиологиялық талдау, т.б.) жүргізіледі. Сынау - сынау объектісінің сапалық және сандық сипаттамаларын эксперименттік әдіспен анықтау. Сынау кезінде негізгі қажетті заттар - сынау құрал-жабдықтары, ал көмекші заттар - қажетті реактивтер, материалдар,т.б. Сынау кезінде өнім мен қызметтің сипаттамаларын анықтаудың әр түрлі әдістері қолданылады: өлшеу, сараптамалық, тіркеу (тоқтап қалу санын, зақымдалған өнімдердің санын және т.б.) органолептикалық (сипаттамаларды адамның сезім мүшелерінің көмегімен анықтау). Өткізу орнына байланысты сынаулар зертханалық, полигондық, табиғи болып бөлінеді. Тауарларды сынаудың негізгі түрі - зертханалық сынау.

        Өнім сапасының деңгейін бағалау  дегеніміз өнімнің сапасын бағалау  нәтижесін немесе бағаланатын  өнімнің сапа көрсеткіштерінің  мәндерін базалық мәндерімен  салыстыру. Бұл бағалау сандық  және сапалық түрде жүргізіледі. 

        Бағалаудың сандық түрінде бағалау  өнімнің белгілі бір қасиетінің  жиынтығын көрсететін сапаның  кешенді көрсеткішінің мәні болып  табылатын бір санмен айқындалады.

        Бағалаудың  сапалық түрінде бағалау өнімнің  белгілі бір нарықтық талаптар  деңгейі қасиеттерінің жиынтығына  сәйкес келеді немесе қасиеттері  жоғары немесе төмен деп тұжырымдау  түрінде көрсетіледі.

       Базалық  мәндер деп салыстыру үшін  таңдап алынған көрсеткіштерді  айтамыз.

      Бағалау  көрсеткіштері дегеніміз өнімнің  белгілі бір тұтыну мүмкіншіліктерімен  байланысты қасиеттерін сипаттайды  және оның үлгілерін салыстыру  үшін пайдаланылады.

     Өнімнің сапасының  деңгейін бағалаудан бұрын бағалау  жүргізуге қажетті сапа көрсеткіштері  таңдалынады.

     Бұл таңдау  сараптамалық әдіс арқылы жүргізіледі.

     Сараптамалық  әдіс, өлшеу мен есептеулерге  негізделген әдістермен және  де өзбетінше мынадай шешу  үшін қолданылады:

1. Көрсеткіштерді сезім органдары арқылы (органалептикалық) бағалау;
2. Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын анықтау;
3. Көрсеткіштер салмағының коэффициенттерін анықтау;
4. Сапа деңгейін бағалау үшін базалық үлгілерді таңдау.

      Өнім сапасын  сараптамалық бағалау дегеніміз  өнімнің сапасын бағалауды сараптамалық  әдістерді пайдаланып отырып, өнімнің  сапасын сипаттау.

      Өнімнің  сапасын органалептикалық бағалау  мақсаты өнімнің қасиеттерін:  тамақ өнімдерінің дәмі, тоқыманың  түсі, таңбаларды ажырату, киімдердің  сәнге сәйкестігі және т.б сезім  арқылы (көзбен көру, иісін білу, дәмін білу, саусақтар арқылы  сезіну және т.б) бағалау кезінде  туындайды. Бұл кезде бағалауға  қажетті рет шкаласын құру  бағалаудың негізгі мақсаты болып  табылады. Әдетте мұндай шкаланың  қызметін баллдар шкаласы атқарады.

Органалептикалық  бағалау кезінде өнім қасиеттерін  сезім арқылы бағалайтын баллдың  шкала осы қасиеттердің өлшемі болып  табылатын бағаланатын қасиеттерге  сандық сипаттарды белгілеу үшін қолданылады.

        Құрттың  органолэптикалық көрсеткіштері  1 кестеде көрсетілген талаптарға  сәйкес келуі тиіс.

                                                           

 

                                                      3-кесте  

Көрсеткіштің аталуы	Құрттың сипаттамасы  Майлы                                         майсыз Тұздалған      тұздалмаған       тұздалған       тұздалмаған
Сыртқы түрі	Салмағы 2-ден 60 г дейінгі  әртүрлі кеспелі, пішінді(шар тәріздес, бөлшек пішінді кірпіш, шелпек сегментті және тағы басқа). Пішінді дұрыс емес, мыжырайған шеті домаланған түрлері де рұқсат етіледі. Тозаңдалып кептірілген немесе құрт үшін- ұсақ ұнтақтар немесе салмағы 20 г. Дейін таблетка түрінде.
Консистенциясы	Қатты, құрғақ немесе құрғақ ұнтақталып, тозаңдалған ұнтақ. Механикалық әсер кезінде жеңіл шашылатын,тығыз түйіршіктердің болымсыз саны рұқсат етіледі.
Дәмі мен иісі	Таза сүт қышқылды       Бабында                    бабында       Тұзды                         тұзды
Түсі	Ақтан қошқыл қоңыр түске дейін.

 

 

 

7.Салмақтылық коэффициентін анықтау.

     Салмақтылық коэффициентін эксперттік әдіспен анықтау мақсатында құрамына бұйым авторы жоғары білікті мамандар кіретін эксперттік комиссия құралады. Эксперттік комиссия салмақтылық коэффициенті жайында жүргізілетін әдісі бойынша қабылдайды. Бірақ та нақты және дәл нәтижелер алу мақсатында эксперттік әдіске берілетін суъбективтілікті төмендету бойынша нақты шаралар қолдану қажет. Осы мақсатта сұрақ жауап алудың бірнеше түрі өткізіледі. Экспертиза жұмысы төмендегідей түрде жүргізіледі. Әр бір эксперт бір-бірінен тәуелсіз түрде сапа көрсеткіштерінің салмақтылық коэффициентіне өзі тиісті деп қабылдаған мәнін немесе бағасын береді. Содан кейін әр бір эксперт өздерінің қойған мәндерін немесе бағасын негіздеп дәлелдеу тиіс. Осы процесс сапа көрсеткішінің мәнін бір ауыздан қабылдағанға дейін жасалады. Эксперттер сапа көрсеткішінің салмақтылық коэффициентін барлық жүйеде анықталады. Алынған мәліметтер келесі теңдеу бойынша і-ні сапа көрсеткішінің салмақтылық коэффициентінің орташа арифметикалық мәнін анықтау үшін қолданылады.

  

   

                                   

Мұндағы: N-эксперттер саны;

                  a_ij-j-ші экспертпен берілген і-ші көрсеткіштің салмақтылық параметрі.

          Салмақтылықтың нормаланған коэффициенті.

         

          және        ;     шарты орындалуы тиіс.

    Мысалы: құрт  өнімінің сапа көрсеткіштерінің  салмақтылық коэффициентін анықтау  қажет. Сарапшылар салмақтылық  балын үш көрсеткішпен анықтайды:

m₁-құрттың майлылық көрсеткіші, m₂-құрттың тұздылық көрсеткіші , m₃-құрттың сыртқы түрінің көрсеткіші.

                Құрт өнімін эксперттік бағалау арқылы есептеп шығару.

 

Сарапшы	Көрсеткіш салмақтылығы, балл
	m1	m2	m3
Бірінші	4	4	5
Екінші	3	5	4
Үшінші	4	3	4
Төртінші	5	4	5
Бесінші	4	5	3
Алтыншы	4	5	4
Жетінші	5	4	5
Орташа мәні	4,1	4,2	4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.Дифференциялдық әдіс

   Өнімнің  жекелеген сапа көрсеткішінің  жиынтығын оның базалық көрсеткішке  жиынтығынан санағанға негізделген  әдісі оның сапа көрсеткішін  бағалаудың дифференциялдық әдісі  леп аталады.

   Дифференциялдық  әдісте өнімнің сапа көрсеткішінің  сандық мәнін төмендей теңдеуімен  анықталады:

   (1)    немесе      (2)

i=1,2

Мұндағы,  Рі- бағаланатын өнімнің сапа көрсеткіштерінің мәні;

                   Ріб-і көрсеткіштерінің  базалық мәні.

Бағаланатын өнімнің жекелеген сапа көрсеткіштерінің олардың базалық мәндерімен салыстырғанда төмендегідей жағдайлар туындауы мүмкін.

1. Барлық көрсеткіштердің салыстырмалылық мәндері 1-ден үлкен немесе тең бұл кезде бағаланатын өнімнің техникалық деңгейі базалық деңгейден жоғары немесе тең:

      ;                     

 

2. Барлық  көрсеткіштердің салыстырмалы мәндері  бұл кезде бағаланатын өнімнің техникалық деңгейі базалық деңгейден төмен:

      ;                   

3. Көрсеткіштердің салыстырмалы мәндерінің бір бөлігі бірден үлкен немесе тең, ал қалған бөлігі 1-ден кіші. Бұл жағдайда өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін комплексті әдісті қолдану керек. Мысалы: дифференциялдық әдіспен бағалау.

          Майлы тұздалған құрттың физика-химиялық және қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша дифференциялдық әдісті пайдаланып сапа деңгейін бағалау.

Көрсеткіштер аталуы	Xi-көрсеткіш көлемі	Xi-бақыланатын көрсеткіш көлемі	qi-көрсеткіштің қатыстық мәні
1	2	3	4
Майдың салмақтылық үлесі құрғақ затқа есептеп шығарғанда,% төмен емес	13	12	1,08
Ылғалдың салмақтылық үлесі, % көп емес	18	17	1,05
Ас тұзының салмақтылық үлесі,  % көп емес	2,52	2,5	1,008
Қышқылдығы, оТ	200	160-400	1,25
Улы элементтер, мг/кг көп емес	0,32	0,3	1,06
Қорғасын	0,20	0,2	1
Кадмий	0,20	0,2	1
Мышьяк	0,020	0,02	1
Сынап	4,1	4,0	1,025
Мыс	50,1	50,0	1,002
Мырыш	-	-	-
Микротоксиндер, мг/кг, көп емес	0,00051	0,0005	1,02
Пенциллин	0,012	0,01	1,2
Стрептолицин	0,51	0,5	1,02