Құрт өнімдерінің сапасын бағалау және басқару

 

 

4.Квалиметриялық шкалалар.

     Кейбір қасиеттер  сандық немесе сапалық түрде  көрсетіледі. Бұл көрсеткіштер  жиынтықты және шкала құрайтын  элемент бейнелерін құрайды. Шкаланың негізгі 5 түрі бар:

1. Аталу шкаласы (жіктелу) эквивалент қатынасынан туатын эмпирикалық объектілерді жіктеуге пайдаланылады. Аталу ролін атқаратын сандық объектінің сапалы қасиетін жазуға негізделген. Бұл шкала бойынша қасиетті анықтау адамның сезімдік мүшелері көмегімен жүзеге асады. Бұл шкалаларда нол, көп және аз ұғымдары сондай-ақ өлшем бірліктері болмайды. Қорытынды эксперт көпшілігі (түс  атласы) қолдауы керек.
2. Реттік шкаласы монотонды өсетін немесе монотонды кемитін шкала болып табылады. Бұл өлшем бірлігі бар көп немесе аз қатынасын анықтауға мүмкіндік беретін шкала. Реттік шкалалардың көп тарағаны-реперный нүктесі бар реттік шкаласы. Мысалы, МООС шкаласында минерал заттардың қаттылығын анықтау 10 реперный нүктесі бар.
3. Интервал шкаласы барлық үш қатынасты қанағаттандыратын объект үшін  қолданылады. Шкала өлшем бірліктер мен нолдік нүктесі бар және ол бірдей интервалдардан тұрады. Бұл шкалаларға Цельсийлон Фаренгейттің температуралық шкалалары кіреді. Интервал шамасының шкаласы бойынша жалпылауға, есептеуге, салыстыруға болады. Интервал шкаласы келесі теңдеумен көрсетіледі:

                 Q=Q_O+q[Q]

Мұндағы Q_O-шкаланың бас санағы.

      Бір интервал  шкаласының Q=Qo+q₁[Q₁] басқаға Q=Q_O2+q₂[Q₂] ауысуы мына формуламен анықталады:

                           Q₁= (q₂-)*

4. Қатынас шкаласы – бұл барлық үш қатынасты қанағаттандыратын эмпирикалық объектілердің қасиеттерін суреттейтін шкала. Бұл шкалада келісіммен орнатылған нөлдік мағына, өлшем бірліктер бар. Бұған мысал ретінде термодинамикалық температураның шкаласы бола алады. Бір шкаладан келесі шкалаға ауысуы мына формуламен есептеледі:

             q₂=q₁([Q₁]/[Q₂])

5. Абсолютті шкалалар барлық шкала қатынасының белгілеріне ие және олар салыстырмалы шамаларға сәйкес. Бұл шамаларға пайдалы әсер коэффициенті, күшейту және әлсіздік коэффициенті кіреді. Абсолютті шкалалар арасында шамасы нөлден бірге дейінгі интервалында болатын шекті шкалалар кездеседі.

Аталу мен  реттік шкалалары неметрикалық (концептуалды) деп аталады. Интервал мен қатынас  шкалалары метрикалық немесе материалдық  деп аталады. Абсолютті және метрикалық шкалалар сызықтық разрядқа қатысты.

4. Өнімнің сапа көрсеткіштерінің барлық жиынтығын түрлі белгілері бойынша классификациялауға болады:

    -сипаттайтын қасиеттері  саны (жеке және кешенді);

    -өнімнің түрлі қасиеттеріне(сенімділік, технологиялылық, эргономикалық және басқа көрсеткіштері) қатынасы;

   -анықтау сатылары (жобалық, өндірістік және эксплуатациялық);  

   -анықтау әдісі (есептеу, эксперименттік, сараптау);

   -сапа деңгейін  бағалауға пайдалану сипаты (базалық және салыстырмалы);

   -өрнектеу тәсілі (размерсіз-балл, пайыз және размерлі бірліктер өлшемімен берілетін көрсеткіштер).

Майдың салмақтылық үлесі  мен тұзына байланысты құрт келесі түрде шығарылады:

-тұздалған майлы құрт- құрамында майдың салмақтылық үлесі құрғақ затқа есептеп шығарғанда 12%-н төмен емес, ас тұзының салмақтылық үлесі 2,5%-н көп болмайды.

-тұздалмаған майлы құрт- құрамында ас тұзының салмақтылық үлесі болмайтын, майдың салмақтылық үлесі құрғақ затқа есептеп шығарғанда 12%-н төмен емес.      

-тұздалған майсыз құрт-құрамында майдың салмақтылық үлесі болмайтын, ас тұзының салмақтылық үлесі 2,5%-н көп емес болады.

-тұздалмаған майсыз құрт- құрамында майдың және ас тұзының салмақтылық үлесі болмайды.

5. Өндірістік өнімдердің сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы

Сапа көрсеткіштері- өнімнің мақсатын, сенімділігін, технологиялылығын, стандарттау мен унификаттау деңгейлерін, сондай-ақ эргономикалық, эстетикалық, экологиялық қасиеттерін, патенттік-құқықтық аспектілерін және тасымалдылық, қауіпсіздік, экономикалық параметрлерін сипаттайтын өзарабайланысты көрсеткіштер жиынтығы.

    Өнімнің сапа  көрсеткіштерінің жалпы жиынтығын,  оның қасиетін сипаттайтын жеке және кешенді көрсеткіштерге, сондай-ақ оның сапасының деңгейін білдіретін жалпылама көрсеткіштерге бөлуге болады.

    Жалпылама көрсеткіштер  шығарылатын өнімнің түрі мен  мақсатына қарамай  сапасын  сипаттайды. Оларға, жекелегенде, белгілі  топ өнімнің жалпы шығарылуындағы  алғы, өте тиімді жеке бұйым  түрлерін өндірудің көлемдік  және үлестік  салмағын, сондай-ақ  жоғары сапалы өнім пайдаланудағы  экономикалық тиімділік мөлшерін жатқызуға болады. Жалпылама көрсеткіштерге, сондай-ақ бірқатар өнеркәсіп салаларындағы өнімдердің сорттылық көрсеткіштері де жатады. Сапаның жалпылама көрсеткіштері өнеркәсіптер, ғылыми-зерттеу және жобалау-конструкторлық мекемелер жоспарларында қолданылады.

     Сапаның жеке  және кешенді көрсеткіштері, шығарылатын  өнім ерекшеліктері мен оны  өндіру сипатын ескере, сапаны  жақсарту жөніндегі нақты тапсырмаларды  анықтау үшін қолданылады. Олар  конструкторлар мен технологтар  жұмыстарында өнім жасау мен  жаңаларын игеру және бұрын  игерілгендерді жаңартуда (модернизациялау), оларды өндіруді техникалық бақылау  мен басқа да мақсаттарда пайдаланылады.    

     Құрамдық және құрылымдық көрсеткіші -өнімнің химиялық құрамына кіретін бұйымдардың жиынтығының құрылымын сипаттайды.

Құрттың физика-химиялық көрсеткіштерімен қауіпсіздік көрсеткіштері  1-кестеде көрсетілген талаптармен нормаға сәйкес келуі керек.

                                  1-кесте

 

Көрсеткіштің аталуы	Құртқа арналған норма майлы                             майсыз тұздалған      тұздалмаған       тұздалған       тұздалмаған
Майдың салмақтық үлесі  құрғақ затқа есептеп шығарғанда,% төмен емес	12                    12                        -                       -
Ылғалдың салмақтық үлесі,%көп емес	17                    17                        17                     17
Ас тұзының салмақтық  үлесі,% көп емес	2,5                        -                      2,5
Қышқылдығы, 0Т	160-тан 400-ге дейін қосқ.
Улы элементтер, мг/кг көп емес:	0,3                   0,3                       0,3                      0,3
Қорғасын	0,2                  0,2                        0,2                       0,2
Кадмий	0,2                  0,2                        0,2                       0,2
Мышьяк	0,02                0,02                      0,02                     0,02
Сынап	4,0                  4,0                        4,0                       4,0
Мыс	50,0                50,0                      50,0                     50,0
Мырыш
Микротоксиндер, мг/кг, көп емес:	Рұқсат етілмейді                           Рұқсат етілмейді          0,0005            0,0005                  0,0005                 0,0005
Афлотоксин В1                      М1
Антибиотиктер; жеке/г:
Тетрациклиндік топтың антибиотиктері Пенцелин Стрептомицин	0,01                0,01                      0,01                      0,01  0,5                  0,5                        0,5                        0,5
Радионуклидтер, Ки/кг: Цезий Стронций-90	1*10-3 1*10-3                     1*10-3                  1*10-3 1*10-9                1*10-9                     1*10-9                  1*10-9
0,1 г өнімдегі ішек таяқшалары  топтарының бактериялары	Рұқсат етілмейді
Патогенді микроорганизмдер, соның ішінде Сальмонеллалар   25 г өнімде	Рұқсат етілмейді

    Ескерту: ҚР СТ 44-97 стандартында бекітілген майдың салмақтық үлесі құрғақ затқа есептеп шығарғанда 1%-ке кеміп және ылғалдың салмақтық үлесі 1%-ке ұлғайып нормаға қарсы ауытқуына жеке жағдайда рұқсат етіледі.

 

    Эстетикалық көрсеткіші-өнімнің сыртқы орындалуын, формасын,тауарлар түрін қамтамасыз етеді.

Құртты бөлшектеп өлшеп таразылап:

- ГОСТ 13301 бойынша нетто 100,200,250г-нан  қатырма қорапқа;

- нормативтік құжаттың əрекетімен  салмағы нетто 200 жəне 250г-нан

полимерлі жұқа қабықша материалдардан жасалған пакетке салынып

шығарылады;

- құрт тек қана ұнтақ түрде  пакетте шығарылады.   

      Экологиялық көрсеткіші –өнімдерді іске қосқанда және қолданғанда қоршаған ортаға тигізетін кері әсерінің деңгейін көрсетеді.(Мысалы: өнімді сақтағанда, тасымалдағанда және қосқанда, қауіпті қоспалардың болу мүмкіндігі).

       Құрттағы пестицидтер  саны «азық-түлік шикізаты мен  тамақ

өнімдері сапасының медико-биологиялық  талаптары мен сапасының

санитарлық нормаларында» тағайындалған  деңгейден аспауы тиіс.

      Улы элементтер  сананың кезеңдік бақылауы микотоксиндер,

антибиотиктер, пестицидтер жəне радионуклидтер санитарлық бақылау

органы белгіленген тəртіпке сəйкес жүзеге асыралады.

    Эргономикалық көрсеткіші-адамдар мен заттардың арасындағы арақатынастар, адамдардың заттарды қолданудағы психологиялық, физиологиялық, гигиеналық қасиеттерін көрсетеді. (Мысалы: Температураның, шудың, вибрацияның,газдың,будың және т.б ылғалдылықтың әсерлері ).

      Патентті-құқықтық көрсеткіші-патенттік тазалық, патенттік қорғалымдылықты, өнімдердегі жаңа техникалық шешімдерді, тауарлық белгі мен өндірістік үлгіні тексеруді көрсетеді.

      Пайдалану көрсеткіші-өмірде бұйымды пайдалану оңайлығы, жеңілдігі және ыңғайлылығымен оның жөндеуге жарамдылығымен және т.б. сипатталады.

     Қауіпсіздік көрсеткіші-өнімді жөндеу, сақтау, тасымалдау, шығару, қолдану кезіндегі қауіпсіздікті сақтау.

     Сүт өнімдерін 80° С жоғары болмайтын температурада  сақтау қажет. Аса жоғары температурада сақтау олардың қышқылдығының артуына, іркіттің бөлінуіне, сапасының төмендеуіне және бұзылуына  әкеп соғады. Міндетті түрде жабық ыдыста сақтау қажет. Біріншіден, бұл ұзақ уақыт сақтауға жәрдемдеседі, екіншіден, жабық ыдыстағы өнім тоңазытқыштағы басқа да заттардың түрлі иістерін өзіне сіңірмейтін болады.

     Тасымалдау көрсеткіші-өнімнің тасымалдауға бейімділігін, шыдамдылығын көрсетеді.

    Тасымалдау және сақтау көрсеткіштері.

    1.Тағамды жүк тасу ережелеріне сәйкес құртты транспорттық барлық түрлерімен тасымалдауға болады. ҚР СТ 44-97 стандартының әсерімен.

     2.Құрт 15⁰С жоғары емес температурада сақталады және ауаның салыстырмалы ылғалдығы 75 %-тен жоғары болмауы тиіс.

      Техникалық көрсеткіші-өнім өзінің өнімділігі, қауіпсіздігі, дәлдігі мен сенімділігі бойынша ғылым мен техниканың алдыңғы қатардағы жетістіктеріне жауап беруі қажет.

     Технологиялық көрсеткіші-бұйымдарды жасау мен жөндеу кезінде қазіргі заманға сәйкес технологиялық процестер мен жабдықтарды қолдануға болатындығын сипаттайды.

      Сенімділік көрсеткіші-талап бойынша қойылған уақыт аралығында, берілген шекте өзінің пайдалану көрсеткіштерін сақтау арқылы өзінің функциясын орындау қасиетімен сипатталады. Оған жөндеуге жарамдылығы, мәңгібақилығы, сақталынуы, тоқтаусыз жұмыс істей алатындығы жатады.

      1.ҚР СТ 44-97 стандартының талаптарына сəйкес, құртты сақтаудың шартын

қорғай отырып, дайындаушы сақтаушы жəне тасымалдауға кепілдік бере

алады.

      2.Сақтаудың кепілдік  мерзімі технологиялық процесс  аяқталған сəттен

бастап - майлы құрт үшін - 1ай, ал майсыз құрт үшін - 3ай.

      Стандарттау мен унификаттаукөрсеткіші-көрсеткіштері өнімдерді стандартталған және унификатталған элементтері мен бөлшектерін жасау тәсілдерінің мүмкіндігімен сипатталады.

Сапа көрсеткіштерін анықтау әдісі

Өнімнің сапа көрсеткіші дегеніміз – өнімнің  бір немесе бірнеше қасиеттерінің  сандық сипаттамалары.

Өнім сапасын  анықтау әдісі 2 топқа бөлінеді: ақпаратты алу әдісі бойынша және ақпаратты алу көзі бойынша.

 

 

2-кесте.  Өнімнің сапа көрсеткіштерін анықтау әдістерінің класификациясы

Өлшенетін әдіс – техникалық құрал-жабдықтардың көмегімен өлшеніп алынатын сапа көрсеткіштерінің сандық мәндер алу ақпараты.

Өлшенетін әдіспен  көптеген сапа көрсеткіштері анықталады. Мысалы, өнімнің массасы, оның өлшемдері, механикалық және электрлік кернеуі, қозғалтқыштың айналу саны,  транспорттың жылдамдығы және сапаның басқа көрсеткіштері.

Статистикалық (тіркелетін) әдіс –  бұл әдіс белгілі бір іс-шараның, өнімнің немесе шығын санын бақылау және есеп жүргізу негізінде алынады.

Бұл әдіс бойынша  өнімді эксплуатациялаған кездегі  қабылалмау санын анықтайды, өнімді құру немесе эксплуатациялау шығынын  есептейді, күрделі бұйымның бөлшектер  санын есептейді (барлығы, стандартты бөлшектер, унификатталған бөлшектер, ерекше бөлшектер, патентпен қорңалған  бөлшектер және т.б.).

Органолептикалық әдіс – сезу мүшелері арқылы алынған ақпараттар: көру, есту, дәмді сезіну, иісті сезу және т.б. Бұл әдісте сезу мүшелерінің сезімталдығын қарқындататын өлшеу құралдарын қолдануға болады. Мысалы, лупа, микроскоптар, дыбысты көтеретін микрофондар және т.б.