ҚР еңбек кодексі

293-бап. Еңбек  арбитражы     

1. Еңбек арбитражын ұжымдық  еңбек дауының тараптары бітімгерлік  комиссиясының жұмысы тоқтатылған  күннен бастап күнтізбелік бес  күн ішінде әлеуметтік-еңбек қатынастарын  реттеу жөніндегі республикалық,  салалық немесе өңірлік комиссия  мүшелерінің 
қатысуымен құрады. 
      2. Еңбек арбитражы мүшелерінің саны, оның дербес құрамы, еңбек дауын қараудың тәртібі тараптардың келісімімен белгіленеді. Еңбек арбитражы кемінде бес адамнан құрылуға тиіс. Еңбек арбитражының құрамына қоғамдық бірлестіктердің өкілдері, мемлекеттік еңбек инспекторы, мамандар, сарапшылар мен басқа да адамдар енгізіледі. 
      3. Еңбек арбитражының төрағасын тараптар арбитраж мүшелері қатарынан сайлайды. 
      4. Еңбек арбитражы ұжымдық еңбек дауын ұжымдық еңбек дауы тараптары өкілдерінің міндетті түрде қатысуымен, ал қажет болғанда басқа да мүдделі адамдар өкілдерінің де қатысуымен қарайды. 
      5. Дауды қарау рәсімін еңбек арбитражы белгілейді және ұжымдық еңбек дауы тараптарының назарына жеткізеді. 
      6. Еңбек арбитражының шешімі құрылған күнінен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірілмей арбитраж мүшелерінің қарапайым көпшілік дауысымен қабылданады. Еңбек арбитражы мүшелерінің дауыстары тең бөлінген кезде төрағаның дауысы шешуші болып табылады. Шешім дәлелді әрі жазбаша түрде болуға және оған арбитраж мүшелерінің барлығы қол қоюға тиіс. 
      7. Бітімгерлік комиссиясында ұжымдық еңбек дауы тараптарының келісіміне қол жеткізілмеген кезде, заң бойынша ереуілдер өткізу тыйым салынған немесе шектелген ұйымдарда, еңбек арбитражы міндетті түрде құрылуға тиіс. 
      8. Ұжымдық еңбек дауының тараптары еңбек арбитражының шешімін орындауға міндетті болады.     

294-бап. Ұжымдық  еңбек дауын делдалдың қатысуымен  қарау     

1. Ұжымдық еңбек дауын  делдалдың қатысуымен қарау тәртібі  ұжымдық еңбек дауы тараптарының  келісімі бойынша айқындалады. 
      2. Тараптар өздеріне қатысты тәуелсіз ұйымдар мен тұлғаларды делдал ретінде белгілейді. Әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық, салалық, өңірлік комиссиялар ұжымдық еңбек дауы тараптарының келісімімен ұжымдық еңбек дауларын реттеу жөніндегі жұмысқа орталық және жергілікті атқарушы органдардың, қауымдастықтардың және басқа да қоғамдық бірлестіктердің басшылары мен қызметкерлерін, жұмыс берушілерді, сондай-ақ тәуелсіз сарапшыларды тарта алады. 
      Делдалды таңдау жағдайларының бәрінде олардан делдалдық етуге жазбаша келісім алынуға тиіс.     

295-бап. Тараптардың  ұжымдық еңбек дауы бойынша  
                келісімге қол жеткізуінің салдарлары     

1. Ұжымдық еңбек дауының  тараптары арасында дауды делдалдың  қатысуымен немесе онсыз шешу  туралы келісімге қол жеткізілген  барлық жағдайларда аяқталмай  қалған бітімгерлік рәсімдері  тоқтатылады, ал тараптар арасындағы  келісімнің талаптары дауды шешудің  талаптары деп есептеледі. 
      Ұжымдық еңбек дауының тараптары қол жеткізген келісімдер жазбаша түрде ресімделеді. 
      2. Тараптар арасында даудың шешілуі туралы келісімге қол жеткізу, егер ереуіл жарияланған болса, оның тоқтатылуына әкеп соғады.      

296-бап. Ұжымдық  еңбек дауының шешілуімен байланысты  
                кепілдіктер     

 Бітімгерлік комиссиясының  мүшелері ұжымдық еңбек дауын  шешу жөніндегі келіссөздерге  қатысқан уақытта орташа жалақысы  сақтала отырып, негізгі жұмысынан  босатылады. 
      Қызметкерлердің, олардың бірлестіктерінің ұжымдық еңбек дауын шешуге қатысатын өкілдері ұжымдық еңбек дауын шешу кезеңінде тәртіптік жазаға тартылмайды, басқа жұмысқа ауыстырылмайды немесе солардың өкілдік етуіне уәкілеттік берген органның алдын ала келісімінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша олармен еңбек шарты бұзылмайды.      

297-бап. Тараптардың  және бітімгерлік органдарының  
                ұжымдық еңбек дауларын реттеу жөніндегі  
                міндеттері     

1. Тараптардың ешқайсысы  бітімгерлік рәсімдерге қатысудан  жалтаруға құқылы емес. 
      2. Бітімгерлік комиссиясы, еңбек арбитражы реттей алмаған ұжымдық еңбек дауындағы келіспеушіліктер жазбаша түрде тараптардың назарына жеткізілуге тиіс. 
      3. Егер жұмыс берушінің өкілі өкілеттіктерінің жеткіліксіз болуына байланысты ұжымдық еңбек дауы тараптарының келіспеушіліктерін реттеу мүмкін болмаса, қызметкерлердің талаптары ұйымдардың, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, мүлкінің меншік иелері шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдардың не шетелдік қатысуы бар ұйымдардың мүлік меншік иелеріне, құрылтайшыларына (қатысушыларына) немесе акционерлеріне табыс етіледі. 
      4. Осы баптың 2, 3-тармақтарында көрсетілген рәсімдердің нәтижелерімен келіспеген жағдайда, қызметкерлер өз мүдделерін қорғаудың заңда көзделген, ереуіл өткізуге дейінгі өзге де барлық тәсілдерін пайдалануға құқылы.     

298-бап. Ереуіл  өткізу құқығы     

1. Егер бітімгерлік рәсімдер  арқылы ұжымдық еңбек дауын  шешуге қол жеткізілмесе, сондай-ақ  жұмыс беруші бітімгерлік рәсімдерден  жалтарған не ұжымдық еңбек  дауын шешу барысында қол жеткізілген  келісімді орындамаған жағдайларда  қызметкерлер ереуіл өткізу туралы  шешім қабылдай алады. 
      2. Ереуіл өткізу жөніндегі шешім қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлері жалпы санының кемінде жартысы болғанда қабылданады және жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың кемінде үштен екісі сол үшін дауыс 
берген жағдайда қабылданды деп есептеледі. 
      3. Ереуілді қызметкерлер (олардың өкілдері) уәкілеттік берген орган (ереуіл комитеті) басқарады. Бірнеше жұмыс берушілердің қызметкерлері (олардың өкілдері) бірдей талаптар қойып, ереуіл жариялаған жағдайда, оны осы қызметкерлер өкілдерінің бірдей санынан құрылатын бірлескен орган басқаруы мүмкін. 
      4. Ереуілге қатысу ерікті болып табылады. Ешкімді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеуге болмайды. 
      5. Қызметкерлерді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлейтін тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жауаптылықта болады.      

299-бап. Ереуілдің  басталуы туралы жариялау     

1. Осы Кодекстің 298-бабының  3-тармағында көрсетілген уәкілетті  орган ереуілдің басталуы мен  болжамды ұзақтығы туралы жұмыс  берушіге, жұмыс берушілердің бірлестігіне (олардың өкілдеріне) оны жариялағанға  дейін күнтізбелік он бес күннен  кешіктірмей жазбаша түрде ескертуге  тиіс. 
      2. Ереуіл жариялау туралы шешімде: 
      1) тараптардың ереуіл өткізуге негіз болған келіспеушіліктерінің тізбесі; 
      2) ереуіл өткізілетін күн, орын мен уақыт, оның ұзақтығы және қатысушылардың болжамды саны; 
      3) ереуілді басқаратын органның атауы, бітімгерлік рәсімдерге қатысуға уәкілеттік берілген қызметкерлер өкілдерінің құрамы; 
      4) ереуіл өткізу кезеңінде орындалатын қажетті жұмыстардың (қызмет көрсетулердің) ең төменгі көлемі жөніндегі ұсыныстар көрсетіледі.     

300-бап. Ереуілді  басқаратын органның өкілеттіктері      

1. Ереуілді басқаратын  орган өзіне осы Кодекспен  берілген құқықтар шегінде және  қызметкерлер (олардың өкілдері) берген  өкілеттіктер негізінде әрекет  етеді. 
      2. Ереуілді басқаратын органның: 
      1) қойылған талаптарды шешу мәселелері бойынша жұмыс берушімен, жұмыс берушілердің бірлестігімен (олардың өкілдерімен), мемлекеттік, кәсіподақ, өзге де заңды және лауазымды тұлғалармен өзара қарым-қатынастарда қызметкерлер мүдделерін білдіруге; 
      2) жұмыс берушіден, жұмыс берушілер бірлестігінен (олардың өкілдерінен) қызметкерлердің мүдделерін қозғайтын мәселелер бойынша ақпарат алуға; 
      3) қызметкерлердің талаптарын қарау барысын бұқаралық ақпарат құралдарында жариялап отыруға; 
      4) даулы мәселелер бойынша қорытындылар шығару үшін мамандарды тартуға; 
      5) қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) келісімімен ереуілді тоқтата тұруға құқығы бар. 
      3. Бұрын тоқтата тұрған ереуілді қайта бастау үшін бітімгерлік комиссиясының, делдалдың немесе еңбек арбитражында дауды қайта қарауы талап етілмейді. Жұмыс беруші, жұмыс берушілер бірлестігі (олардың өкілдері) және еңбек дауларын реттеу жөніндегі орган ереуілдің қайта басталуы туралы үш жұмыс күнінен кешіктірілмей ескертілуге тиіс. 
      4. Ұжымдық еңбек дауының тараптары оны реттеу жөніндегі келісімге қол қойған, сондай-ақ ереуіл заңсыз деп танылған жағдайларда, ереуілді басқаратын органның өкілеттіктері тоқтатылады. 
      5. Ереуілді басқаратын органның өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде жұмыс берушінің, мемлекеттік органдардың және қоғамдық бірлестіктердің құзыретіне жататын шешімдерді қабылдауға құқығы жоқ.     

301-бап. Ұжымдық  еңбек дауы тараптарының ереуіл  
                барысындағы міндеттері     

 Ереуіл өткізу кезеңінде  ұжымдық еңбек дауының тараптары  осы дауды бітімгерлік рәсімдер  жүргізу жолымен шешуді жалғастыруға  міндетті. 
      Жұмыс беруші, мемлекеттік органдар және ереуілді басқаратын орган ереуіл кезеңінде қоғамдық тәртіпті, ұйымның мүлкін және қызметкерлердің қауіпсіздігін сақтау, сондай-ақ тоқтап қалуы адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей қатер төндіретін машиналардың және жабдықтардың жұмысын қамтамасыз ету жөніндегі өздеріне байланысты шараларды қабылдауға міндетті.     

302-бап. Қызметкерлерге  ереуіл өткізуге байланысты  
                берілетін кепілдіктер     

1. Ереуілді ұйымдастыру  немесе оған қатысу (осы Кодекстің  303-бабының 1-тармағында көзделген  жағдайларды қоспағанда) қызметкердің  еңбек тәртібін бұзуы деп қаралмайды  және осы Кодексте көзделген  тәртіптік ықпал ету шараларының  қолданылуына әкеп соқпайды. 
      2. Ереуіл кезінде қызметкердің жұмыс орны (лауазымы), әлеуметтік сақтандыру бойынша жәрдемақы төлеміне құқығы, еңбек өтілі сақталады, сондай-ақ еңбек қатынастарынан туындайтын өзге де құқықтарына кепілдік беріледі. 
      Ереуілді жалақының төленбеуіне немесе уақтылы төленбеуіне байланысты өткізуден басқа жағдайларда, ереуілге қатысушы қызметкерлердің ереуіл кезіндегі жалақысы сақталмайды.     

303-бап. Заңсыз  ереуілдер     

1. Ереуілдер: 
      1) соғыс жағдайы немесе төтенше жағдай не төтенше жағдай туралы  заңнамаға сәйкес айрықша шаралар енгізілген кезеңде; Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің органдары мен ұйымдарында, елдің қорғанысын, мемлекеттің қауіпсіздігін, авариялық-құтқару, іздестіру-құтқару, өртке қарсы жұмыстарды қамтамасыз ету, төтенше жағдайлардың алдын алу немесе оларды жою мәселелерімен айналысатын басқа да әскери құралымдар мен ұйымдарда; құқық қорғау органдарында; қауіпті өндірістік объектілер болып табылатын ұйымдарда; жедел және шұғыл медициналық көмек көрсету станцияларында; 
      2) осы баптың 2-тармағында көрсетілген шарттар сақталмаған жағдайда, темір жол көлігі, азаматтық авиация, денсаулық сақтау ұйымдарында, халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік, сумен, электр энергиясымен, жылумен, байланыспен қамтамасыз ету), жұмысының тоқтатыла тұруы ауыр және қауіпті зардаптарға әкеп соғуы мүмкін үздіксіз жұмыс істейтін өндірістерде; 
      3) осы Кодексте көзделген мерзімдер, рәсімдер және талаптар ескерілмей жарияланған жағдайда; 
      4) адамдардың өмірі мен денсаулығына нақты қатер төндіретін жағдайларда; 
      5) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда заңсыз болып танылады. 
      Осы тармақта көрсетілген негіздердің біреуі болғанда, сот тиісті шешім шығарғанға дейін прокурор ереуілді тоқтата тұруға құқылы. 
      2. Темір жол көлігі, азаматтық авиация, денсаулық сақтау ұйымдарында, халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік, сумен, электр энергиясымен, жылумен, байланыспен қамтамасыз ету) ереуіл жергілікті атқарушы органмен алдын ала келісу 
негізінде айқындалатын халыққа қажетті тиісті қызмет көрсетулердің тізбесі мен көлемі сақталған жағдайда өткізіледі. 
      Үздіксіз жұмыс істейтін өндірістерде ереуіл негізгі жабдықтардың, тетіктердің іркіліссіз жұмысы қамтамасыз етілген жағдайда ғана өткізілуі мүмкін. 
      3. Ереуілді заңсыз деп тану туралы шешімді сот Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қабылдайды. 
      4. Ереуілді заңсыз деп тану туралы шешімді сот жұмыс берушінің немесе прокурордың өтініші бойынша қабылдайды. 
      Сот шешімі қызметкерлерге ереуілді басқаратын орган арқылы жеткізіледі, ол ереуілге қатысушыларды сот шешімі туралы дереу хабардар етуге міндетті. 
      Ереуілді заңсыз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі дереу орындалуға тиіс. 
      Адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда прокурор немесе сот тиісті шешім қабылданғанға дейін ереуілді тоқтата тұруға құқылы. 
      5. Ереуілді басқарушы органның сот шешіміне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағымдануға құқығы бар.     

304-бап. Ереуілдерді  заңсыз деп танудың салдары     

 Сот ереуілді заңсыз  деп танығанда, жұмыс беруші  ереуілді ұйымдастыруға немесе  өткізуге қатысқан қызметкерлерді  тәртіптік жауапкершілікке тартуы  мүмкін.     

305-бап. Локаутқа  тыйым салу     

 Ереуіл өткізуді қоса  алғанда, ұжымдық еңбек дауын  реттеу барысында локаутқа, яғни  қызметкерлердің ұжымдық еңбек  дауына немесе ереуілге қатысуына  байланысты солармен жасалған  еңбек шарттарын жұмыс берушінің  бастамасы бойынша бұзуға тыйым  салынады.

5-БӨЛІМ. ЕҢБЕК  ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ

33-тарау. ЕҢБЕК  ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ  САЛАСЫНДАҒЫ  
МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ    

  306-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 
                саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі 
                бағыттары     

 Еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау саласындағы  мемлекеттік саясат: 
      1) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін әзірлеуге және қабылдауға; P081353, P081351, P081335, P081331, P081265, P081198, P080217, P071398 
      2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік, салалық (секторлық) және өңірлік бағдарламаларды әзірлеуге; 
      3) еңбек жағдайларын, оның қауіпсіздігі мен қорғалуын әзірлеу және жақсарту, қауіпсіз техникалар мен технологияларды әзірлеу және енгізу, еңбекті қорғау, қызметкерлердің жеке және ұжымдық қорғану құралдарын өндіру жөніндегі қызметті экономикалық ынталандыру жүйелерін құруға және іске асыруға; 
      4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті жүзеге асыруға; 
      5) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау проблемалары бойынша ғылыми зерттеулер жүргізуге; 
      6) өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды есепке алудың бірыңғай тәртібін белгілеуге; 
      7) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуын мемлекеттік қадағалау мен бақылауға; 
      8) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында қызметкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру тәртібін нормативті түрде бекітуге; 
      9) өндірістегі жазатайым оқиғалардан және кәсіптік аурулардан зардап шеккен қызметкерлердің, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерінің заңды мүдделерін қорғауға; 
      10) ауыр жұмыс және өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың қазіргі заманғы техникалық деңгейінде жойылмайтын зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыс үшін еңбекақы төлеу шарттарын белгілеуге; 
      11) еңбек жағдайларын жақсарту және еңбекті қорғау жөніндегі отандық және шетелдік озық жұмыс тәжірибесін таратуға; 
      12) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі мамандарды даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға; 
      13) Алынып тасталды - ҚР 2010.03.19 № 258-IVЗаңымен. 
      14) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы біртұтас ақпараттық жүйенің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге; 
      15) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа бағытталған. 
      Ескерту. 306-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.03.19 № 258-IVЗаңымен.