ҚР еңбек кодексі

277-бап. Келісімдерді  тіркеу     

1. Облыстық деңгейде жасалған  салалық және өңірлік келісімдерді  тіркеуді еңбек жөніндегі уәкілетті  мемлекеттік орган жүзеге асырады. 
      2. Қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді тіркеуді жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады.     

278-бап. Келісімдердің  қолданылуы     

1. Келісімдердің күші  келіссөздерде осы келісімдерді  әзірлеу мен өз аттарынан жасасу  үшін тиісті тараптар өкілдеріне  уәкілеттік берген тиісті атқарушы  органдарға, қызметкерлер мен жұмыс  берушілерге қолданылады. 
      2. Келісім: 
      жұмыс берушілер бірлестіктерінің мүшелері болып табылатын, келісімді жасасқан барлық жұмыс берушілерге қатысты қолданылады. Жұмыс берушілер бірлестігіндегі мүшелікті тоқтату жұмыс берушіні соның мүшесі болған кезеңде жасалған келісімді орындаудан босатпайды. Келісім қолданыста болған кезеңде жұмыс берушілер бірлестігіне кірген жұмыс беруші осы келісімде көзделген міндеттемелерді орындауға міндетті; 
      келісімге қол қойылғаннан кейін қосылған жұмыс берушілерге қатысты қолданылады. 
      3. Келісімдер Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, мүлкінің меншік иелері, құрылтайшылары (қатысушылары) немесе акционерлері шетелдік жеке және заңды тұлғалар не шетелдік қатысуы бар ұйымдар болып табылатын ұйымдарға да қолданылады. 
      4. Келісім жарияланғаннан кейін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган республикалық деңгейде, тиісті қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік органдар салалық деңгейде және жергілікті атқарушы органдар өңірлік деңгейде келісім жасасуға қатыспаған жұмыс берушілер бірлестіктеріне, жұмыс берушілерге, қызметкерлер бірлестіктеріне тиісті деңгейде келісімге қосылуға ұсыныс жасауға құқылы. Аталған ұсыныс ресми жариялануға тиіс. 
      Егер жұмыс берушілер бірлестіктері, жұмыс берушілер, қызметкерлер бірлестіктері келісімге қосылу туралы ұсыныс ресми жарияланған күннен бастап күнтізбелік 30 күн ішінде тиісті атқарушы органдарға оған қосылудан дәйекті бас тартуды жазбаша түрде ұсынбаған болса, онда келісім соларға қатысты осы ұсыныс ресми жарияланған күннен бастап қолданылады деп есептеледі.      

279-бап. Келісімдердің  орындалуын бақылау     

 Келісімдердің орындалуын  бақылауды әлеуметтік әріптестік  тараптары жүзеге асырады.     

280-бап. Келіссөздерге  қатысудан жалтарғаны үшін  
                жауапкершілік     

 Тараптар өкілдерінің  әлеуметтік әріптестік туралы  келісімді жасасу, өзгерту жөніндегі  келіссөздерге қатысудан жалтаруы  немесе әлеуметтік әріптестік  туралы келісілген келісімге  қол қоюдан құқыққа сыйымсыз  бас тартуы, келіссөздер жүргізу  және әлеуметтік әріптестік туралы  келісім нормаларының сақталуына  бақылау жасау үшін қажетті  ақпарат бермеуі, сондай-ақ оның  талаптарын бұзуы немесе орындамауы  Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

31-тарау. ҰЖЫМДЫҚ  ШАРТ     

281-бап. Ұжымдық  келіссөздер жүргізудің принциптері      

 Ұжымдық келіссөздер  жүргізудің принциптері: 
      тараптар мүдделерінің тең құқықтылығы және оларды құрметтеу; 
      ұжымдық шарттың немесе келісімнің мазмұнын құрайтын мәселелерді талқылаудағы таңдау еркіндігі; 
      тараптардың міндеттемелер қабылдау еріктілігі; 
      Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын сақтау болып табылады.     

282-бап. Ұжымдық  келіссөздер жүргізудің, ұжымдық  шартты  
                әзірлеу мен жасасудың тәртібі      

1. Кез келген тарап  ұжымдық шарт жобасын әзірлеудің  бастамашысы бола алады. 
      Екінші тараптың ұжымдық шарт жасасу жөніндегі келіссөздерді бастау туралы ұсынысы бар хабарламасын алған тарап оны он күндік мерзімде қарап, осы баптың 2-тармағында белгіленген тәртіппен келіссөздерге кірісуге міндетті. 
      2. Ұжымдық келіссөздер жүргізу және ұжымдық шарттың жобасын әзірлеу үшін тараптар тепе-тең негізде комиссия құрады. Комиссия мүшелерінің саны, оның жеке құрамы, жобаны әзірлеу және ұжымдық шарт жасасу мерзімдері тараптар келісімімен айқындалады. 
      Жұмыс беруші тараптардың келісімі бойынша ұжымдық шартты әзірлеу мен жасасу үшін қажетті жағдай жасауды қамтамасыз етеді. 
      Кәсіптік одақтың мүшелері болып табылмайтын қызметкерлер жұмыс берушімен өзара қарым-қатынастарда өз мүдделерін білдіру үшін кәсіподақ органына да, өзге өкілдерге де уәкілеттік беруге құқылы. 
      Ұйымда қызметкерлердің бірнеше өкілдері болған кезде комиссияға қатысу және ұжымдық шартқа қол қою үшін олар біртұтас өкілді орган құруы мүмкін. Бұл ретте олардың әрқайсысына өздері өкілдік ететін қызметкерлердің санына қарай пропорционалды өкілдік ету принципі негізінде келіссөздер жүргізу жөніндегі біртұтас органның құрамында өкілдік ету құқығы беріледі. 
      3. Комиссия әзірлеген ұжымдық шарттың жобасын ұйым қызметкерлері міндетті түрде талқылауға тиіс. Жобаны талқылау нысанын қызметкерлердің өздері айқындайды. Комиссия келіп түскен ескертпелер мен ұсыныстарды ескере отырып, жобаны пысықтайды. 
      4. Тараптардың келісіміне қол жеткізілген кезде ұжымдық шарт кемінде екі данада жасалады және оған тараптардың өкілдері қол қояды. 
      5. Ұжымдық шарттың жекелеген ережелері бойынша тараптар арасында келіспеушіліктер болған кезде ұжымдық келіссөздер басталған күннен бастап бір ай ішінде тараптар бір мезгілде келіспеушіліктер хаттамасын жасай отырып, келісілген талаптармен ұжымдық шартқа қол қоюға тиіс. 
      6. Ұжымдық шартты өзгерту және толықтыру осы бапта оны жасасу үшін белгіленген тәртіппен тараптардың өзара келісімімен ғана жүргізіледі. 
      7. Егер алынған мәліметтер мемлекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын болса, ұжымдық келіссөздерге қатысушылардың бұл мәліметтерді жария етуге құқығы жоқ. 
      8. Ұжымдық келіссөздерге қатысушылар келіссөздер жүргізу кезінде орташа айлық жалақысы сақтала отырып, еңбек міндеттерін орындаудан босатылуы мүмкін. Бұл мерзім олардың еңбек өтіліне қосылады. 
      9. Тараптардың өкілдері тараптар қол қойған ұжымдық шартты бір ай мерзім ішінде еңбек жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшесіне мониторинг үшін ұсынуға міндетті. 
      10. Тараптардың өкілдері қызметкерлерге ұжымдық шарттың орындалу барысы туралы мезгіл-мезгіл хабарлап отыруға міндетті.      

283-бап. Ұжымдық  шарттың тараптары     

1. Қызметкерлер және жұмыс  беруші ұжымдық шарттың тараптары  болып табылады. 
      2. Ұжымдық шарт ұйымдарда да, филиалдар мен өкілдіктерде де жасалуы мүмкін.     

284-бап. Ұжымдық  шарттың мазмұны мен құрылымы      

1. Ұжымдық шарттың мазмұны  мен құрылымын тараптар айқындайды. Ұжымдық шартқа: 
      1) еңбекке ақы төлеуді нормалау, оның нысандары, жүйелері, қызметкерлерге, оның ішінде ауыр жұмыстарда, зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыстарда істейтін қызметкерлерге тарифтік ставкалар мен жалақылар, үстемақылар мен қосымша ақылар мөлшері туралы; 
      2) еңбекке ақы төлеуді индекстеу туралы, жәрдемақылар мен өтемақы төлемдерін төлеу туралы, оның ішінде жазатайым оқиғалар кезіндегі қосымша өтемақылар туралы; 
      3) тиісті мамандықтың, ұйымдағы лауазымның ең жоғары және ең төменгі жалақысы мөлшерлерінің арасындағы жол берілетін арақатынас туралы; 
      4) разрядаралық коэффициенттерді белгілеу туралы; 
      5) жұмыс уақыты мен тынығу уақытының ұзақтығы, еңбек демалыстары туралы; 
      6) салауатты және қауіпсіз еңбек пен тұрмыс жағдайларын жасау туралы, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі шараларды қаржыландыру көлемі туралы, денсаулық сақтауды жақсарту туралы, қызметкерлерді және олардың отбасы мүшелерін медициналық сақтандыру кепілдіктері туралы, қоршаған ортаны қорғау туралы; 
      7) тиісті саланың разрядаралық коэффициенттерін белгілеу туралы ережелер енгізілуге тиіс. 
      2. Ұжымдық шартқа: 
      1) еңбекті ұйымдастыруды жақсарту және өндіріс тиімділігін арттыру туралы; 
      2) еңбек тәртіптемесі мен еңбек тәртібін реттеу туралы; 
      3) босатылатын қызметкерлердің жұмыспен қамтылуын, оларды даярлауды, біліктілігін арттыруды, қайта даярлауды және жұмысқа орналастыруды қамтамасыз ету туралы; 
      4) жұмысты оқумен қоса атқаратын қызметкерлерге берілетін кепілдіктер мен жеңілдіктер туралы; 
      5) қызметкерлердің тұрғын үй және тұрмыстық жағдайларын жақсарту туралы; 
      6) қызметкерлерді сауықтыру, санаторий-курорттық емдеу және олардың тынығуы туралы; 
      7) кәсіподақ мүшелері болып табылатын қызметкерлермен еңбек шартын бұзған кезде ұйымның кәсіподақ органының дәлелді пікірін ескерудің тәртібі туралы; 
      8) кәсіподақ органына сайланған қызметкерлерге берілетін кепілдіктер туралы; 
      9) қызметкерлердің өкілдері қызметін жүзеге асыруға арналған талаптар туралы; 
      10) кәсіподақ қызметі үшін жағдай жасау туралы; 
      11) қызметкерлерді сақтандыру туралы; 
      12) ұжымдық шарттың орындалуын бақылау және оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі туралы; 
      13) еңбек шарттарын ереуілді желеу етіп жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуды болдырмау туралы; 
      14) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздері келтірген залал үшін жауаптылығы туралы; 
      15) тараптардың ұжымдық шартты орындауға жауаптылығы туралы; 
      16) ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары туралы; 
      17) тараптар айқындаған басқа да мәселелер бойынша қызметкерлер мен жұмыс берушінің өзара міндеттемелері енгізілуі мүмкін. 
      3. Ұжымдық шарт еңбек заңнамасымен, бас, салалық, өңірлік келісімдермен салыстырғанда қызметкерлер жағдайын нашарлатпауға тиіс. Мұндай ережелер жарамсыз деп танылады.      

285-бап. Ұжымдық  шарттың қолданылу мерзімдері  мен аясы     

1. Ұжымдық шарт тараптар  айқындайтын мерзімге жасалады. 
      2. Ұжымдық шарт, егер оның ережелерінде өзгеше көзделмесе, қол қойылған кезден бастап күшіне енеді және тараптар оны орындауға міндетті. 
      3. Ұжымдық шарттың күші жұмыс берушіге және солардың атынан ұжымдық шарт жасалған ұйым қызметкерлеріне және жазбаша өтініш негізінде оған қосылған қызметкерлерге қолданылады. 
      4. Ұйымның қайта ұйымдастырылу (бірігу, қосылу, бөліну, бөлініп шығу, қайта құрылу) кезеңінде ұжымдық шарт өз күшін сақтайды. 
      5. Ұйым мүлкінің меншік иесі ауысқан кезде ұжымдық шарт үш ай бойы өз күшін сақтайды. Осы кезеңде тараптар жаңа ұжымдық шарт жасасу немесе қолданыстағы шартты сақтау, өзгерту және толықтыру туралы келіссөздерді бастауға құқылы. 
      6. Ұйым таратылған, ол банкрот деп жарияланған кезде ұжымдық шарттың қолданылуы барлық қызметкерлермен еңбек шарттары тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады.     

286-бап. Тараптардың  ұжымдық шартты орындамағаны  үшін  
                жауапкершілігі     

 Ұжымдық шартта көзделген  міндеттемелерді орындамағаны үшін  тараптар ұжымдық шартқа және  Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.     

287-бап. Келіссөздер  кезіндегі кепілдіктер мен  
                өтемақылар     

 Шақырылған сарапшылар  мен мамандарға еңбекақы төлеу  жұмыс берушілердің не қызметкерлердің  өкілді органдарының солармен  жасасқан еңбек келісімі бойынша  жүргізіледі. 
      Қызметкерлердің өкілді органдарының ұжымдық келіссөздерге қатысатын мүшелері келіссөздер жүргізу кезеңінде (ұйымды тарату жағдайларынан басқа) тиісті өкілді органның келісімінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыстан босатылмайды.

32-тарау. ҰЖЫМДЫҚ  ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ     

288-бап. Ұжымдық  еңбек дауының туындауы     

1. Ұжымдық еңбек дауы  жұмыс берушіге жалпы жиналыстың (конференцияның) шешімімен бекітілген  қызметкерлер талаптары туралы  жазбаша хабарлама берілген күннен  бастап немесе жұмыс беруші, жұмыс  берушілердің бірлестігі өз шешімдерін  хабарламаған жағдайда, осы 
Кодекстің 290-бабында көрсетілген мерзім өткен күннен бастап туындаған болып есептеледі. 
      2. Ұжымдық еңбек даулары бітімгерлік рәсімдер тәртібімен және (немесе) сот тәртібімен шешіледі.     

289-бап. Қызметкерлердің  талаптарын ресімдеу мен  
                мәлімдеу тәртібі     

1. Қызметкерлердің еңбек  жағдайлары мен еңбегіне ақы  төлеуді белгілеу және өзгерту,  қызметкерлер мен жұмыс берушінің,  жұмыс берушілер бірлестігінің  арасындағы ұжымдық шарттар мен  келісімдерді жасасу, өзгерту және  орындау мәселелері жөніндегі  талаптары 
қызметкерлердің жалпы жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлері жалпы санының кемінде жартысы болған кезде жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың көпшілік даусымен түзіледі және бекітіледі. 
      2. Қызметкерлердің талаптары жазбаша түрде жазылады және жұмыс берушілерге, жұмыс берушілердің бірлестіктеріне жалпы жиналыс (конференция) өткізілген күннен бастап күнтізбелік үш күн мерзімде жіберіледі. 
      3. Аталған талаптарды әртүрлі жұмыс берушілердің қызметкерлері қойған жағдайда, бұл талаптарды кәсіптік одақтардың салалық немесе өңірлік бірлестіктері не қызметкерлер уәкілеттік берген өзге де жеке және (немесе) заңды тұлғалар ұсынуы мүмкін. 
      4. Жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі қызметкерлердің талаптар қою жөнінде жиналыс (конференция) өткізуіне кедергі келтіруге әсер ететін қандай да болмасын араласудан қалыс қалуға міндетті.     

290-бап. Қызметкерлердің  талаптарын қарау     

 Жұмыс беруші, жұмыс  берушілердің бірлестігі қызметкерлердің  қойған талаптарын соларды алған  күннен бастап күнтізбелік жеті  күннен кешіктірмей қарауға және  оларды шешу үшін шаралар қолдануға,  ал шешуге мүмкіндік болмаған  кезде туындаған келіспеушіліктерді  одан әрі қарау үшін өз өкілдерін  көрсете отырып, өздерінің шешімдері  мен ұсыныстарын аталған мерзім  ішінде қызметкерлерге жазбаша  түрде жеткізуге міндетті.     

291-бап. Бітімгерлік  рәсімдер     

1. Қызметкерлердің талаптарын  осы Кодекстің 290-бабында көзделген  тәртіппен шешу мүмкін болмаған  кезде олар бітімгерлік рәсімдер  тәртібімен қаралады. 
      Жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі (олардың өкілдері) қабылдамаған немесе олардың ішінара қанағаттандырған талаптары алдымен бітімгерлік комиссиясында, ал онда келісімге қол жеткізілмесе - еңбек арбитражында қаралады. 
      2. Тараптар ұжымдық еңбек дауын қараудың кез келген сатысында делдалға жүгіне алады. Делдалдық рәсім бітімгерлік комиссиясындағы, еңбек арбитражындағы бітімгерлік рәсімдерге қарағанда дербес рәсім болып табылады және солармен қатар жүргізілуі мүмкін.      

292-бап. Бітімгерлік  комиссиясы     

1. Бітімгерлік комиссиясын  тараптар жұмыс беруші, жұмыс  берушілердің бірлестігі (олардың  өкілдері) өз шешімін қызметкерлерге (олардың өкілдеріне) хабарлаған  не хабарламаған күннен бастап  не ұжымдық келіссөздер барысында  келіспеушіліктер хаттамасы жасалған  күннен бастап күнтізбелік үш  күн ішінде құрады. 
      2. Бітімгерлік комиссиясы ұжымдық еңбек дауы тараптары өкілдерінен тепе-тең негізде құрылады. Бітімгерлік комиссиясын құру туралы шешім жұмыс берушінің актісімен және қызметкерлер өкілдерінің шешімімен ресімделеді. 
      3. Бітімгерлік комиссиясы құрылған күнінен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірмей қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) талаптарын қарайды. Бітімгерлік комиссиясының талаптарды қарау, көрсетілген мерзімді ұзарту тәртібі тараптардың келісімімен жүзеге асырылады және хаттамамен ресімделеді. 
      4. Бітімгерлік комиссиясы бітімгерлік рәсім барысында, қызметкерлермен (олардың өкілдерімен), жұмыс берушімен, жұмыс берушілер бірлестігімен (олардың өкілдерімен), мемлекеттік органдармен және өзге де мүдделі тұлғалармен консультациялар жүргізеді. 
      5. Комиссияның шешімі тараптар келісімінің негізінде қабылданады, тараптардың өкілдері қол қоятын хаттамамен ресімделеді және оның тараптар үшін міндетті күші болады. 
      6. Бітімгерлік комиссиясында келісімге қол жеткізілмегенде, оның жұмысы тоқтатылады, ал дауды шешу үшін еңбек арбитражы құрылады.