Кәсіпкерлік құқық

     2. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан: «Шағын және орта бизнесті қолдау жөніндегі дәйекті іс-қимыл».

    Біріншіден, Үкімет іскерлік бастамашылық жолында  заңнамалық, әкішілік және бюрократиялық  кедергілердің қашан және қалай  пайда болатынын анықтап алуға, оларды барынша қысқартуға, сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерлік құрылымдарының мемлекет алдында қандай да бір негізсіз есепті болуына жол бермеуі тиіс. Сонымен қатар, салық заңнамасының кәсіпкерліктің дамуын толығымен ынталандыратындай, срндай-ақ бизнестің «көлеңкеден» шығуына жәрдемдесетіндей етіп одан әрі жетілдіре түсу қажет.

    Екіншіден, біз әлі бәсекелестік орта қалыптастыру мен экономикалық ойыншылардың бәріне бірдей жағдай туғызу жөніндегі жұмысты  тиянақтауға тиістіміз. Үкіметке антимонополиялық заңнамаға кешенді тексеріс жүргізіп, бәсекені шектеу мен нарыққа қатысушылардың ымыраластығы фактілерін анықтаудың, экономикамыздың іргелі салаларын «жасырын» монополияландыруға жол бермеудің айқын тетіктерін жасауды, сондай-ақ айыппұл санкцияларын қолдану туралы тиісті ұсыныстар әзірлеу керек.

    Үшіншіден, біз табиғи монополиялар аясын барынша  қысқартуға тиіспіз, біздің тиісті салалардағы  бәсекелестік қатынастарды қайта құрылымдау мен дамытудың жаңа бағдарламаларын  жасап, қолданылып жүргендерін жаңалауымыз керек. Экономиканың табиғи монополиялар сақталып қалған телекоммуникациялар мен аэроновигация, темір жол көлігі мен порттар, электр энергетикасы, мұнай мен газ құбыры көлігі, сондай-ақ тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы сияқты секторларын реттеу мен бақылау мақсатында тәуелсіз салалық реттегіштер жасақтауымыз керек. Алқалы органдар басқаратын бұл құрылымдар тарифтік және техникалық реттеу функцияларын қоса атқаратын болады.

    Төртіншіден, жаңа кәсіпорындар мен компаниялар  құру үрдісін жетілдіру қажет. Мәселен, «жалғыз терезе» жүйесі щеңберінде кәсіпкерге фирманы 2-3 күн ішінде тіркете алатындай жағдай туғызу керек.

    Бесіншіден, тұрлаулы және серпінді экономикалық өсу үшін біздің Қазақстанның шағын  және орта бизнесінің жоғары сапалы өнімдері мен қызметіне сұраныс туғызушы катализатор ретінде мемлекет пен компаниялардың ресурстарын жариялы әрі конкурстық негізде белсендірек пайдалануымыз керек.

    Алтыншыдан, жаңа өндірістерді ашық және жариялы  конкурстық негізде дамыту үшін арнаулы  бағдарламалар әзірлеу тиімді, онда үздік бизнес-идеялар  жаңа бизнес қалыптастыру, айталық, заңгерлік және консультациялық шығындарды жабу үшін қаржылық және техникалық қолдау алар еді. Бұл міндет «Қазына» қатысты. [6] 

    3. «Демеу» сақтандыру  қоры.

    Республикада  шағын кәсіпкерлікті дамыту және оны одан әрі өркендету бағытында бірқатар іс-шаралар жүзеге асырылуда. Бұл орайда қазақстандық сақтандырушылардың шағын кәсіпкерлер мүддесін қорғауға бағытталған алғашқы қадамы құптарлықтай. Қазақстандық сақтандырушы компаниялардың жаңа жобасы жөнінде Алматыда өткен баспасөз маслихатында жан-жақты түрде баяндалды. Жиында «Сентрас Иншуранс СК» АҚ басқармасының төрағасы Талғат Үсенов, «Номад Иншуранс СК» АҚ басқармасының төрайымы Аида Қамысова, «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Ғосман Әмрин және басқалар «Демеу» сақтандыру Пулы және оның мақсаты мен алда атқарылатын іс-шаралар жөнінде әңгімелеп берді.

    Биылғы  жылдың ақпан айында «Сентрас Иншуранс»  және «Номад Иншурас» компанияларының  бастамасымен құрылған «Демеу» ерікті сақтандыру Пулының құрамында сондай-ақ, «ТӘБ Сақтандыру», «Альянс Полис» және «Аманат Иншуранс» сияқты Қазақстандағы ірі сақтандыру компаниялары да бар. «Демеуді» құрудың әлеуметтік маңыздылығы да орасан, себебі оның негізгі мақсаты – елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен дүниеге келген. «Республикада шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры мен шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың мемлекеттік бағдарламасын» қолдау болып табылады. Сақтандыру компаниялары жетекшілерінің айтуынша, «Пудың (ағылшынша - pool) басты міндеті – шағын кәсіпкерлік субъектілеріне банктік несиелерді және өзге де тәуекелділіктер бойынша қор берген кепілдіктерді сақтандыру болып табылады».

    - Пул аясында сақтандырудың ерекшелігі  – клиенттер үшін сақтандыру  төлемдерінің қосымша кепілдік беру сенімділігі болып есептелінеді, өйткені тәуекелділіктерді бірқалыпты бөлу нәтижесінде Пулдың әрбір қатысушысында теңгермелі қоржын қалыптасады. Ал мұның өзі қаржылық орнықтылықты нығайтуға мүмкіндік бермек. Бұдан басқа Пулдың барлық қатысушылары активтерінің жиынтық көлемі - 28335 млн теңгеден астам қаражатты құрайды. Яғни, Пулдың сыйымдылығы жеткілікті ірі тәуекелділіктерді сақтандыруды қабылдауға мүмкіндік береді, - дейді «Сентрас Иншуранс» АҚ компаниясы басқармасының төрағасы Талғат Үсенов.

    «Демеуді» құру, тұтастай алғанда Қазақстан  экономикасын және жекелей алғанда  шағын бизнесті дамыту бағытындағы  елеулі оқиға. Сөз ретінде атап айтатын  тағы бір мәселе, Қазақстан рыногындағы  сақтандыру сыйақыларының көлемі өткен  жылы 120,2 млрд теңгені құрады. Мұның өзі алдынғы жылғы көрсеткіштен 79,1% көп. Сөйтіп Пул (қор) шағын кәсіпкерлікті дамыту қорының кепілдіктері мен тапсырмасы бойынша сақтандыру қорғанысын ұсынып, бизнесті қаржыландыру мүмкіндігін арттырмақ.

    Анығырақ  айтқанда бұл сақтандыруда алаяқтық жағдайларды болдырмау және бейтарап тұтынушылар мен қазақстандықтардың қаржылық тұрақтылығын қалыптастырудағы сақтандырушылардың батыл қадамдарының бірі деп те айтуға болады. Сөйтіп «Демеу» сақтандыру қоры қазақстандықтардың қаржылық тұрақтылығын одан әрі арттыруға көмектесіп, бұл салада игі ықпал етпек. [3] 

    4. «Шағын кәсіпкерлікті дамыту» қоры.

    Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26 сәуірдің номер 665 қаулысына сәйкес шағын  кәсіпкерлік субъектілерінің қалыптасуы мен экономикалық өсуін ынталандыру, мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған қаржы-құралдарын пайдаланудың тиімділігін арттыру мақсатында құрылған «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ Қазақстанда 10 жыл бойы табысты жұмыс істейді. Шағын бизнес үшін көрсетілген Қордың қаржылай қолдау бағдарламалары 2006 жыл басында 350 мыңнан аса жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді, бүл келешекте осындай мемлекеттік қаржылық институтарын дамыту керек екендігін айтады.

    Ұлттық  экономикалық бәсекелестік қабілетін  жоғарлату мақсатында индустриалды-жаңартпа саясатында қор ШКС-ін қаржылай қолдаудың бірнеше бағдарламаларын екінші деңгейдегі банктер арқылы және тікелей жүзеге асырады, еліміздің барлық аймақтарында ШКС-не оқу-әдістемелік, ақпараттық-талдау және консультациялық қолдау көрсетеді.

    2002 жылдың мамыр айынан бастап  ШҚО-да Қор қызметін ШҚО бойынша  «Шағын кәсіпкерлікті дамыту  қоры» АҚ аймақтық филиалы  ретінде ұсынады. 

    Бүгінгі күнде аймақтық филиал ЖКС-ін қаржылай қолдау бойынша қордың келесі бағдарламаларын  ұсынады:

1. Жобалық қаржыландыру. Кредит берудің негізгі шарттары:
• Кредит беру мерзімі – 5 жылға дейін;
• Сыйақы ставкасы – жылдық 10%;
• Кредиттің ең жоғарғы мөлшері – 120 мың АЕК;
• Негізгі борышты өңдеудің жеңілдік кезеңі – 1 жылға дейін;
• 1-ші кезекте тауарлар шығару, қызмет көрсету және инновациялық сипаттағы жобалар қаржыландырады;
• Жоба аймақ (жүзеге асыру орны) үшін экономикалық және әлеуметтік тиімді болу қажет.

    2.Шағын  кәсіпкерлік субъектілеріне (оның  ішінде әйелдер кәсіпкерлеріне, әйел кәсіпкерлерін қолдауға  бағытталған) ҚР бюджеті есебінен кредит беру бағдарламасы.

Кредит  берудің негізгі шарттары:

• Кредит валютасы – теңге; кредит беру мерзімі – 5 жылға дейін;
• Кредиттің ең төменгі мөлшері – 300 мың теңге;
• Кредиттің ең жоғарғы мөлшері – 5 млн теңге;
• Сыйақы ставкасы – жылдығы 12%, әйелдер кәсіпкерлігіне - 9%;
• Негізгі борышты өтеудің жеңілдік кезеңі – 1 жылға дейін.

    Қаржы лизингі.

    Қаржыландырудың негізгі шарттары:

• Қаржыландыру мерзімі 3-5 жылға дейін;
• Қаржыландыру мөлшері 120 мың АЕК-ке дейін;
• Сыйақының негізгі ставкасы жылдығы 10%;
• Аванстық төлем 10%-дан 30%-ға дейін, аванстық төленді құны тең болатын кепілмен аустыруға болады.

    4. Азия Даму Банкінің (АДБ) ауылшаруашылық  секторы үшінбағдарламалық заемның екінші траншы (кредит беру екінші деңгейдегі банктер арқылы да, қор арқылы да жүзеге аырылады).

    Кредит  берудің негізгі шарттары:

• Кредит валютасы – АҚШ доллары;
• Кредит беру мерзімі 5 жылға дейін, негізгі борышты өтеудің жеңілдік кезеңі 2 жылға дейін;
• Сыйақы ставкасы – жылдығы 11%-ға дейін;
• Кредиттің 60% мөлшерге дейінгі сомасы жоба бойынша айналым қаражатын толықтыруға пайдалануы мүмкін;
• Кредиттің ең жоғарғы мөлшері 120 мың АЕК;
• Негізгі борышты өңдеудің жеңілдік кезеңі – 1 жылға дейін;

5. Қазақстанда микрокредит беруді дамыту бағдарламасы. Қор жұмыс істеп тұрған микрокредиттік ұйымдардың кредиттік ресурстарын толықтыру үшін оларды жеңілдікпен қаржыландырады. Оның негізгі шарттары:

• Заемның ең жоғарғы мөлшері 120 мың АЕК;
• Заем беру мерзімі – 5 жыл;
• Заем игерілуіне қарай транштармен беріледі;
• Жеңілдік кезеңі – 3 жыл.

6. ШКС-нің табысты жобаларын қайта қаржыландыру. Негізгі шарттары:

• Қаржыландыру мерзімі – 5 жылға дейін;
• Қаржыландыру мөлшері – 120 мың АЕК-ке дейін;
• Сыйақының негізгі ставкасы – жылдығы 10,;
• Негізгі борышты өтеудің жеңілдік кезеңі – 1 жылға дейін.

    ШКС-де жеткілікті кепіл болмағанда, сонымен  қатар өз бизнесін жаңғыртуға және кеңейтуге бағыттау үшін тартымды бағдарламалардың бірі – екінші деңгейдегі банктерден алынатын ШКС-нің кредиттеріне кепілдік беру. Қаржыландыру екінші деңгейлі банктер арқылы жүзеге асырылады. Осы бағдарламаның мәні екінші деңгейдегі банктің алдында заем сомасының 80%-ға дейінгі мөлшерінің міндеттемесін орындауды қамтамасыз етуге Қордың кепілдік беруі болып табылады. Заем алу үшін заем сомасының 20% мөлшеріне ғана өтімді кепіл жеткілікті.

    Кепілдік  берудің негізгі шарттары:

• Кепілдік мерзімі – 7 жылға дейін;
• Кепілдік мөлшері – ШКС кредит сомасының 80%-на дейін , бірақ 120 мың АЕК-тен аспайды;

    Қордың  барлық қаржылай қолдау бағдарламалары үшін ортақ шарттар:

• Несие алушы шағын кәсіпкерлік субъектісі болуы керек;
• Міндетті түрде өтімді кепіл болуы қажет. [4]

    5. Шығыс Қазақстанда кәсіпкерлікті қолдау.

    Арнайы  өткізілген кеңесте Өскеменде шағын  және орта кәсіпкерлікті дамытудың нақты шаралары көрсетілген шешімдер қабылданды. Оны қажетті деңгейде жүзеге асыру мақсатында Шыңыс Қазақстан облыстық әкімдігіне әлемдік талаптарға сай бәсекеге қабілетті өнім шығарудың кластерлік жүйесінің ірі өндірісін құру үшін ауыл және қала кәсіпкерлерінің бірлесіп әрекет ету схемасын жасау тапсырылды. Облыс әкімі бұл шара 2007 жылдың ақпанында жүзеге асырылуы керек деді. Кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы орта қалыптастырудағы негізгі мәселе – шағын және орта бизнес кәсіпорындарының тапсырмасы бойынша профильдік мамандарды мемлекеттік және жекеменшік арнайы орта оқу орындарында оқу шығынын жартылай жабу арқылы дайындау мен қайта даярлау.

    Шығыс Қазақстанда кәсіпкерлікті қайта  дамытудың негізі мемлекеттік сатып  алу бойынша тендер өткізуде заңдылық пен ашықтықтың сақталуы және потенциалды қатысушылардың, бұған қоса жеке өнімдерін шығарып отырған мүгедектер қоғамының толық қатысуы екені сөзсіз.

    Өскеменде 2007 жылдың ақпан айында бизнесті дамыту аймағын құру, қаланы дамытудың Бас  жоспары негізінде бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін есепке ала отырып, қаланы көріктендіру жоспарын жасау тапсырылған.

    Қала  басшысына әкімшілік кедергілерді жою жөніндегі комиссия мен эксперттік кеңестің қызметін шұғыл түрде қайта  бастау, 2007 жылдың бірінші тоқсанында Ертістің сол жағалауынан халыққа қызмет көрсету орталығын ашу және көрсетілген қызмет сапасын жақсартуды үнемі назарда ұстау тапсырылды.