Кәсіпкерлік құқық

 
 

Жоспар: 

    Кіріспе.

    Негізгі бөлім.

    1.Кәсіпкерлікті құқықтық реттеу.

              1.1. Кәсіпкерлік субъектілерінің тіршілік әрекетінің үш кезеңі.

               1.2.  Салық салу және несиелендіру.

               1.3. Лицензиялау және жылжымайтын мүлікке құқығы.

               1.4. Мемлекеттік бақылау және сүреңсіз факторлары.

    2. Жаңа әлемдегі – жаңа Қазақстан. 

    3. «Демеу» сақтандыру қоры.

    4. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау»  қоры.

    5. Шығыс Қазақстанда кәсіпкерлікті  қолдау.

    6. Туристік шаруашылықты мемлекеттік  реттеу.

    7. Алматы туристік орталығын дамыту бағдарламасы.

    8. Шығыс Қазақстанда туризмді дамыту  бағдарламасы.

    Қортынды.

 

Кіріспе.

    Кеңес одағының ыдырауымен және халық шаруашылығындағы реформалар кешені мен құрылымдық қайта  құрулар арқылы экономикасы нарықтық қатынастарға өткен бірқатар тәуелсіз мемлекеттердің құрылуымен кәсіпкерлік жаңа күшпен жанданды және халықтың материалдық тұрмыс жағдайының жақсаруының, тұтастай елдің экономикалық өрлеуінің ікші көзі болды.

    Қазіргі уақытта ғалым – зерттеушілер кәсіпкерлік проблемаларды әр түрлі жалпы экономикалық баптар тұрғысынан белсенді қарастыруда: олар басқару, қолданылатын салық салу жүйелері, атқаратын қызметтері, мемлекеттік, аймақтық және салалық деңгейлерде шаруашылық жүргізуші субъектілерді қолдаудың әр түрлі құралдары, субъектілерді шағын, орта және ірі кәсіпкерлікке жатқызудың сандық және сапалық бағалау өлшемдерін анықтау, кәсіпкерліктің қызмет ету жүйелері, т.б.

    Республика  Президенті Н.Ә.Назарбаев кәсіпкерлердің 10-ыншы форумында, елде жеке кісіпкерліктің көпшілікпен мақұлданған анықтамаларының болмауын, орта және ірі кәсіпкерліктің аяғына дейін өңделген сандық және сапалық бағалау өлшемдері критерийлердің шағын және орта бизнестің (ШОБ) соңына дейін ойластырылған ұғымдық аппаратының жоқтығын атап өтті.

    Кәсіпкерлік экономикалық жүйенің белгілі түрімен байланысты және оның пайда болуына бірнеше маңызды алғышарттар себепші болды, олар: азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің пайда болуы; меншіктің мемлекеттік биліктен және соған сәйкес экономикалық биліктің саяси биліктен бөлінуі; өмірдің экономикалық, әлеуметтік және саяси сфераларының бөлінуі; нарықтық экономиканың пайда болуы және т.б.

    Кәсіпкер  жинаған тәжірибесін пайдалана  отырып, факторларды «экономикалық  ресурстар өнімділігі мен табысы төмен саладан, өнімділігі менпайдасы жоғары салаға», ауысатындай үйлестіруі қажет. Кәсіпкерлік сұраным оның өнімі сұранымның туындысы болып табылады. Ал кәсіпкерлік ұсыным болып оның рухани (жеке) қасиеттері мен тәжірибесі және байланыстары табылады.

    Қазіргі уақытта кәсіпкерлікті жандандыру процесі экономикалық және инвестициялық дағдарыстармен; білікті мамандардың жоқтығымен; нормативтік-құқықтық базаның жетілдірілмеуімен; коррупциямен; тікелей шаруашылық-коммерциялық қызметпен; тұрақты қауіппен; капиталдың тапшылығымен; кәсіпкерлердің моральды және табиғи тозған материалдық базасымен байланысты қиын жағдайларда өтуде. Осыған қарамастан респукбликада ШОБ қызметінің алғашқы жемістері бар, бірақ оның көпшілігі сауда мен делдалдық қызметтерде.

    Нарықтық  қатынастарды енгізуші ТМД елдерінің біразында, соның ішінде Қазақстанда ШОБ кеңінен тарады, өйткені онсыз нарықтық экономика қызмет ете алмайды, дами алмайды. Нарықтың әр түрлі аймақтарын жеңіп алу және көптеген елдердегі шағын кәсіпкерліктің әлемдік нарықта өркендеуі, экономиканың осы сферасының шаруашылық жүргізуші субъектілерін мақсатты түрде мемлекеттік қолдау, зерттеушілердің оның негізгі сипаттамаларын негіздеуде, Ұлттық экономикадағы рөлі мен орнын анықтауда маңызы зор болып табылады.[2] 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    1.Кәсіпкерлікті құқықтық реттеу.

    Бүгінгі таңда Қазақстандағы экономикалық өзгерістер құқықтық саладағы қайта  құрулардан көп ілгері кеткен. Мұндай жағдай шағын және орта кәсіпкерлік  саласында да орын алған.

    Шағын және орта кәсіпкерлік мәселелері бойынша  нормативтік-құқықтық келісім қабылдау қажеттілігін негіздеу кезінде шағын және орта кәсіпкерліктің жекеленген проблемаларын мемлекеттік реттеудің орындылығын және кейінгі тиімділігін жан-жақты талдау жүргізілмейді.

    Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің  тіршілік әрекетінің үш кезеңіне:

• тіркеу және қайта тіркеу;
• жұмыс істеу және даму;
• тарату.

    Осы кезеңдердің әрқайсысында шағын  және орта бизнес субъектілерінің икемділігіне, белсенділігі мен ұтқырлығына әсер ететін көптеген проблемалар кездеседі, олар түпкі нәтижесінде шағын және орта субъектілерінің дамуын тежеуі ықтимал.

    1.1. Кәсіпкерлік субъектілерінің тіршілік әрекетінің үш кезеңі.

    Тікеу, қайта тіркеу және тарату кезеңдері.

    Бұл ретте 216 заң актілерін қамтиды  және бизнес жүргізу бойынша шығындар көлемінің жоғары болуына себеп болады. Заңнамаға сәйкес түрлі мекен-жай бойынша орналасқан түрлі ұйымдар беретін құжаттардың белгілі бір санын талап етеді. Рынок коньюктурасына байланысты шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жүйелі түрде қызмет түрін өзгертіп отырады. Бұл құрылтай құжаттарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуді және тіркеуді қажет етеді.

    Көптеген  елдерде, сол сияқты Қазақстанда да шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне олардың қызметін қолдау үшін «жалғыз терезе қағидаты» бойынша тіркеу және қайта тіркеу жағдайлары жасалған. Тіркеу процесі 24 сағат, қалған заңды тұлғалар 10 күн ішінде «бір терезе» қағидаты бойынша тіркеледі.

      Жұмыс істеу және даму кезеңінде.

    Кәсіпкер  қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар мемлекеттік  органдар тексерулері арқылы анықталып жатады. Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексінің кей ережелері кәсіпкерліктің дұрыс дамуына кедергі жасайды. Әкімшілік айыппұлдың жоғары мөлшері, салық салудағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін салынған айыппұлды санамағанда, шағын кәсіпкерлік субъектілерімен қатар ірі бизнес үшін де бірдей етіп белгіленген. Осылайша, негізгі кемшілік әкімшілік тосқауылдар болып табылады:

• тікелей қолданылмайтын, заңға бағынышты кесімдердің саны көптігі;
• мемлекеттік функциялар берілген мемлекеттік кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар көптігі;
• керексіз статистикалық және салық есебін жүргізу;
• мемлекеттік бақылау, қадағалау, рұқсат беру және келісу функциялары мен өкілеттіктері ұзақтығы.

     «Мемлекеттік  сатып алу туралы» ҚР-ның заңы мемлекеттік мұқтаждықтар үшін тауарлар мен қызметтер жеткізіп беруге кәсіпкерлерді барынша тартуды қамтамасыз етуге көзделген.

     1.2. Салық салу және несиелендіру.

     Салық салу және қаржылық есеп жүргізу.

     Салық кодексінде шағын кәсіпорындар қызметін салалық реттеу жүйесін жетілдіруге бағытталған көлемді шаралар қарастырылған. Ең бастысы ұйымдастыру құқықтық үлгісіне, кіріс деңгейіне, тауар өндіруіне ерекше тәртіп ұсынуды қарастырады. Мәселен, шағын бизнеске, фермер шаруаларына, ауылшаруашылық өнім өндіретін заңды тұлғаларға қатысты арнайы едәуір төмендетілген салық тәртібі қарастырылады. Ол бір реттік талон, патент қолдану шегін ұлғайту, жеңілдетілген декларация бойынша салықты төмендету, лицензияланатын қызмет түрлерін ұлғайту негізінде анықталады. «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» заңына сәйкес шағын кәсіпкерлік субъектілерінің бухгалтерлік есеп беруі жеңілдетілген тәптіп пен үлгіде ұсынылуы мүмкін.

       Несие ресурстары – банк секторы тұрақты дамыту шағын кәсіпкерлік кәсіпорындарының активтерін ұлғайтуды ынталандыратын қаржы қызметі нарығын жетілдіруге және қаржнесиелік қамтамасыз етудің көп деңгейлі жүйесін қалыптасуға мүмкіндік береді.

     Шағын кәсіпкерлік субъектілері болып  табылатын жеке және заңды тұлғалардың  қызметін ынталандыру және оларға қаржылай қолдау көрсету мақсатында Қазақстанда 2003 жылы «Шағын несие ұйымдары туралы» Заң қабылданды, оған сәйкес бір қарыз айлық есептік көрсеткіштің мың еселік көлемінен аспайтын несие беру мүмкіндігі қарастырылған. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жеңілдік жағдайы ешбір төлемсіз есеп ашумен де айқындалады.

     1.3.Лицензиялау және жылжымайтын мүлікке құқығы.

       Мемлекеттік сатып алушылар – тендерлік негізде тауар, жұмыс пен қызметті мемлекеттік сатып алу шеңберінде шағын бизнес субъектілеріне басымдықтар берілген. «Мемлекеттік сатып алу туралы» заңға сәйкес сатып алынатын тауар, жұмыс пен қызмет нарығында кем дегенде 1 жылдан кем емес тәжірибесі болу керек деген талап шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты емес. Елеуетті жеткізіп берушілер – шағын бизнес субъектілері конкурстық өтінімді қамтамасыз етпейді. Кәсіпкерлерге конкурстық құжат тегін ұсынылады.

     Лицензиялау – Қазақстанда барлық кәсіпкерлік түрлері, сондай-ақ шағын кәсіпкерлік түрлері де лицензияланады. Мемлекеттік тіркеудегі субъектілеріне лицензияларды қысқа мерзімде рәсімдеуге құқық берілген – лицензиат қажетті барлық құжаттарды толық тапсырғаннан соң тіркеу 10 күннен кешіктірмей, ал жалпыға бірдей мерзім 1 ай. Көрсетілген мерзімде лицензия берілсе не бас тарту туралы жауап болмаса, онда кәсіпкерлер алған табыс лицензиясыз қызметтен алынған табыс болып табылмайды. Табыс тәркіленбейді. Кәсіпкерлердің құқығын қорғау мақсатында лицензия әрекетін тоқтату мен оны қайта алу ерекше тәртібі бекітілген. Егер барлық лицензиат үшін өкілетті орган шешімінің негізінде лицензия әрекеті тоқтатылса, онда субъектілеріне қатысты мұндай тоқтату тек сот тәртібінде ғана мүмкін болады.

     Жылжымайтын мүлікке құқығы –  шағын бизнесті дамыту мен қолдауға ықпал ететін шараларда мемлекеттік меншікте қолданылмайтын ғимарат, тұрмыс нысандары, жабдықтарды шағын кәсіпкерлік субъектілеріне 1 жыл мерзімге жалға (арендаға) берудің жеңілдетілген тәртібі заңмен қарастырылған. Онда аренда не сенімді басқару келісім шартындағы шарттар, келісім тіркелген соң 1 жыл  өткен орындалған жағдайда шағын кәсіпкер өзіне арендаға не сенімді басқаруға берілген нысанды қайтарымсыз иелене алады.

     1.4. Мемлекеттік бақылау және сүреңсіз факторлары.

     Мемлекеттік бақылау мен қадағалау  қызметі – бақылау органдары тарапынан тексерулерге қатысты жеңілдетілген жағдай шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тағы бір дәлелі. Салық органдары және қылмыстық іс қозғауды есептемегенде, шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметін мемлекеттік органдармен тексеру ережесіне сай жұмысшылар саны 10 адамға дейінгі шағын кәсіпкерлік субъектілері мемлекеттік бақылау органдарымен 3 жылда бір рет қана тексерілуі тиіс. Олардың қаржылық шаруашылық қызметін өкілетті орган жылына 1 реттен артық тексермейді. Тексертудің қысқа мерзімі бекітіліп, 15 күннен аспауы керек. Тексерудің басталуына дейін 158 күн бұрын ескертуі қажет. Заң жүзінде шағын кәсіпкерлік субъектілерін тексеруге бірнеше мараторий енгізілген. Соңғы мараторий 2003 жылы 1 қаңтардан 1 қазанға дейін енгізілген, ол кезде қылмыстық қудалау мен әкімшілік құқық бұзу, конституциялық құрылымды, қоғамдық тәртіпті, адам құқығы мен еркіндігіне қарсы іс-әрекетті болдырмауға байланысты тексеруден басқалары тоқтатылған.

     Сүреңсіз  факторлар –  кәсіпкерлік дамуына кері әсер ететін факторлар. Олардың бірі – субъектілердің басым бөлігінде өзіндік инвестициялық және айналым қажеттілігін қамтамасыз ететін қажетті ресурстарының болмауы. Банктер шағын кәсіпкерлердің кепілдік қабілетінің төмендігіне байланысты несие тәуекелінің құнын қарызға қойылатын пайызды ұлғайтуға, бұруға мәжбүр. Одан кәсіпорындардың қормен жабдықталу деңгейі жеткіліксіздігі, еңбек өнімділігі төмендігіне байланысты кәсіпкерлік секторының экономикалық тиімділігін әлсіретіп, несиелендіруді негізгі құралдар кепілінде ұстайды. Өзіндік қаржы құралдарын жинақтау – жалғыз қолайлы әдіс болып табылады. Дамуына кері әсер ететін тағы бір фактор – оның әрекетін реттейтін заңнаманың жетілмегендігі, нақты нормаларының жоқтығы. Сол сияқты шағын кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының жеткіліксіз үйлесуі кәсіпкердің нарыққа кіруде ішкі және сыртқы ортадағы барлық контрагенттермен қатынасын құру мен ұстауға байланысты үлкен шығындар жасауына әкеледі. Көптеген аймақтарда кәсіпкерлердің біліктілігі мен оларды оқыту мәселесі шкешілмей қалуда. Инженерлік-техникалық және жұмысшы мамандықтар саласындағы шағын бизнеске білікті кадрлардың жетіспеуі өткір мәселе. [1]