Контактілік дәріс сабақтарының кестесі

   Ұлыбританиядағы үлкендігі бойынша үшінші саяси  партия-Либералды-демократиялық партия. Ол 1980 жылдар басында екі партиялық  блок құрған. 1983 ж. және 1987ж. сайлауларда  Альянс атынан шығып сәйкесінше 25.4% және 23% дауыс жинаған Либералды  және Социал-демократиялық партиялардың бірігу жолымен 1988ж.пайда болды. Бүгінгі  күндері Либералды-демократиялық  партия басты екі партиялар үшін байсалды қауіпті тудырмайды. 1997ж. мамырда  консерваторлар үстінен ойсырата жеңіске  жеткен Лейбористер либерал демократтардың қолдауын қажетсінбейді.

   Демократиялық мемлекеттердегі екі партиялық  жүйені авторитарлы тәртіб жағдайында әрекет ететін және бірінші кезекте  насихаттау ролін атқаратын жасанды  қос партиялы жүйеден айыру қажет. Мысала, Индонезияда ресми тек  екі саяси партияларға рұқсат етілген-тұтастық және даму партиясы және Демократиялық партия; сонымен мемлекеттің  партиялық жүйесіндегі жетекші  ролді ресми саяси партия болып  табылмайтын саяси одақ-Гол-кар  атқарады.

   Г. Бір партиялық жүйелер көп партиялық жойылып және бір партия монополиясы орнатылған, авторитарлы саяси тәртіптегі мемлекеттерде әрекет етеді(Габон, Заир, Камерун және басқалары).

   Отандық мемлекеттануда (партиясыз жүйе) деп  атап бөліп көрсетеді. Мысалы, бір  қатар мұсылман мемлекеттерінде (Катар, Кувейт, БАЭ, Оман, Сауд Арабиясы) барлық партияларға мұсылмандық қауымның «правоверных»-умма бірлігін бұзушы ретінде тиім салынған.

   Непалда (1990ж. дейін) «партиясыз демократия»  жағдайында корольдық жарлықпен  партияларға тиім салынған, бірақ  іс жүзінде олар өз қызметін одан әрі  жүргізе берді. 

   Тестілер:

1. Қай  мемлекеттерде партиясыз жүйе  бар: 1. Индия, 2. Катар, 3. Эфиопия, 4. ОЭА, 5. Оман, 6. Гренландия, 7. Непал, 8. Саудовская  Аравия:

А) 2,4,5,8

В) 1,2,6,7

С) 2,3,6,8

D) 3,5,6,7

Е) 1,3,5,8 

2. Шет  мемлекеттің партия жүйесінің  типтері (қате жауабын көрсетіңіз):

А) 1 партиялы

В) 2 партиялы

С) бір басым партиясы бар көп  партиялар

D) басым партиясы жоқ партиялар

Е) партиясыздар 

3. Партиялық  жүйе қасиеті:

А) партияның сапалық құрамы мен  билікке қатынасын анықтайтын саяси  құрылыс

В) партияның сандық құрымы мен билікке  қатынасын анықтайтын экономикалық құрылыс

С) партияның сандық құрамы мен билікке  қатынасын анықтайтын әлеуметтік құрылысы

D) партияның сапалық құрамы мен билікке қатынасын анықтайтын әлеуметтік-саяси құрылыс

Е) партияның сандық құрамы мен билікке  қатынасын анықтайтын саяси құрылысы 

4. Қай  партия Қытайда билікке ие?

А) демократия дамуына қолдаушы ассоциациясы

В) Қытай Компартиясы

С) Демократиялық лига

D) Жұмысшы-шаруа демократиялық партиясы

Е) әділеттілікке ұмтылушы партия 

5. Бір  партиялық жүйесі бар мемлекеттер  тобын таңдаңыз.

А) Габон, Заир, Камерун

В) Италия, Франция, АҚШ

С) Великобритания, Германия

D) Бельгия,  Норвегия, Дания

Е) Индия, Украина, РФ 
 
 
 
 

   ӘДЕБИЕТТЕР 

Негізгі әдебиеттер 

1. Богданова Н.А. Конституционное право (общая  часть). Учебное пособие в двух частях. М. Юрид. колледж. МГУ, 1996 г.
2. Евдокимов В.В. Партии в политической системе буржуазного государства. Свердловск, 1990.
3. Еремин В.Н. Политическая система современного японского общества. М. 1992 г.
4. Зарубежное законодательство о политических партиях: Сб.нормативных актов. М. ВУЗ. 1993 г.
5. Маклаков В.В. Иностранное конституционное право. М. Зерцало,1999 г.
6. Мишин Е.А. Конституционное право зарубежных стран. М. Белые альвы, 1998 г.
7. Чиркин В.Е. Конституционное право зарубежных стран. Учебник., 2-е изд., перераб. М.: Юрист, 2000. 600 с.

 

      Қосымша әдебиеттер 

1. Чиркин  В.Е. Нетипичные формы правления  в современном государстве //Государство  и право. –1994г. -№ 1.

Юдин Ю.А. Новое  законодательство о политических партиях (Политико-правовой анализ) //Государство  и право. –1992. -№ 7. 

   4 тақырып Шетелдердегі  адам және азаматтардың  конституциялық мәртебесі. 

   Конституцияның  маңызды ерекшелігінің бірі-адам мен азаматтардың құқықтық мәртебесін жариялауы болып табылады.Адам және азаматтардың құқықтары мен міндеттері 1789жылы адам және азаматтардың құқықтары  жөніндегі француз декларациясынан  бастап көптеген елдердің конституциясы  осы екі субьектінің (адам, азамат) құқықтық жағдайына қатысты нормаларды қамтыған

   Адам  құқықтары –табиғи, оған тұлға ретінде  тумысынан берілген ажыратылмайтын құқығы тетінде есептеледі.

   Азаматтың құқықтары азаматтылық, мемлекет пензаңдық  байланыс, саяси қауым фактілеріне  байланысты туындайды. Оларға: сайлау құқығы, бірлестіктерге ұүұыұж.т.б.Мұсылман құқығында адам құқықтары діни және жынысына байланысты болып келеді. Мыс: Сирия конституциясы (1973 ж)бойынша  Республика президенті тек мұсылман ғана бола алады. Әйел мұрагерлер, ер адамдар  алатын мұра үлесінің жартысына ғана құқылы.

   Тропикалық  Африкада тұлғалардың құқықтық мәртебесі  оның белгілі бір племенге жататындығына  байланысты.

   Жеке  тұлғаның құқықтық жағдайы оның статусына: азаматтығына, шетел азаматтылығына, азаматтығы жоқ тұлғаға, көп(екі) азаматтығына байланысты болады. Белгілі бір мемлекеттің  азаматтары азаматтығы жоқ адамдарға, шетел азаматтарына қарағанда көптеген құқықтарды иеленеді.Азаматтығы жоқ  тұлғалар шетел азаматтары мен салыстырғанда  қандай да бір мемлекеттің дипломатиялық  қорғалу құқығын иеленбейді.Сондықтанда  халықаралық құқықта азаматтығы жоқ тұлғалардың азаюына шаралар  қолдану тенденсиясы жүруде.

   Көп азаматтылығы бар тұлғалар1995жылы Польшада, 1997жылы Литвада, 1999жылы Латвияда республика президентінің сайлауына өзінің кандидатурасын ұсынды.

   Шетел азаматтары, азаматтығы жоқ тұлғалар, көп азаматтықты иеленген тұлғалар сол елдің азаматтары сияқты келген елінің заңын сақтауға міндетті және заңды білмеуі жауапкершіліктен босатпайды.

   Жазба конституциялардың бәрінде де мемлекет құқық пен бостандықты жариялай отырып іс жүзінде кепілдік береді. Әсіресе, адам құқығы жайлы парламенттің өкілетті институты (омбудсмен, комиссар, медиатор, төреші,т.б.) аса үлкен маңызға ие. Қазіргі кезде мұндай институттар әлемнің 40-астам елдерінде құрылып, жұмыс істеуде.

   Көптеген  конституциялар мемлекет тарапынан  кепілдік берілетін адам мен азаматтың  құқығы мен бостандығын бұзғандығы үшін жауапкершілік тағайындайды. 1798жылғы  Декларация әлі күнге дейін күшін  жоғалтпай отыр. Декларация тек кез  келген мемлекеттің басты мақсаты  болып табылатын ажырамас табиғи адам құқығын қамтамасыз етуді жариялап қана қоймай, бостандық, жеке меншік, қауіпсіздік, езіп-жаншуға қарсы қарсылық сияқты т.б. нормаларды біржақты тұжырымдап береді.

   Азаматтықты алудың екі тәсін қарастырады:

   -туғаннан  бастап (қан құқығы және жер  құқығы)

   -заңды  (азаматтықты алу жөнінде өтініш  жазу арқылы)

   Бұдан басқа азаматтықты алудың аз тараған  түрлеріне:

• оптация
• трансферт
• тіркеу
• азаматтықты қалпына келтіру

Азаматтықты жоғалту тәсілдері:

• азаматтықтан шығу
• азаматтықтан айыру

 

Конституциялық  құқық, бостандық, міндеттерді негізгі  үш топқа бөледі:

-жеке(азаматтық)  құқық, бостандық, міндеттер

-саяси  құқық, бостандық, міндеттер

-экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқық,  бостандық, міндеттер 

Нормативтік актілер: 

1. 1Адам  және азаматтардың құқықтары  жөніндегі Декларация 1989ж
2. Қазақстан республикасының Конституциясы 1995ж 30-тамыз

 

3. ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің конституциясы. М-1999ж
4. Европаның 20 конституциясы./Құр. Г.П. Лепарев-2003ж
5. Дүние жүзінің 16 мемлекетінің конституциясы- Алматы,1995ж
6. Европв мемлекеттерінің конституциясы / Құр. Маклаков В.В.-М-1996ж
7. Америка Құрама Штаттары: Конституция және заң актілері –М., 1994ж
8. Франция республикасы: Конституция және заң актілері.-М., 1989ж

 
 
 

Монографиялар, оқу құралдары: 

1. Момер Ф. Конституционная защита прав и свобод личности. М. Прогресс-Универс., 1993 г.

 

2. Конституционное право зарубежных стран: Учебное  пособие. М., 1997.
3. Иностранное конституционное право. (конституции зарубежных государств). / Под ред. В.В.Маклакова. М., 1996.
4. Конституционное право России. Сборник методических материалов. М., 1999.
5. Ө.Қ.Қопабаев. Шет елдердің конституциялық құқығы. Алматы: «Жеті жарғы», 1998.
6. А.Абельдинов, О.К.Копабаев. Конституционное право зарубежных стран. Алматы: «Жеті жарғы», 1997.
7. Конституционное (государственное) право зарубежных стран. Том 1. / Под ред. Б.А.Страшуна. М., 1993.
8. Конституционное (государственное) право зарубежных стран. Том 2. /Под ред. Б.А.Страшуна. М., 1995.
9. Арановский К.В. Государственное право зарубежных стран. М., 1998.
10. Мишин А.А. Конституционное (государственное) право зарубежных стран. М., 1998.
11. Чиркин В.Е. Конституционное право зарубежных стран. М., 1997.