Елеуметтану

 

Мәдениеттің материалдық  саласы: еңбек мәдениетін оқып білу, зерттеу(оның ішінде еңбек, еңбек процесі, өндірісті басқару және әр түрлі  еңбекшілер тобының мәдени-техникалық дәрежелердің көтерілу жағдайлары  тұрмыстық- материалдық мәдениеті, оның ішінде тұрмыстық еңбекті, заттың ортаға қатынасы, әрбір халықтың, ұлттың мәдени тұрмыстық әдет-ғұрпы, салты; өткен уақыттағы құндылықтарды сақтау жөнінде бұқара халықтың ой-пікірін, қозғалысын ұйымдастыру, еліміздің территориясын мекендейтін халықтардың экономикалық  мәдениетін оқып, біліп зерттеу, әр жынысты адамдардың өндірістегі мәдени қатынастарын, т.с.с. кеңінен зерттеу.

 

Мәдениеттің саяси (оған құқықты мәдениетті кіргізе отырып) саласында: қоғамның барлық салаларында еңбекшілердің қоғамды, өндірісті басқаруға белсенді қатынасуын, демократияның барлық түрлерін дамыту, адамдардың алуан түрлі топтарының, жіктерінің саяси және экономикалық білімін көтеру, олардың саяси белсенділігін арттыру, т.б. (Бұл жерде мәдени әлеуметтану саяси әлеуметтанумен тығыз байланысты экономикалық мәдениет саласында нарықтық жағдайдағы еңбекшілердің экономикалық білімдерін, олардың нарықтық қатынастардың принциптерін толық игеріп, меңгеруі басты мәселе ретінде зерттеледі, мәдениеттің рухани саласында: Ел-жұрттың әрбір топтарының мәдени іс-қызметі және мәдени дәрежесінің көтерілуін; аймақтық (терроториялық) бірліктердегі (қала, село) рухани мәдениеттің жағдайы мен дамуын; рухани мәдениеттің әр түрлерін (білім, ғылым, эстетикалық және көркем әдебиет, адамгершілік); мәдени мекемелердің, олардың қызметкерлерінің (клуб, театр, музей, кітапхана, т.б.) іс-қызметін; ел-жұрттың әр түрлі мәдени қызметін (оқу, мамандырылған емес техникалық және көркемдік шығармашылықпен ұштастырып терең, жан-жақты зерттеу; қала мен ауыл-селолардың, облыстардың, жалпы республиканың мәдени дамуының әлеуметтік және болжам жоспарларын зерттеу, т.б. жатады). Жалпы алғанда, мәдени салалрдағы осы зерттеулердің басты мақсаты- ол еңбекші бұқара халықтың әлеуметтік белсенділігін, олардың адамдық факторларының белсенділігін арттыру және ойлау, іс-әрекет, қызмет жасауды қалыптастыру көзделген.

 

 

 

 

 

           5 ҚР мәдениетінің дамуы

 

Қазақстанның дамудың  жаңа жолына түсуі өз кезегінде білім  алу жүйесіне ғана емес, мәдениет саласына да үлкен өзгерістер әкелді. Кеңестік кезеңде мәдениет пен білім мемлекеттің  қосымша көмегін пайдаланатын.

Тәуелсіздіктің алғашқы  жылдарында бұл екі салаға көңіл  аз бөлінді. Мемлекеттің бюджеттік  саясаты адамдардың рухани сұранысымен  есептеспеді. Әсіресе бұл республиканың  рухани-мәдени өмірінде көбірек көрініс  тапты. Экономиканың ырыққа көнбеуі, оның жылдан-жылға төмендеуі адамдар  психологиясын мәдени дамудан гөрі материалдық байлыққа итермелей, икемдей  түсті.

Қазақстанның әлемдік  кеңістікке бет алуы өзінің құнын  жоғалтқан идеологиялық мәдениеттен  гөрі әсіреқызыл батыстық үлгіге айқара есік ашып берді. Батыстық мәдениетпен  қосарланып түрліше діни секталар мен  ағымдар да ағылды. Бұл келеңсіздік өз дәрежесінде республика көлемінде мәдени-рухани саланы басқарудың басқаша жолдарын қарастыруға мәжбүр етті. Олар, түптеп келгенде, мыналар:-

Қазақстан халқының мәдени-ұлттық сана-сезімінің жаңаруына ықпал  ету;

этномәдени және конфессионалдық  шектеулікте мәдени әр алуандылықты қалыптастыру;

менеджменттіктің мейлінше пайдалы моделін таңдау.

 

Қазақстан Республикасы «Мәдениет  туралы» (1996) Заңының 3-бабында мәдениет саласындағы мемлекеттік саясат қағидалары былайша көрініс тапқан:

азаматтардың шығармашылық қызметінің еркіндігі;

мәдени байлықты жасауда, оны пайдалану мен таратуда барлық азаматтардың құқығы бірдей;

тарихи-мәдени мұраны қорғау;

ұлттық және әлемдік мәдениет құндылықтарын қатар игеру аясында  тәрбие мен білім беру жүйесін  дамыту;

мәдениет саласында монополиялық пиғыл-әрекетті болдырмау;

мәдениетті қаржыландыруда бюджеттік, коммерциялық және қайырымдылық бастамаларды қолдап-қуаттау;

мәдени қызметті ұйымдастыруда  мемлекеттік және қоғамдық бастамаларды бірдей пайдалану.

 

90-жылдары республика  мемлекеттік мәдениет мекемелерінің  жүйесі мәдени-демалыс орындарын,  кітапханаларды, мұражайларды, театрларды, концерттік ұйымдарды, кино өнері  мекемелерін, мәдениет және демалыс  парктерін, т.б. қамтыды. Бұлардың бәрі дерлік мемлекеттік баланста тұрды. Бұдан кейінгі жылдарда, яғни онжылдық кезеңде мәдени саланы қаржыландыру мәселесі едәуір өзгеріске ұшырады:

ұлттық маңызға ие мемлекеттік  мәдениет мекемелерін мемлекеттік  тұрғыдан қаржыландыру сол күйінде  сақталып қалды;

нақты мәдени жобалар мен  бағдарламаларды жүзеге асыру үшін түрліше қаржы көздерін тарту  мүмкіндігі ашыла түсті;

Меншік формасының өзгеруіне байланысты мәдени мекемелердің көпшілік бөлігі, атап айтқанда, кинематография, туризм, спорт, шоу, теледидар, концерттік ұйымдар, т.б. өзін-өзі қаржыландыруға көшірілді.

Мәдени саладағы жеке меншіктің  түрліше формалары өз кезегінде  сөз еркіндігіне, Қазақстанның дербес шығармашылығына жол ашты. Аталған  мемлекеттік емес мәдени мекемелердің жұмыстарын ретке келтіріп отыру  барысында қайсы біреулердің адамзатқа, ұлтқа, мемлекетке қарсы идеяларды насихаттап, таратуына жол бермеу үшін тіркеуден өткізу тәртібі қатаң сақталуы тиіс болды.

Бірыңғай мәдени-ақпараттық кеңістік құру — Қазақстанның мәдениет саласындағы негізгі стратегиялық мақсаты. Тек осы жолмен ғана елдің  рухани қуатын анықтап, дербес ұлт ретінде  әлемдік қауымдастық қатарынан  орын алуға болады. Бұл мақсаттың  үдесінен шығудың бір жолы — қазақ  халқының этномәдени тұрғыдан қайта  жаңғыруы өте-мөте қажет. Бұдан бұрынғы  идеологиялық жүйенің күйреуі рухани өмірдің дүр сілкінуіне, ұлттық салт-дәстүрдің  табиғи жаңғыруына түрткі болды.

Республиканың бүгінгі өмірінде бұған мысал жеткілікті. XX ғасырдың 90-жылдарынан бастап «Наурыз мейрамы» қайтадан салтанат құрды. Ол республикада тұрып жатқан барлық ұлт-ұлыстардың ортақ мерекесіне айналды. Қазақ  халқының ең көне ауызекі өнерінің бірі — айтыс жаңа дәуірге лайық  қайта дамыды.

Этнопедагогика негіздерін өмірге етене енгізу нәтижесінде  білім берудің барлық нүктелерінде жас ұрпақты халықтың салт-дәстүрлеріне сай тәрбиелеу жұмыстары жүргізілуде.

Әсіресе соңғы жылдары  республикада ұлттық мәдениет пен өнердің  озық үлгілерін әлемдік айналымға  шығару, сол арқылы Дүние жүзі қауымдастығына танылу жолдары қарастырылуда. Жамбылдың 150 жылдығының аталып өтуі, 1997 жылы М.Әуезовтің 100 жылдығының тойлануы, 1999 жылы Түркістанның 1500 жылдығы кең көлемде мерекеленуі  тәуелсіз жас мемлекеттің бұл  бағыттағы тарихи құтты қадамдары  болса керек. Мәдени мұра - Ал 2000 жылдың республика көлемінде мәдениетті қолдау жылы болып өткені белгілі. Еліміздің өткен тарихын ұрпақ санасына сіңіру арқылы мәдениетті дамыту «Мәдени мұра» бағдарламасының ең басты алғышарты ретінде қарастырылып отыр. 2004—2006 жылдары бұл бағдарламаның бірініші кезегі жүзеге асырылды.

 

 

 

 

 

 

                                         ҚОРЫТЫНДЫ

 

Мәдениеттегі әлеуметтану  және оның қоғамдағы маңызы ең жектекші салалардың бірі болып табылады. Ерте заманда қытайдың бір патшасы халқымның мәдениеті құрыса өмірбақи өкінумен өтермін-депті. Әрбір халықты өз мәдениетінсіз және өркениетсіз елестету мүмкін емес. Тақырыпты қорытындылай келе мәдениет саласының қалыптасу кезеңдері мәдениет саласының анықтамалары түрлі ғалымдардың қосқан үлестері және бүгінгі таңдағы мәденет және оның қоғамдағы алатын орны баяндалған. Социологияда мәдениет, ең алдымен, әлеуметтік тұрғыдан, яғни әлеуметтік өзара іс-қимылдардың нәтижелері мен процестеріне көзқарас тұрғысынан қарастырылады. Ол мәдениет саласындағы шығармашылық мақсаттарда процеске әсер ететін материалдық, әлеуметтік және саяси факторларды талдайды.

Мәдениет социологиясы мәдениетті жасаушы әрі оны тұтынушы ретіндегі  халықтың әлеуметтік-демографиялық, тағыда басқа сипаттамаларын, оның қызығушылықтары  мен талғамдарын, бейімделу мотивтерін, сондай-ақ мәдени ұйымдарды, мәдени іс-шаралар  мен мәдени өмірдегі оқиғаларды зерттейді. Мәдениет социологиясы ғылылми-танымдық, білім беру және тәжірибелік, тағыда басқа қызметтер атқарады. ұыл.-танымдық қызмет арқылы Мәдениет социологиясы мәдени процестердің өзгерісіне, нәтижесіне әсер ететін әлеум. факторлар мен  механизмдер, мәдени динамика заңдылықтарының  өзіндік ерекшелігі туралы шынайы білімді  қалыптастырады. Мәдениет социологиясының  білім беру қызметі қоғам мүшелері арасында тиісті білім таратуға бағытталған. Тәжірибелік қызметтің мақсаты  мәдени өзгерістер мен мәдени саясат бағыттарының ғылыми негізін әзірлеу  болып табылады.

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. Ғабитов. Т. және т.б.  Мәдениеттану.

2. Қазақ мәдениетінің  қалыптасу кезеңдері 

3. Ғабитов. Т. Қазақ мәдениетінің типологиясы

4. Ғабитов. Т. Мәдениеттануға  кіріспе. Алматы

5. «Мәдениет туралы» Қазақстан республикасының заңы. – Астана, Ақорда, 2006 ж 15 желтоқсан № 207-Ш ЗРК

6. «Білім туралы» ҚР заңы / Қазақстан Республикасындағы білім туралы.-Алматы: Юрист,2003.-177б.- С.-3-34

7. ОсенневаМ.С., Безбородова Л.А. Методика музыкального воспитания младших школьников. Педогогикалық жоғ. Оқу орындарының бастапқы факультеттерінің студенттеріне арналған оқу құралы.-Москва. «Академия» баспа орталығы, 2001. – 368б