Отбасындағы тәрбиеге психологтың көмегі

ды бойынша  ойын,ызды жинактап, кайталап отырасыз.

Бул эдДстеме кыска  уакыттык есте сактауды аньщтау-

га арналган.

Зерттеупплерге  бланк бершгеннен кейш тэж1рибепп

келей нускауды окиды.

Нускау: Мен мздерге  эркайсысы 5 саннан туратын

10 катар сан  окимын. С1зге тапсырма - осы сандарды  есте

сактап, кешн ойша 6ipiHiniciH екшппымен, екшппсш

ушшппймен, ушшыйсш  тертшпйймен, тертшпйсш бе-

сшппймен 6ip-6ipiHe косып, шыккан терт косындыны

рет1мен жауап  бланюсше жазуыцыз керек. Мысалы:

6,2,1, 4,2 (тактага  немесе кагазга жазылады). 6 мен  2,2

мен 1,1 мен 4,4 пен 2 сандарын косып, жауап бланшсше

8,3,5,6 деген сандар  катары жазылады.

Катарды окыганда арасындагы интервал -15 секунд.

Дурыс жазылган косындылар саналады (мах — 40).

Ересек адамныц  нормасы - 30 жене одан да жогары.

Оперативт! есте сактау эд1стемес!

Kuni:

13-179 193

Б у л ад1стеме  топтьщ тестигеуге цолайлы жэне аз

уацыт алады (4-5 минут). Есте сактау керсеткшй дэшрек

болсын десендз  бул ед1стемеш белгйн6ip уацыттан кешн

басца сандар цатарымен  кайтадан етшзуге болады.

Тееплш материал

Бланкулгма:

194

Шлтк

1 5,2, 7, 1,4

2 3, 5,4, 2.5

3 7, 1,4, 3,2

4 2, 6, 2, 5,3

5 4.4, 6, 1,7

6 4, 2, 3, 1,5

7 3, 1. 5, 2,6

8 2, 3,6, 1.4

9 5.2. 6. 3,2

10 3, 1, 5.2,7

Тест

1. Ес дегешшз  не?

A. Заттар мен  дубылыстардыц мида тутастай  бейнеленуь

B. Сыртды дуние заттар, дубылыстардыц мида талданып,

6ipiKTipLnyiH дамтамасыз  ететш процесс.

C. Сыртды дуние  заттар мен дубылыстардыц мида  садталып,

кайта жацгыртылып  умытылуын бейнелейтш процесс.

2. Басты шарты  дайталау болып табылатын жаттаудыц  мне-

моникалыд едос1нщ 6ipi?

A. Epinci3 есте далдыру.

B. Арнайы есте далдыру.

C. Жаттап алу.

3. Ассоциациялыд  принцип™ алгаш ой л ап тапдан  ежелп грек

ойшылы?

A. Платон.

B. Аристотель.

C. Сократ.

4. Толдынныц  шуы адамныц самбырлаган сезш, жапырадтыц

сыбдыры адамныц  жайлап сейлеуш елестету1 дай ассоциация

тур1не жатады?

A. 1ргелестш.

B. Удсастыд.

C. Царама-д арсы.

5. Суретпилер  мен сеулетцплерде, актерлерде  калыптасцан

естщ Typi?

A. Образдыд.

B. Эмоциялыд.

C. Сез-логикалыд.

айтад1Т°Ш ПеН  Кабылдаудан ойлаУга ететш Kenip деп  дай процест1

195

A. Кайта жацгырту.

B. Елее.

C. \мыту

7. Keinirin еске Tycipy психологияда калай аталады?

A . Реминисценция.

B. Ассоциация.

C. Ассимиляция.

8. Eni6ip шацырмай, ойдыц терт1бш бузбай магыналы  турде

айта бшу кабелей?

A . Естщ 6 e p iK T ir i.

B. Естщ даярлыгы.

C. Естщ д а  л д т .

Бс тацырыбына арналган жаттыгулар

1. Шмде-шм керген  нэрселерш, маглуматтарды есте

калдыргыш келетш болса, ондай типтег1лерд1 тексеру

ушш белек 6ip кагазга  мынадай 10 созд1 жазып даярлау

керек: алакан, жастьщ, пышак, ер, карындаш, алаша,

шекпен, шокпар, найза, уя.

2. Шмде-шм еейген  нэрселерш, маглуматтарды есте

калдыргысы келетш болса, ондай типтеп адамдарды тек-

серу ymiH мына сиякты паракшаларга жазу кажет: би-

дай, шемпн, арба, такия, йнек, балга, кел1, кулын, ша-

пан, тес, бшезш.

3. А л кшде-кшнщ  кимыл козгалыс жасау аркылы

TnicTi маглуматтарды  есте калдыргыштыгын аньщтау

ymiH мына темендегщей  10 сез жазылган паракша ретш-

де бёршеМ: какпан, сакина, жапырак, тостаган, доп,

жиде, терезе, жак, ошак,сиыр.

4. Сез1м мушелерш 6ipiKTipe отырып, ти н т маглу-

маттарды есте калдыргысы келетшдерд1 байкау ymiH

оларга мынадай 10 сез усынылады: кобелек, кайыц,

кияр, кар, торгай, безгек, кайьщ, euiKi, езен, тас, туяк.

Будан сон; сынаушыларга мынадай туешш бер1лед1,

ягни 6ipiHini тэж1рибе бойынша "оркайсьщыз белек

кагазга жазылган сездерд1 окып, есте калдыруларьщыз

шарт. Сездерд1 жазып  алуга болмайды".

Сынаушылар паракшаны  зерттеупйге екелш тапсы-

рганнан кейш фамилиясын, есшде канша сез калганын

жазып беред1, не муны хаттама жазушы орындайды.

196

re б!рнеше сездер  окимын.

.„≪талганын кагазга тусхрш, сыртына ат

Жауш1нш11тапсырманы орындау ушш кергендерицздо не

окыгандарьщызды калай еске Tycipe алатындьщтары

н,ызды аныктау ymiH паракшаларга жазган сездердхдау

ыстап окып естерпцзге саламын. Мунымен катар, eiciHnii

пзшдеп сездерд1 айтып отырганымды 1штеи к аи т а л ап ,

ол сездерд1 карьшдашыцызбен  ауага жазыцыздар.

Сондай-ак, кестедеп езге сездерд1 керсетемш ж ен е

ecTipiin айтамын.  Осы кезде йздер сёЗдёрда к  ай т а л ап ,

epi ауага жазып отыруларыцыз керек.

Будан сон, естершдзде калган ьш белек кагазга жазып, сыртына

аты-жвНдер1щзд1 керсетш, маган тапсырыцыздар.

Соцгы тапсырманы сынаушылар орындап болган сон

рытындысын хаттама ≫v n r i™ Д* ’ врб1р твж*Рибе цо- ЕКШ^ВНР eKeyi бвлек «ептеад. ком6„„адМЛал,сьш R*^Кнэтижиисщб1ржт1рт,

"енкврсетуге  болады.

Арнаулы жене арнаусыз есте далдыру

Арнайы есте калдыруга тэн зацдыльщтарды  кецес пси-

хологы А.А. Смирнов  зерттеген. Арнайы ес дегешм1з -

материалдарды есте калдырудагы адамньщ жауапкернй-

лшпен цалайда  есте сактауга умтылу. Есте калдырудыц

осы цасиетш  А. А. Смирнов тексеру ушш сыналушылар-

ды eK i топка болш, 6 ip iH in i топка "мынадай оку тапсыр-

масын орындап  келщ1здер, мен оны 3 куннен кейш", ал

ешнпп топка  сондай тапсырманы, "жей куннен кейш су-

раймын", - дейд1. BipaK топтьщ екеушен де тапсырманы

7 куннен кешн  сурайды. Сонда 6 ip iH in i топтагылар

уш кун откен  соц, енд1 б1зден сурамайды екен деген  ой-

мен тапсырманыц  мазмунын умытыццырап калады да,

екшпп топтагылар сураймын деген куш сурагандыцтан

койылган сауалдарга тугелдей жауап бередь

Зерттеу дщ осындай  корытындысына карап, арнайы

/ырыкты/ есте  калдыруды сол адамныц жауапкергшлт

непзи. роль атцаратынын  керем1з.

П.И. Зинченконыц  айтуынша, арнаусыз есте цалды-

ру роль арнайы еске Караганда мацызды болмаса, онан

кем емес. Арнайы есте цалдыруды адам eei THicTi объек-

Tire багындыратын  болса, онда тэйлден тез шаршап, бол-

дырады. Сондыктан  оку материалын угынуды арнаусыз

/ырьщсыз/ ес Herieri роль аткарады. Зинченко адам  ба-

гытыныц материалдарды  есте калдыруга каншалыкты

эсер ететшш зерттедь Сол зерттеулердщ б1ршде ол калай

болса, солай  жазылган 45 сез даярлайды. Бул сездерд1

кандай салага /Tipi табигатка, мамандыкка, абстракт угым-

га/ жататынына карай жштеу кажет.

Бершген сездер:

1. Бурк1т 23.Тобылгы

2. flopirep 24. Тулк1

3. Оку 25. Жьищышы

4. Жылкы 2б.Табигатшы

5. Жем1с 27. Жапалац

6. Тебет 28. Цорытынды

7. Кекпар 29. Зац

198

8. Жол 30. Козы

9. Ит 31. Торгай

10. E c enuii 32. Талдау

11. Малшы 33. Мунайшы

12. Коян 34. Дукеннп

13. Тасбака 35. EriHnii

14. Жорамал 36. Сиыр

15. Мугал1м 37. Акикат

16. Пййр 38. Реттеуш1

17. Жобалау 39. Топтау

18. Кузетни 40. Кебелек

19. Бидай 41. \шкыш

20. Ереже 42. Швп

21. Аю 43. Максат

22. BLniM 44. Жусан

45. Окытушы

Кейш окушыларга арнайы тапсырма берЬпп, осы сез-

дерд1 дептерше жаздырады, кай салага жататыны туралы

жштеу1 усынылады. Осыдан кешн жштелген сездер-

дщ сыналушылардыц арнаусыз /ырьщсыз/ естершде

калдыруына канщальщтывсер еткендтн тексерш нати-

жесш сурайды. П.И. Зинченконыц айтуынша, жеке сез-

дерд! белпл1 жуйеге келтармей тургандыгы есте калды-

рудан жжтеп  жуйелегеннен кешн оларды есте калдыру

о дай.

Балада естщ дамуы жане оны тарбиелеу.

1. Баланыц eci туганнан 6epi карай дами бастайды.

2. Мектепте логикалык  естщ дамуы.

3. Материалды  вз бетшше айта б1луге уйрету.

4. Магыналы есте  калдыру.

5. Баланыц есшщ  дамуы — мугатмтц жумыс эдшше,

ecipece нсихологиялык  дайындыгына байланысты.

ддебиеттер:

1. Крутецкий  В.К. Психология. Издание второе, переработанное

и дополненное. - М.: Просвещение, 1986.

2. А. ТемЬрбеков, С. Балаубаев. Психология. - Алматы: Мектеп,

1966.

199

3. Ж. Аймауытцлы. Психология. - Алматы: Рауан, 1995.

4. А Л . Оразбекова. Отбасы психологиясы. - Алматы: БШм,

1997.

5. К,. Жарыцбаев. Психология. - Алматы: БШм, 1993.

§ 14.__ 
Танымдық іс әрекетті психологиялық коррекцияның теориялық аспектісі

Арттерапия - символдық  деңгейде бала мен психологтың қарым  қатынас құралы.  
Танымдық іс әрекетнің индивидуалды стилі- танымдық іс әрекеттің құралымен операциялар жасау жолдары мен құралдарының индивидуалды тұрақты жүйесі, яғни белгі мен. 
Тұлғалық сфера коррекциясы – онтогенездің қиын периодымен шартталып пайда болған, мінез құлықтың теріс қырларының коррекциясы мен профилактикасы.  
Психокоррекция психологиялық әсердің арнайы құралдарының көмегімен адамның мінез құлқының немесе психологиялқы дамуында кемшіліктерді жөндегу бағытталған шаралар.  
Психологиялық ойын — коррекциялық жұмыста психологиялық ақпаратты қолдану түрі, адамға өзінің ішкі жан дүниесінің ерекшелігіктерінде бағдарлануға және психологиялық тапсырманы орындауда оның өзгеріс динамикасын кешіп аңғару.  
Оқу іс әрекеті (оқу) – танымдық іс әрекетінің түрі. Индивидуалды адамзаттың танымының ерекше формасы.  
Оқу – оқушының адамзат тәжирибесіне бейімделудің басты жолы.

 
«Психологиялық  коррекция» ұғымы. Психпрофилактика мен  психокррекция қатынастары.

 
1. «психологиялық коррекция» және  «психотерапия» ұғымдары.

2. психологиялық  коррекцияның негізгі сипаттамалары. 

3. психологиялық  коррекция мен психотерапия арасындағы айырмашылық.

 

Психокоррекция - арнайы психологиялық әсер құралдарының көмегімен кемшіліктерді жоюға  бағытталған шаралар жүйесі.

Психологическая коррекция – клиенттің әртүрлі  сфераларда қатысу мүмкіндігін жоғалатуға, адамның шығармашылық резерв потенциалын ашуғы бағытталған психологтің іс әрекеті.

Психокоррекцияға  органикалық негізі жоқ және ерте қалыптасқан тұрақты қасиеттері өзгеріске ұшырамайтын кемшіліктер  жатады. Психологиялық коррекцияның негізгі сипаттамасы.

Психологиялық коррекция клиникалық сау адамға бағытталған, күнделікті өмірде невротикалық проблемлері,және өздерін жақсы сезінетін алайда өмірдерін басқа бағытқа өзгерткісі келетін немесе одан ары жақсартықысы келетін және өздірін тұлғалық тұрғыдан дамытқысы келетін тұлғаларға бағытталған.

Коррекция бұзылыс  дәрежесіне тәуелсіз тұлғаның сау жақтарына  бағытталады.  
Психокоррекцияда клиенттің бүгінгі күніне және болашағына бағыттама жасайды. Психокоррекция қалыпты жағдайда орта мерзімді яғни он бес күн шамасындағы көмеккке және кеңес берудегі және ұзақ мерзімді көмек яғни бірнеше жылдарға бағытталған психотерапия.

Психокоррекцияда  психологтың құндылық жетістігіне  мән береді алайда клиентке қандайда бір құндылықтардың байлануы қарастырылмайды.

 Психокррекция  әсері клиенттің тұлғасының дамуына және мінез құлықының өзгерісіне бағыттлған.  
Психотерапия мен психокоррекция арасындағы айырмашылық клесідн: психотерапия адамдағы әртүрлі бұзылыстармен жұмыс істейді, психикалық аурулардағы әртүрлі ауытқушылықтары бар адамдармен жұмыс жасайды. Психотерапевтке бас бұрған адамдарды ауру немесе пациент деп атайды, ал психокррекцияға бас бұрған тұлғаларды клиент деп атайды.  
Әдебиет: 
1. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии / С.Л. Рубинштейн. – СПб., 1999. – 463 б. 
2. Психология. Словарь / Под ред. А.В. Петровского, М.Г. Ярошевского. – 2-е изд., испр. и доп. – М.: Политиздат, 1990. – 500б.

 
Психологиялық коррекция  әдісі мен тарихы 
1. Психологиялық коррекцияның қалыптасуының сипаттама кезеңі.  
2. Психологиялық коррекцияның қалыптасуындағы эксперименталды әдістемелік кезеңі.  
3. Психологиялық коррекцияның қалыптасуындағы әдістемелік периоды.

4. Психологиялық  коррекцияның қалыптасуындағы практикалық  периоды.

 

Психокоррекция  арныйы психология мен дефектологияның  шекарасында пайда болған.  
Алғашқы период — сипаттамалы, аномальды дамудың коррекциясында педагогикалық сұрақтармен медициналлық ғылымдардың сипаттамасымен байланысты. Э. Сеген ақыл ойы артта қалған балаларды тәрбиелеуде комплексті жұмыс істеуді ұсынған және балалардың ақыл ой және перцептивті дамуын диагностикалауда және коррекциялауда айрықша әдістерді ұсынған (әдістеме «Доска Сегена»). П.Трошин танымдық,перцептивті, мнемикалық процестерді зерттеуге бағытталған пс иходиагностикалық және психокррекциялық әсерлердің айрықша әдісін ұсынған.

 Екінші период   — психокррекцияның теориясы мен практикасының пайда болу этапы. Психокоррекция бұл этапта психологиялық зерттеу жүйесіне эксперименталдық психологиялық әдістердің ендіруімен тығыз байланысты; коррекциялық жұмыс әдістері пайда болды. Бұл этап М. Монтесориді атымен байланысты. Ол баланың танымдық сенсомоторикалық процестерінің дамуына бағытталған коррекциялық материалдарды өңдеген. Оның теориясының негізгі бөлімі «бала дамуындағы сензетивті период концепциясы».

 А. Н. Граборов  ерікті қозғалыс, еске сақтауды дамытуға бағытталған коррекциялық сабақ жүйесін өңдеген. В. П. Кащенко — балалардың қиын мінез құлықын коррекциялауға бағытталған педагогикалық коррекция әдістерін ұсынған.

Үшінші период Л.С.Выготскидің атымен байланысты, ол аномальді дамудың біртұтас концепциясын жасап, коррекцияның негізгі бағыттарын корсеткен және психокоррекцияның әдістемелік ұғымын жеке бағыт ретінде негізделуіне жол салды. Басқа категориядағы балаларға, яғни сөйлеу, көру және есту ауытқушылықтары бар балаларға арналған психокррекциялық және психодиагностикалық процедуралар өңделген.

Төртінші период практикалық психологиялың интенсивті дамуымен байланысты. Бұл периодта нақты кемістіктері бар балаларға  нақты арнайы психологялық көмек  жүйесі қалыптасады; арнайы және оқу мекемелерінде практик психолог қызметі енгізіледі.

 

4. Психологиялы  коррекция жұмыстарын ұйымдастыру  мен қолдану сферасы.  
1. Психологиялық корррекция қолданудың жалпы бағыттары.  
2.Интеллектуалды даму коррекциясы.  
3. Тұлғалық сфераның коррекциясы.  
4. Дамудағы патологиясы бар балаларды коррекциялау (ақыл ойының артта қалушылығын үлгісінде).

Психологиялық коррекцияны қолданудың жалпы бағыттары: баланың эмоционалдық дамуының коррекциясы;интеллектуалды және сенсо перцептивті іс әрекет коррекциясы; жеткіншектермен балалардың мінез құлқына психокррекция; тұлға дамуына коррекция.  
Мектептегі балалардың проблемаларына қатысты: а) когнитивті іс әрекеттің жетіспеушілілктеріне коррекция; б) эмоцигналды ерікті сфераның кемшіліктеріне коррекция; в) мінез құлық коррекциясы. Анықталған психокрррекция түрлері психологияоық коррекция процесінің ұйымдастырушы мазмұндық бастамасының жүйелі бейнесін ұсынады.  
Баланың интеллектуалды дамуын коррекциялау өзіне келесі міндеттерді енгізеді, яғни сенсорлы қабылеттерді қабылдауын дамыту,көрнекілі образды ойлау және белгі символдық функциялар, ес пен еркіті зейіннің алғашқы формалары. Ерекше бағытты сөйлеу дамуын коррекциялау құрастырады, ол өз кезегінде арнайы логопедиялық көмек шекарасында жүзеге асады.  
Тұлғалық сфераны коррекциялау – онтогенездің қиын периодымен шарты мен пайда болған мінез құлықтың теріс қырларының профилактикасы мен коррекциясы. Қиын жас сәттеріндегі балалардың психикалық дамуындағы деңгейсізлік келесі негативті көріністерге жол ашады, яғни агрессия, қарама қайшы келу, асыра ерекелік, тартыншақтылық және тағы басқа. Бұл және басқа мінез құлық қырларын уақытытнда эффективті және тез коррекциялау балада олардың психикада бекітілуіне және қайталануына жол бермейді.