Отбасындағы тәрбиеге психологтың көмегі

Сабақ жоспары

 

1. Сабақтың тақырыбы: Колледждерде, жоғары оқу орындарында педагогикалық оқытудың формалары мен әдістері

 

2. Сабақтың мақсаты: Форма, әдіс ұғымдарын аша отырып, олардың түрлеріне, жіктелуіне тоқталып, тақырыпты ашу.

 

3. Сабақтың міндеті:

а) Білімділік: Оқытуды ұйымдастырудың формалары мен әдістері, оның маңызы. Оларды оқып – үйрену және олардың әртүрлілігі мен дамуы жөнінде білім беру.

ә) Дамытушылық: Форма, әдіс ұғымдарын түсіндіру және оларды тиімді қолдана білу жөнінде студенттердің ізденушілік, ойлау, қабылдау процестерін дамыту.

б) Тәрбиелілік: Колледждерде, ЖОО-да педагогикалық оқытудың формалары мен әдістері тақырыбын аша отырып, студенттердің бірін-бірі тыңдауы, өзара қарым-қатынасы, бірін-бірі сыйлау, құрметтеуге үйрету.

 

IY. Уақыты: 50 минут.

 

Y. Өткізілетін орны: 210 аудитория

 

YI. Көрнекілік құралдар: оқу материалы, сұрақтар парағы.

 

YII. Сабақтың түрі: дәріс

 

YIII. Сабақтың әдісі:   баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап.

 

IХ.  Сабақтың барысы: 

І. Ұйымдастыру  бөлімі: Сыныпқа кіріп, студенттермен  амандасу, оларды түгендеу.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру: Жаңа сабақты мына жоспармен жүргіземін.

1. Қазіргі оқытуды  ұйымдастырудың формалары, олардың  әртүрлігі мен дамуы

2. Оқытуды ұйымдастырудың  белсенді әдістері

3. Дәрістер, семинарлар, практикалық сабақтар

4. Студенттердің  өздік жұмысы

5. Педагогикалық  практика

6. Студенттердің ғылыми-зерттеу  жұмысы

Осы жоспармен жаңа сабақтың мәнін аша отырып, студенттерге сұрақтар қоя отырып, дәрісті жаздырамын. Әр жоспарға жеке-жеке тоқталып түсіндіріп, жаздырып отырамын.

ІІІ. Бекіту: Тақырыпты бекіту үшін алдын-ала дайындап келген сұрақтарды әр студентке алдырғызып, сол сұраққа нақты жауап бергіземін.

IY. Қорытынды: Сонымен, қоғам дамыған сайын оқу жүйесінің қайта құрылатындығы және соған орай оқытудың мазмұны, формалары, әдіс-тәсілдерінің де өзгеріп, жаңарып отыруы заңды үрдіс. Сондықтан білім беруге инновациялық технологиялардың енуін үздіксіз үрдіс, күнделікті білім беру қызметінің компоненті ретінде қарастыру қажет, деп тақырыпты қорытындылаймын.

 

 

 

§13. ЕС

Жоспары:

1. Естуралы угым.

2. Естщ сапасы  мен турлерЬ

3. Естщ процестер1.

4. Умыту жене  оньщ турлерь

5. Бал ада  естщ дамуы жене оны тербиелеу.

Ес туралы угым

Адамныц eMip теж1рибесшде цабылдаганы  басынан

кешкен ой-сез1м1, ерекей i3ci3 жогалып кетпейдь баста

178

сгщталады, кеш.н  кайта жацгырты лад ы. Бурын кабылда-

ган зат, кубылыс  образдарын ез кещл-куйлерш ойда сад-

тап, кайта жацгыртатын  психикальщ процесй ес дейдь

Бурынгы уацытша  жуйке байланыстары кызмет icT ec e ,

адамныц есшде  калганы кайта жацгырады, санасына

Кайтадан келедо. Естщ бул кушн кайта жацгырту дейм1з.

Адам кептен кермеген танысын кергенде болган жер1 e c i-

нетусед!. К,абылдаган  нарсемен кездеспей-ак кайта жац-

гыртуды еске T y c ip y деп атайды.

1^айта жацгырту  процесшде тану мен еске туйрудщ

кызмета6ipiH-6ipi тольщтырып отырады. Мысалы бурын

оцыган ютабымыз болса, оны танимыз. 1^абылданган

нэрсенщ есте калганы - естщ материалы, есте сацталып,

кайта жацгыртылганы  — естщ мазмуны. Адам есшщ не-

rieri мазмуны - сезбен айтылатын материал. Адам баска

т сш щ ойы  бастан кешкен сез1мдер1, арекеттер1 саз

аркылы кайта  жацгыртылады.

Есте калдыру  процеынде, эдетте, 6ip заттыц немесе К\*

былыстыц eKiHuii 6ip заттармен немесе кубылыстармен

байланысы жасалады. Моселен, б1здщ жаца таныскан

адамымыздыц атын есте сактау yniiH, 6i3 белгип 6ip атты

ол адаммен, оныц сырткы келбет1мен жане баска ерекше-

л1ктер1мен байланыстырамыз. Белгип б1ртарихи факташ

мецгере отырып, Щз оны тарихтыц баска уакигаларымен

байланыстырамыз. Оны белгЪп6ip кезецге жатцызамыз.

Шетел сезш, мысалы das Haus деген сезд1 есте сактау

yniiH, бул сезд1 "уй" деген угыммен байланыстырамыз.

Сейтш, есте сактау дегетм1з - жацаны адамныц санасын-

да бурыннан бар нарсемен байланыстыру.

Ежелг1 гректер  естщ м е т - заттар мен кубылыстар-

дыц арасында байланыстар жасау да екенш бшген. Бул

байланыстар ассоциациялар (ассоциация - латынныц

assotiatio — косу, байланыс деген магынаны б1лд1ред1) деп

аталатын болды. Ассоциацияныц уш Typi айырып керсе-

Tinefli: а) шектесттне (немесе уацытына) карай. Мэселен,

туган ушм туралы ойлаганда, мен онымен керпплес бау-

бащнаны eciMe TycipeMiH. Белг1л16ip окиганы еске Tycip-

генде сол кезде  болган баска 6ip фактшер ойыца тусе кете-

179

д1; б) уксастыгына  карай, в) контрастылыгына карай. Бу-

лай eTin жщтеудо  ежелг1 грек философы Аристотель кер-

сеткен бо латын.

Бул байланыстардан баска, психологияда магына бай-

ланысы дейтшге  улкен мэн беред1. Булар ассоциацияны

тек негурлым курдел1 ассоциация деп угады. Олардыц

нег1з1нде 6ip цубылыстардыц  екшпй 6ip кубылыстарга

теуелдш1гш тусшу жатады. Меселен, оцушы теорема-

ны бЬниесе, геометрия  есебш шеше алмайтындыгын

б1лед1. Бул байланыс магынальщ себептес-нетижелес

байланыс болып  табылады. Мундай ассоциациялардыц

адам ем1ршде улкен мацызы бар.

Естщ турлер1

Естщ сапасына мыналар жатады: а) адамныц белпл1

6ip уацытца дешн  есте сацтауга каб!лета бар  заттардыц

немесе факйлердщ  саны, ягни келемц б) жацгырту двл-

Airi; в) есте  цалдырудыц шапшацдыгы; г) игер1лгеннщ

ойда сацтауда узацтыгы;

д) естщ дайын  екенд1г1, ягни керект1лерд1 тез еске

Tycipe б1лу. Бул керсетшген цасиеттердоц 6epi жеткипкт1

дамыган ecTi адамда кездеседь BipaK бул б1ршама сирек

болады. Одетте, адамдарда естщ б1рцатар сапалары жац-

сы дамиды да, eKiHmi б1реулер1 нашар дам иды. Кейб1реу-

лердщ есшщ келем1 улкен болады да, б!рак есте сацтауы

баяу болады, материалды тез уйренш алады, 6ipaK оны

жетшлшт1 дел  жацгырта алмайды.

1) К,озгалыс eci деп - ойын, ецбек ерекейне байланысты

туып отыратын цимыл-цозгалыстарды еске цалдыру

мен цайта жацгыртып  отыруды айтады. Естщ осы rypi

козгалыс дагдыларын цалыптастырудыц Heriei болып табылады.

2) Заттар мен  кубылыстардыц касиеттершщ нацты-

лы бейнесш  ойда цалдыруда, цайта жацгыртуда KepiHin

отыруын образдьщ ес деп атайды. Суретпплер мен сеулет-

шшердщ, музыканттар  мен актерлердщ eci кебшесе нац-

ты, кернект1 болып кeлeдi.

180

3) Адам ойынын, турл1 формаларын еске калдыра  ал у

каб1лета сез—логикалык  ес деп аталады. Сез жуйесш есте

сактау —  ойлау жумысына байланысты. ЕстщосыTypiке-

бшесе философтар мен математиктерде жш кездеседа. Сез -

логикалык; естщ оку процесшде мадызы аса зор. вткен

такырыптарды  есте калдыру, оны кайта жацгырту eci

онша дамымаган  адамга киынга согады.

4) Сез1мдерда  еске калдырып отыруды эмоциялык  ес

дейдь Меселен, жас кез1м1зде турган 6ip жерге келеек,

сол кезде 6i3re ерекше веер калдырган нерселердщ 6epi

eciMiere оп-оцай  туседЬ бткендеп окига 6ip куанышка

байланысты болса, ол eMip бойы естен кетпейдо. Меселен,

б1здщ эркайсысымыз Улы Отан согысынын, женДсш той-

лаган кун - 9 мамырды  немесе 22 наурыз мейрамын еш

уакытта умытпаймыз. Естщжогарыда аталган турлер1 ею

сигнал жуйелершщ  мидагы кызмет1мен тусшд1р1лед1.

Меселен, ес 6ipiHini сигнал болса, онда естщ образдык Typi

болганы, ал ес екшпй  сигнал жуйей аркылы жузеге асы-

рылса, онда сез - логикалык Typi болып табылады.

Ес

Fx дешнмге сырткы дуиис заттары мел кубылыстардип адам митлнла

сакталыл. кайтадан жацгтлртылып, таныпып, умытылуын бсГпслситш процесс

Козгалыс Образдык Со-*-логикалык Эмоциялык

(коньки нактылы  бейнвн ейдынтурл! сезшдсрд! еске

тсбу. жазу. айда калдыру формаларын сстс калдырып отыру

оку Т.б.) (музыкант. калдыру (угым, (9 мамыр, Наурыз

cypemii) шюр, ОЙ) темы)

Есте калдыру  Кдйта жацгырту Та!гу-бурын

1) максат кою  а) ершлз (максат кабыдцангандар

2) когамдык твж!рибсл1К мвш кой май ды) мен кайтадан

3) жоспарлай  алу б) арнаны (максат КС11ККШДС

4) MBHtH ryeitiy каю, epiK, куш корнеim ес

5) шартты бслплср.  сызбалар жумсау) npoueci

колла! iy

7-сызба

/

181

Естщ процестер1

Есте далдыру дайта  жацгырту процесшде тану - естщ

процестерь Есте далдыру  процей адамныц eMip теж1ри-

6eciH байытады. Блайта жацгырту процесшде тану, еске

Tycipy бастан кешкещц кеший ем1рде пайдалануга мум-

кшдш бередь Нерселер мен KepimcTep 6ip кещстште

болса, кещстйс байланысты, 6ip уадытта болса, уадыт

байланысты, 6ipiHe-6ipi уцсас болса, уксастыд датынас-

ты, 6ipiHe-6ipi дарама-дарсы сипатта болса, дарама-дар-

сыльщты дейм1з. Есте далдыру мен дайта жацгыртудыц

физиологиялыд Heriei - уадытша байланыстар. Олар

психологияда  ассоциация деп аталады. Есте далайша

устайтыны, дандай жецшджпен еске Tycipin, далай та-

нитыны адамныц мадсат-муддесше, nri дызыгына, бей-

1мдипгше, эдетше, н е т дажетт1 багалы деп  дад1рлейтЬ

н1не байланысты.

17-сурет. Тан  у ж ане ж ацгырту.

(Бс такырыбы)

+0+D+0

□ □ + О О С

+ О О □  + С

О С - О П +

4- О + D "Ь  О

18-сурет. Мына 30 фигураныц Лппнен 9-ын табыцыз.

(Ес такырыбы)

182

Жогарыдагы cypeTTeri фигураларды теменп суреттен

оцай табуга болады, бутан дандай ес процеы кемектеседо?

Ес эрекета  есте далдыру дан басталады. Кабылдау процесшде

ттркенд1рген нэрсенщ  ми дабыгында iei цала-

ды, нарсемен адамньщ eMip тэж1рибесшщ, бипмнщ жэне

нэрсенщ аз цурамындагы  балшек, элементтершщ ара-

сында байланыстар  жасалады. Есте цалдырудыц aflicTepi

бар: алга мадсат цоймай сэтй ететш тэс!л долданбай  есте

далдырсад, ырыдсыз  есте далдыру болады.

Алга мадсат дойып, арнаулы тэсщцер долданып, есте

далдырсад, ырыдты есте далдыру болады. Оду процесшде

оду материалыныд есте далдырылуы уйренш алу болады.

Уйренш алу  дегешм1з — дайталап, пысыдтау.

а) Механикалыд  есте далдыру. Материалдыд кпю маз-

мунын цадагаламай, сыртд ы байланыстарын тусшбей, есте

далдыру механикалыд  болады. Механикалыд есте цал-

дырганда, уйренш отырган материалдыд балшектершщ

далай уштасцаны, сездщ димылдыд алдыцгысыныц

соды, кейшпсшщ алды далайша тушскеш есте калады.

э) Магыналы есте далдыру. Материалды жадсы угы-

нып, терец тусшш, магыналы байланыстарын, мацыз-

ды датынастарын аныдтай отырып, еске туйш далу,

магыналы есте далдыру болады. Есте цалдыруды магыналы

ететш - ойлау.

б) Есте далдыру  да пысыцтаудыц рол1 мацызды. Есте

далдыру дабылдаудан  басталады. Аныд, толыд, жетж

дабылдау дурыс. Эдешлеп, магыналы есте далдырып уй-

peHin алу, угыну,  тусшу пысыдтаулардыц 6ipirin атдар-

ган дызметшщ есте цалдыруды тыцгылыцты орныдты-

ратыны —  дайталап пысыдтау. Пассив пысыдтау деп  ца-

былдап отырганымызды  дайталай беруд1 айтамыз. Актив

пысыдтау - дабылдаганды ауызша айтып пысыдтау.

Тутас пысыдтау - материалды басынан аягына дешн

тугел дайталап оду.

Умыту жэне оныц турлер1

Умыту дегетм1з - дабылдаганды, есте далдырганды

еске Tycipe алмау, танымау немесе еске Tycipy мен тану-

183

дыц кателесш танылысуы. Умыту — еске калдырганныц

орньщтылыгына, шсшщ ьщылас салып, eciHe алып ой-

лап журуше, керект1, кажетт1 деп бЪйп кызыгуына, ой-

лаган талабына байланысты болады. БЪпмдо болуды максат

етш, белпл1 6ip салада жетш тусшш, жуйел1 бЪпм

алып отырган Kici кабылдаган биимш аз умытады, умыту

каркыны ете  шабытты болады, бипм корын терецдетш

молайткан сайын, умытканы азая бередь Уйренген ма-

териалды Kici eMip тэж1рибесшде пайдаланса, умыту аза-

яды, TinTi, умытпайтын болады. Умытпау ушш оцтын-

октын пысьщтап не машыкпен байланыстырып отыру

кажет. Умыту  жуйке жуйесшщ куйше байланысты.

Уакытша умытудын ce6e6i - сактык тежелу. Уакытша

умытканымыз жуйке  жасушалары тыцайган сод еске

туседь Курдел1 улкен материалды кабылдауымен ieiH

суытпай жацгыртсак, еске тугел туспещц, жарым жар-

тысы умытылып калады. Ал енд1 6ipa3 Kemirin 2-3

куннен сон, кайта  жацгыртсак, еске толык туседь Уакытша

толык тусшш, умытып, Kemirin барып еске Tycipyfli

- реминисценция  (латын ceei казакша "еске Tycipy” деген

магынаны б1лд1ред1) дейдь Реминисценция улкен

ккйлерде сирек  те, балалык шацта кеб1рек кездеседь

Умыту дыц басты ce6e6i - жуйке жасушаларында тежелу

процесшщ дамуы. Адамныц бурынгы icTereH цызмей

Kaeipri есте сактау жумысына бегет болса - проактивтш

(латын ceei бул "birepi веер етупп" деген магынаны

б1лд1ред1) тежелу, ал бурыннан есшде сактаган матери-

алына кейшг1 кызмет1 бегет келйрсе — ретроактивтш

(латын ceei "Kepi есер етупп" деген магынаны бшд1ред1)

тежелу дейм1з. Соцгыныц эсершен тежелу материалды

уйренш алысымен icTereH ерекет езше бурын жаца жа-

салган байланыстарды  тежелуге Tycipefli де, кайта жацгыртудыц

нетижесш темендетедь  умытылганы кеп болады.

Соцгы жене алдыцгы  байланыстардыц асер1мен

тежелш калу процесш оку-тербие жумысын уйымдас-

тырганда мыктап ескеру кажет.

184

Балада естщ дамуы жэне оны тэрбиелеу

Мектепке бару балалардын; логикалык eciH дамытуда

улкен роль аткарады. Окушыныц eciH тэрбиелеуге де му-