Шет тілін оқыту үдерісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу

Жоспар

І.Кіріспе...........................................................................................................3

 

ІІ. Негізгі бөлім

2.1«Елжандылық» ұғымының құрылымдық мәні.................................................................................................................12

2.2. Шет тілін оқыту үдерісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеудің  педагогикалық шарттары.............................................................................14

 

ІІІ. Қорытынды..............................................................................................21

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...............................................................................................................26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Жастарды елжандылыққа тәрбиелеу  тұжырымдамасын таңдау қажеттігі Қазақстан Республикасындағы білім туралы заңнама, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының қағидаларынан, яғни жастарды азаматтық пен елжандылыққа, өз Отаны – Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез-келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу; әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік тілді, орыс, шетел тілдерін меңгеру міндеттерінен туындады.

Тәрбие - халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін, жас  ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген  көзқарасын және соған сай мінез-құлқын қалыптастыру үшін мақсатты ықпалда  жүзеге асатын іс-әрекет. Мектеп барлық кезде оқушыларға елін, халқын, туған  жерін сүю және қорғау сезімдерін дарытып және дамытып келеді. Әсіресе, оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу  мәселесі барлық кезде де қоғам мен  мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал бүгінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, яғни жаңарту  үдерісі қоғамымыздың барлық саласында, соның ішінде білім беру саласында  жүргізілуі әлемдік деңгейге сай  дамуды талап етеді. Еліміздің көпұлтты және көпконфессиялы жағдайында қоғамдық келісімді одан әрі нығайту міндеті  басты назарда тұрғандықтан, мектеп оқушыларының елжандылық көзқарасын қалыптастыруда жаңа бағыттың қажет екендігі де аңғарылды. Өйткені, өткен озық тәжірибелердің елжандылық сезімге игі әсер ететін тәлімді-тағылымдық әлеуеті мен  бүгінгі мектептегі тәрбие әрекетінде, олардың пайдалануы арасында қайшылықтар  қатты сезілуде. Себебі Отан, сенім, ерлік дәстүрлерге құрмет, парыз, абырой, ар-намыс, елі үшін өзін құрбан ету сияқты құндылықтарға көзқарас өзгеріп кетті. Әлеуметтік-адамгершілік бағыт бұрмаланып кетті, керісінше  жастарға өзімшілдік, антигумандық тән  бола бастады. Күнделікті өмірде қазіргі  жастардың маңызды азаматтық  міндеттерін орындамауы, әлеуметтік және рухани толыспағандығын көрсетуі, әртүрлі діни секталарға кіруі, жасөспірімдер  арасында заңсыз топтардың пайда  болуы сияқты іс-әрекеттерден көрініс  беруде. Туындап отырған жағдайлардың себептерінің бірі еліміз егемендік  алғаннан кейін елжандылық тәрбиенің  мәні мен рөлінің  жете бағаланбағандығынан  болып отыр. Елжандылық тәрбиенің  практикада жинақталған бай тәжірибесінің  ғана беделі түскен жоқ, сонымен қатар Қазақстан Республикасының мүддесін қорғауға дайын және қабілетті елжанды азаматтың да,   яғни   тұлғаны  қалыптастыру мен дамыту идеясының да беделі түсіп кетті. 

Көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет жағдайында шынайы елжандылықты қалыптастыруды қамтамасыз ету үшін, білім беру саласы қазіргі кездегі  әлеуметтік маңызды құндылықтар  мен мақсаттарды қоғамның жаңа құндылық жүйесіне біріктіруі қажет. Ол ашықтықты, рухани және мәдени мазмұнға бай ұлтаралық  татулықты, толеранттылықты қамтамасыз етуге бағытталған сара жол болуы  қажет.

Елжандылық тәрбиесі философиялық, психологиялық және педагогикалық  ғылыми еңбектерде патриотизм ұғымы  арқылы көрініс табады. Жеткіншектерді елжандылыққа тәрбиелеуде классик-педагогтар К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский еңбектерінде патриоттық тәрбиенің  маңызды идеялары қарастырылған.

Советтік патриотизм Н.П.Егоров еңбегінде қарастырылса, Г.И.Щукина, Б.Т.Лихачев зерттеулерінде патриотизмнің  мән-мазмұны тиянақты талданады. Бүгінгі  таңда оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеудің ғылыми-теориялық, әдістемелік жақтары  И.Е.Кравцев, М.А.Терентий, А.В.Русецкий зерттеу жұмыстарында қарастырылады.

Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан халқының патриоттық көзқарасын қалыптастыруда түрлі ғылым  салаларында терең ғылыми зерттеулер жүргізілген. Тарихшылар М.Қ.Қозыбаев, М.Мұқанов, философтар А.Айталы, Д.Раев, А.Қасабеков,  Ж.Алтаев, психологтар  Қ.Б.Жарықбаев, А.Темірбеков, С.Балаубаевтар еңбектерінде қарастырды. Педагогика саласында зерттеулер жүргізген  Отандық ғалымдар С.Қалиев, С.Ұзақбаева, К.Құнантаева, Қ.Бөлеев, Е.О.Омар еңбектерінде педагогика тарихы мен теориясына қатысты  мәселелерде патриоттық тәрбие мәселелері қамтылған. Соңғы жылдары жеткіншектерді елжандылыққа тәрбиелеу мәселесі бойынша  түрлі бағыттарда Е.Жұматаева, С.Т.Иманбаева, Д.С.Құсайынова, А.А.Бейсембаева, У.К.Санабаев, Л.Сейдахметова, Р.Н.Кенжебаева, Ж.Б.Қалиев, Н.А.Мұхамединова, К.Т.Әбілғазиева, Р.М.Рысбекова, А.К.Қалимолдаева, Ж.А.Касымбеков, Е.К.Утегенов, А.С.Қарпықбаевалар зерттеулер жүргізіп, оның мазмұнына, міндеттеріне және оларды шешудегі әдіс-тәсілдеріне қатысты  ұсыныстар берген.

Оқушыларды елжандылық рухта  тәрбиелеуде жинақталған ғылыми қордың бар екендігіне қарамастан, оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу  қоғам сұранысынан туындаған өзекті мәселе екенін ғылыми еңбектерге жасалған талдаулар көрсетіп отыр.

 Педагогикалық-психологиялық,  оқу-әдістемелік еңбектерге және  озық педагогикалық тәжірибелерге  жасалған талдаулардың нәтижесінде  шет тілін оқытуды И.А.Зимняя  психологиялық тұрғыдан, ал Е.И.Пассов, В.П.Кузовлев, В.С.Коростелевтер шет  тілін оқыту үдерісінде басқа  тілдік мәдениетті қалыптастыруға  бағытталған амал-тәсілдерді қолдану  жолдарын қарастырады. Сонымен  қатар, З.П.Горбенко өзінің диссертациялық  еңбегінде ағылшын тілі материалы  негізінде тұлғаға бағытталған  оқыту үдерісінде оқушылардың  субъектілігін дамытудың педагогикалық  шарттарын жан-жақты қарастырады.  Қазақстанда шет тілін оқыту  үдерісінде де тәлім-тәрбие, атап  айтсақ экологиялық, адамгершілік  тәрбие беру мәселелеріне зерттеу  жүргізілген. Ж.Н.Базарбекова өзінің  “Мектепте ағылшын тілін оқыту  арқылы оқушыларға экологиялық  тәрбие берудің педагогикалық  негіздері” атты диссертациясында  ағылшын тілін оқыту барысында  экологиялық тәрбие берудің теориясы  мен практикасына талдау жасап,  сабақта, сабақтан және мектептен  тыс жүргізілетін оқу-тәрбие үдерісінде  оқушыларға экологиялық тәрбие  берудің мазмұнын, әдістерін, тиімді  жолдарын ұсынған. Сонымен қатар,  ағылшын тілін оқыту барысында  сабақта, сабақтан және мектептен  тыс экологиялық бағытта ұйымдастырылатын  іс-шараларды өзара бірлік негізінде  қарастырып, ағылшын тілін оқытудың  әр кезеңіндегі оқушылардың жас  ерекшеліктері мен қабілеттеріне  сәйкес ендірілетін тіл материалдарын  және оңтайлы жұмыс түрлерін  көрсеткен. С.Н.Елчиева шет тілін  оқыту үдерісінде студенттердің  адамгершілік мәдениетін қалыптастыру  мәселесін қарастырған. Ғалым,  шет тілін оқыту үдерісінде  студенттердің адамгершілік мәдениетін  қалыптастырудағы ғылыми-теориялық  аспектісін қарастыра келіп, тұлғаның  адамгершілік мәдениетінің өлшемдерін, көрсеткішін, студенттерде адамгершілік  мәдениетінің көріну деңгейін  анықтаған. Автор “тұлғаның адамгершілік  мәдениеті” ұғымына талдау жасап,  шет тілін оқыту үдерісінде  студенттерде адамгершілік мәдениетін  қалыптастыруда қазақтың халықтық  педагогикасын қолданудың жолдарын, шарттарын көрсетеді. 

Шет тілін оқыту үдерісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу  мәселесіне жете көңіл бөлінбегендігі, шет тілінің пән ретінде, атап айтсақ, ағылшын тілінің, білім беру саласында маңыздылығын жете түсінбеуі, шет тілі пәнінің тәрбиелік мүмкіндіктері  жете қарастырылмағандығы анықталды. Сондықтан бұл мәселені мақсатты түрде шешу үшін, шет тілі пәнінің  тәрбиелік мүмкіндіктерін, оның әдіс-тәсілдерін дамыту жолдарын жете зерттеп талдау қажеттігі туындайды. Көпұлтты және көпконфессиялы Қазақстан мемлекетінде жаңа сипатқа ие болып отырған елжандылық мәселесін Қазақстан Республикасының ұштұғырлы саясатымен ұштастыра жүргізуді міндеттейді. “Қазақстандық патриотизм мен саяси ерік-жігер – жаңа Қазақстанды құрудың аса маңызды факторлары”, “Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі және  ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі” деген Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған жолдауы қазіргі кездегі елжандылық тәрбие мен ағылшын тілі пәнінің маңыздылығын көрсетеді. Сонымен, ғылыми еңбектер мен білім беру саласындағы ізденістерді талдау:

- оқушыларды елжандылыққа  тәрбиелеуде қазіргі әлеуметтік-экономикалық  жағдайдағы жаңа тұжырымдамалық  бағдарды анықтаудың қажеттілігі  мен оқушыларды елжандылыққа  тәрбиелеуде ағылшын тілі пәнінің  әлеуеттік мүмкіндіктері мен  ағылшын тілін оқыту арқылы  елжандылық тәрбие беруді ұйымдастыру  жүйесінің қалыптаспағандығының  арасындағы;

- оқушыларды елжандылыққа  тәрбиелеудің өзектілігі мен  ағылшын тілін оқыту арқылы  осы мәселені шешудің ғылыми-педагогикалық  негіздердің жеткіліксіз зерттелгендігінің  арасындағы қарама-қайшылықтардың бар екендігін аңғартады.

Осы қайшылықтардың шешімін  табу мақсатында оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеуді ағылшын тілі пәнінің  мүмкіндіктерімен ұштастыра жүргізу  проблемасы тақырыпты «Шет тілін оқыту үдерісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеу (ағылшын тілі материалы негізінде)» деп таңдауымызға негіз болды.

Курстық жұмыс  нысаны: жалпы білім беретін орта мектептегі елжандылыққа тәрбиелеу  үдерісі.

Мақсаты: жалпы білім беретін орта мектеп оқушыларын шет тілі арқылы елжандылыққа тәрбиелеудің теориялық негіздерін анықтап,  әдістемелік негізін жасау және оны тәжірибелік эксперименттен өткізу.

Ғылыми болжамы: мектепте шет тілін оқыту үдерісінде оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеудің тиімділігі артады, егер:

- отандық философиялық, тарихи, психологиялық, педагогикалық еңбектерде  “елжандылық”, “елжандылық тәрбие”  ұғымдарының мәні талданса; оқушыларға елжандылық тәрбие берудің теориялық және әдістемелік қағидалары оқу-тәрбие үдерісінде тиімді пайдаланылса;

- Қазақстанның өзгерген  қоғамдық-саяси және әлеуметтік-экономикалық  жағдайында оқушыларды елжандылыққа  тәрбиелеудің мазмұны ғылыми-әдістемелік  тұрғыдан негізделіп, оқу-тәрбие  мазмұны елжандылыққа тәрбиелейтін  жаңа материалдармен толықтырылса;

- шет тілін оқыту үдерісі  елжандылықты тәрбиелеуге бағытталса  және шет тілін оқыту арқылы  елжандылыққа тәрбиелеудің озық  тәжірибелері анықталып ғылыми  және әдістемелік негізі жасалса;

- шет тілін оқыту мазмұны  арқылы оқушылардың елжандылық  қасиеттерін қалыптастырудың моделі  жасалса, онда, оқушылардың ұлттық сана сезімі артып Отанға, елге, туған жерге деген сүйіспеншілігін қалыптастыруға болады, ал бұл, көпұлтты Қазақстандағы ұлтаралық ынтымақтастықты сақтауға негіз болады.

Курстық жұмыстың міндеттері:

- жалпы  білім беретін орта мектеп  оқушыларына елжандылық тәрбие  берудің теориялық негізін айқындау  және мәнін ашып көрсету;

- жалпы  білім беретін орта мектеп  оқушыларына шет тілі арқылы  елжандылық тәрбие берудің бүгінгі  жағдайы мен мүмкіндіктерін анықтау;

- шет тілін оқыту үдерісі   арқылы мектеп оқушыларын елжандылыққа  тәрбиелеу құрылымдық-мазмұндық  қалыптасу моделін жасау, оның  өлшемдері, көрсеткіштері мен  деңгейлерін айқындау;

- оқушыларға елжандылық  тәрбие берудің мазмұны мен  жетілдірудің бағдарламасын жасау,  оның тиімділігін эксперименттік-тәжірибе  жүзінде тексеріп, ғылыми-әдістемелік  ұсыныстар беру.

Жетекші идея: шет тілі пәні – көпұлтты және көпконфессиялы мемлекеттің оқушыларының елжандылық сана-сезімдерін қалыптастырудың жетекші құралдарының бірі.

Курстық жұмыстың көздері:

• Қазақстан Республикасы заңдары, нормативті құжаттары, оқушыларға тәрбие беру тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалар;
• алыс және жақын шет ел, Қазақстан ғалымдарының елжандылыққа  тәрбиелеуге байланысты философиялық, психологиялық-педагогикалық, тарихи, жазушылардың жас ұрпаққа елжандылық тәрбие беру мәселесіне қатысты еңбектер, шығармалар, диссертациялар, мақалалар, монографиялар, әр дәуірде өмір сүрген ойшыл-ғұламалардың, қазақ зиялыларының тәлім-тәрбиелік мұралары, тұжырымдары;
• білім беру жүйесіндегі патриоттық тәрбие берудегі іс-тәжірибелер, алдыңғы қатарлы тәрбиеші-педагогтардың оқу-тәрбие үдерісіндегі тәрбие жұмысындағы озық тәжірибелері және ғылыми-ізденушінің өзінің педагогтік қызметі мен зерттеу тәжірибелері.

- “ұлтжандылық”, “ұлтшылдық”,  “қазақстандық патриотизм”, “ұлттық  патриотизм”, “елжандылық” ұғымдарының  мәні, олардың құрылымдық компоненттері  мен функциялары, теориялық және  практикалық мәні. Елжандылық ұғымының  мәнін ашу, нақтылау елжандылық  тәрбиесінің сапалық деңгейін  көтеруге септігін тигізуі. Орта  мектеп оқу-тәрбие үдерісінде  елжандылық тәрбиесін беруде  шет тілі пәнін тиімді пайдануды  теориялық және әдістемелік тұрғыдан  негіздеу, елжандылық тәрбиесінің  мазмұнын айқындау оқушылардың  елжандылық сезімін оятуға, дамытуға  негіз болуы;

- шет тілі пәні арқылы  оқушыларды елжандылыққа тәрбиелеудің  мотивациялық, мазмұндық, іс әрекеттік  компоненттерден құрамдалған   моделі,  өлшемдері, көрсеткіштері  мен деңгейлері;

- шет тілі пәнін оқытуда  оқушылардың елжандылық ұғымын  таныту, елжандылық тәрбиесін беру, жеке тұғаның елжандылық  қасиеттерін  дамыту мүмкіндіктері және олардың  мазмұнына сипаттама;

- ағылшын тілін оқыту  барысында, сабақтан және мектептен  тыс жұмыс кезінде оқушыларды  елжандылыққа тәрбелеудің мазмұны,  бағыттары және әдіс-тәсілдері;

- шет тілі пәнін оқыту  үдерісінде оқушыларға  елтану  білімдерін беру, елтанымдарын дамыту  арқылы  елжандылыққа тәрбиелеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Бүгінгі таңда елімізде жүріп  жатқан жаңару процесі өткен тарихымызды  объективті тұрғыдан дұрыс бағалауға, оны мектептің оқу-тәрбие үдерісінде күн талаптарына сай тиімді пайдалануға  қолайлы жағдай жасауда. Ата-баба мұралары негізінде тәлім-тәрбие барысында  жеткіншектерді елжандылыққа, өз халқына  деген сүйіспеншілікке, ұлтаралық  қарым-қатынас мәдениетіне, еңбек  сүйгіштікке, адалдыққа, кішіпейілдікке, елінің мүддесін өзінің мүддесінен жоғары қою сияқты қасиеттерге тәрбиелеу  міндеті басты назарда тұрғандығы белгілі.

Бұл міндеттер оқушыларды елжандылыққа, өз халқына деген сүйіспеншілікке, ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетіне, еңбексүйгіштікке, адалдыққа, кішіпейілдікке, елінің мүддесін өзінің мүддесінен жоғары қою сияқты қасиеттерге тәрбиелеудің генезисін қарастыру қажеттігін көрсетті. Осындай қасиеттердің тарихи генезисі (‘genesis’ грек тілінен –  «шығу тегі» дегенді білдіреді) жеке мемлекеттердің құрылуымен және нығаюымен, олардың ұлттық тәуелсіздігі үшін күресімен байланысты танылады. Ұлттық елжандылыққа тәрбиелеудің генезисін  тану үшін орта ғасырлық және кейінгі  ұлы ойшылдар мен ғұламалардың, қазақ  зиялыларының, кейінгі ақын-жазушылардың еңбектеріне шолу жасау қажеттілік көрсетеді, себебі қазақ халқының ерлік  дәстүрінің қалыптасуында олардың  ықпалы зор болды.