Мектепке дейінгі мекемеде қазақ тілін ойын арқылы оқыту ерекшеліктері

Ойынның түзеу қызметі  деп – баланың тұлғалық құрылымының көрсеткішіне жағымды өзгерістер, толықтырулар енгізу  түсініледі. Ойын әрекетінде бұл үрдіс басқа кездегіден гөрі неғұрлым жұмсақ өтеді.

Ойынның дамытушылық қызметі, оның ең маңызды қызметтерінің бірі.

    Сонымен бірге, ойын – баланың  қызығушылықтан дамуға ұласатын,  қызығушылығының ұйымдастырылған  мәдени стратегиялық-кеңістігі.

    Педагогикалық ойындардың ойыннан  негізгі  айырмашылығы – дәл  айқын қойылған оқыту мақсатына және оған сәйкес педагогикалық нәтижемен негізделуінде және оқу-танымдық бағыттылығымен сипатталатын мәнді белгілерге ие болуында.

Педагогикалық ойындар:

Мақсатына қарай;

Ұйымдастырылу құрылымына қарай;

Олардың жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сай пайдалануына қарай;

Мазмұнының  өзіндік ерекшелігіне қарай жеткілікті дәрежеде алуан түрлі болып келеді. Әсіресе, ойынды қолдану халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен  тыс мекемелерде кеңінен тараған. Соңғы жылдарға дейін оқыту үрдісінде ойынды қолдану аса кең таралмады. Қазіргі мектептерде, ересектерді оқыту барысында, мектептен тыс тәрбиелік шараларда ойынды тұлғаның белсенділігін көтеру мақсатында қолдану орнығып келеді. Оқу үрдісінде ойын технологиясын қолдану орнын анықтау, ойын элементтерін кіріктірудің оңтайлығы мен тиімділігі оқытушының педагогикалық ойындар қызметі мен классификасын түсінумен, қолдану шеберлігімен тығыз байланысты.

       Белгілі педагог ғалым Г.К.Селевко педагогикалық ойындарды төмендегідей классификацияға жіктейді.

-Әрекет саласына қарай:

-Дене;

-Интеллектуалдық;

-Еңбек;

-Әлеуметтік;

-Психологиялық  деп;

Педагогикалық үрдіс сипатына қарай:

-білімділік, тренингтік, бақылаушылық, қорытындылау;

-танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;

-қатысымдық, диагностикалық, кәсіптік бағдарлық, психотхникалық деп;

Ойын  әдістемесіне қарай:

-пәндік;

-сюжеттік;

-рөлдік;

-іскерлік

-иммитациялық;

-драмалық;

Пәндік  саласына қарай:

-математикалық,  химиялық, биологиялық, физикалық,  экологиялық;

-музыкалық,  театрлық, әдеби;

-еңбек,  техникалық, өндірістік;

-Дене  шынықтыру, спорттық, әскери-қолданбалы, туристік, халықтық;

-қоғамтану,  басқарушылық, экономикалық, коммерциялық  деп.

  Ойнау ортасына қарай:

-нәрселік-нәрсесіз;

-үстел  үстінде, бөлмеде, көшеде ойналатын,  жергілікті;

-компьютерлік, теледидарлық, ОТҚ;

-техникалық  қозғалыс құралдарымен ойналатын  ойындар деп жіктеледі.

    Осы ойындардың ішіне орта  буын оқушысынан басқа педагогикалық  ұжым мүшелерімен де ұйымдастырылатын  ойындардың тиімділерінің бірі  – бұл іскерлік ойындар деуге  толық негіз бар.

Іскерлік  ойындарды педагогтың кәсіби шеберлігін дамытуда, құзырлылығын анықтауда пайдалану  арқылы оң нәтижелерге қол жеткізуге  болатынын күнделікті тәжірибенің  өзі дәлелдеуде. Іскерлік ойындардың өзі бірнеше топқа бөлінеді. Олар: иммитациялық, операциялық, рөлдерді орындау, іскерлік театр, психо және социодрамалар.

         Психодраманың туып, дамуына ерекше үлес қосқан Джекобу Леви Морена болды. Классикалық психодрама – топтық   жұмыстың өте айқын, ең эмоционалды бай бағыттарының бірі. Ол жүргізушіден жоғары кәсіби біліктілік пен зор шығармашылық қабілеттерді талап етеді. Өйткені  ол бір мезетте режиссер, терапевт және сарапшы рөлін атқарады. Бұл әдістің мәні жүргізуші режиссер басқаруымен топ мүшелерінің арнайы ұйымдастырылған кеңістікте арнайы тәсілдер көмегімен спектакль қоюында.

          Дәстүрлі театрландырылған қойылымдардан оның ерекшелігі- қатысушыларға бейтаныс жағдай емес, керісінше олардың өздерінің өмірлік тәжірибесі, жеке проблемалары немесе өзіндік әлеуметтік рөлдердің ойналуында болып табылады. Сондықтан сахналандырылатын қойылымның авторы қатысушылардың өздері болады. Оларға режиссер мен топтың басқа мүшелері көмектеседі. Мұнда суырып салмалық пен аяқ астынан туған, шын жүректен шыққан ойлар мен пайымдауларға ерекше мән беріледі, ал қойылымның сәтті шығуына кедергі келтіруі де ғажап емес. Әдетте, топта кәсіби актер режиссердің көмекшісі болуы міндетті емес. Психодрамалық сессияларды топтастырудың негізгі кезеңдері төмендегілер болып есептеледі.

-сергіту  сәті (драмалық фазасы)

-психодрамалық әрекет фазасы (қойылымның жүзеге асуы)

-кіріктіру  фазасы, қатысушылар өз пікірлері  мен әсерлерімен алмасады.

       Психодрамалық әрекеттер кульминациялық нүктесіне жеткенде,  топтың эмоционалдық қуаты шарықтау шегіне жетіп, «катарсис» - жан дүниесінің тазаруы жүзеге асады. Эмоционалдық қабылдау сәтінде жағдайды басқаша бағалау, қабылдау жүзеге асқандықтан, тұлға аралық қақтығыстарды жағымды шешуге ықпал етеді. Психодрамалық әрекетке режиссер, протогонист (қойылым негізіне тәжірибесі алынып отырған адам), оның әріптестері және аудитория (рөлі жоқ көрермендер) қатысады.

      Психодрамаға қатысушылар әрекетке түсу барысында ішкі қайшылықтар мен маза бермейтін ойларынан арылып, емдік терапия жүреді. Сонымен қатар көрермендер де терең эмоцианалдық қоюалжуды бастан кешіретіндіктен, топ мүшелерінің өзара сезіммен бөлісуі жүзеге асады. Рөлдік ойын барысында қатысушылар өз тәжірибесін басынан қайта кешіп қана қоймайды, оны талдап, мінез-құлықтың жаңа моделін сынап көреді.

      Психодрамаларда сезімге қатысты мәселелер қарастырылса, әлеуметтік драмаларда өзара қатынас деңгейіндегі мәселелер қарастырылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                ҚОРЫТЫНДЫ 

     Сонымен, ойын – балалардың негізгі іс-әрекеттерінің бір түрі. Бала өмірі ойынға байланысты. Бала ойынсыз өсіп өркендей алмайды. Бұл – өмірдің заңдылығы. Сондықтан да ойын элементтерін пайдаланудың оқушылардың ой белсенділігін арттырудағы маңызы зор.

        Ойын тәрбиелеу және дамыту  құралы ретінде қолданылады, тәрбиеші ойынды басқара жүріп баланың жеке басының барлық жағына: санасына, сезіміне, ерік- жігеріне, мінез-құлқына ықпал жасайды, ойынды ақыл- ой, адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесінің мақсаттары үшін пайдаланады. Ойын арқылы баланың білімі мен ұғымы айқындалып, тереңдей түседі. Ойында қайсібір рөлді орындау үшін бала өзінің түйсігін ойын әрекетіне көшіруі тиіс.

      Ойынның мазмұны – бұл оның жанды тұлғасын құрайтын ойын әрекеттерінің , балалардың өзара қарым- қатынасының дамуын, көп жақтылығын және өзара байланысын айқындайтын нәрсе. Ойынның мазмұны оны қызықты етеді, ойнауға деген ықылас пен ынтаны тудырады. Ойынның құрылымдық ерекшелігі мен түйіні – бала атқаратын рөл болып табылады.

        «Мектеп жасына дейінгі балалар  үшін ойынның айрықша маңызы бар: ойын – олар үшін - еңбек, ойын – олар үшін – тәрбиенің ең мықты формасы» деген екен  Н.К.Крупская.  Демек, ойын – мектепке дейінгі балалар үшін айналаны танып, білу тәсілі де болып табылады. Ойын мен ойын әрекеті мазмұнының  әлеуметтік  сипаты баланың қоғамда өмір сүретіндігімен байланысты.

         Қорыта келе, зерттеу жұмысында ойынды мектеп жасына дейігі балалар іс- әрекетінің  негізгі түрі ретінде қарастыруға баса назар аударылды. Ойынның өзіндік ерекшеліктері айқындалып, оны балаларды тәрбиелеу мен дамыту құралы түрінде қолдана білу жолдары қарастырылды. Балалар өмірін ұйымдастыруда ойынның рөліне, ойынның түрлері және оған басшылық ету мүмкініктеріне тоқталдым. 

                              ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 

1. Вопросы нравственного воспитания школьников. /Сборник статей: Изд-во Ленинградского Университета, 1960.

2. Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М., 1991 

3. Оклендер В. Окна в мир ребенка. / Руководства по детской          

               психотерапии. – М., 19

4. Дошкольное воспитание, № 3, 2007

5. М. Жұмабаев, «Педагогика» —1992 ж.

6. Школа на пути к свободе —М. 2002.

7. Усова А.П. Роль игры в организации жизни и деятельности детей. «Дошкольное воспитание», 1965, №10.

8. Нагибин Ю. Азбука подвига. М.: Просвещение, 2002

9. Ядышко В.И., Сохин Ф.А.  Мектепке дейінгі педагогика. А.: «Мектеп», 1982 

10. Білімдегі жаңалықтар // 2007.   №4 26-28 б.

11.Нача сабырова Т. Іскерлік ойын сабақ (Мәтін) / Сабырова Т.// Бала мен балабақша =Ребенок в детском саду. – 2007. - №2. – Б.30-31.

12. Начальная школа, № 1, 2008

13. Ф.Н.Жұмабекова Мектепке дейінгі  педагогика – Астана : Фолиант, 2008 .-  336  б.