Кәсіптік бағдар беру

 – мектептердің, клиниканың, соттардың, прокуратураның, банктік  - есептеу жүйелерінің, мәдени  мекемелердің және т.б. жұмысын;

 – экологияны, физиология, психология, еңбекті қорғаужәне  гигиена саласында жүргізілген  зерттеу нәтижелерін;

 – ғылыми - зерттеу,  жобалау - конструкторлық, жаңашыл  - өнертапқыштық жұмыстарды ұйымдастыруды;

 – қауіпсіздік және пайдалы еңбек жағдайын қамтамасыз етуді және жасауды.

 Іс-тәжірибе бағдарламасы  төмендегілерді назарда ұстауы  қажет:

 – студенттердің жекелей  тапсырмаларын орындау мерзімі  мен мазмұнын;

 – студенттердің ұжымдар,  мекемелер, кәсіпорындардың  жаңашыл  және өнертапқыштық жұмысына  қатысуын;

 – экскурсия жүргізудің  мерзімі мен болжалды мазмұны;

 – студенттердің іс-тәжірибе  бойынша есеп беруге дайындалу  тәртібі және қорғау мерзімі;

 – тәжірибеден өтетін  студенттерге дәріс оқу және  кеңес беру;

 Кафедрада іс-тәжірибе  бағдарламаларын, мамандық бағдарын, кәсіпорын сипатын, іс-тәжірибе  обьектісі болып табылатын ұйымды  ескере отырып жасайды және  білім беру мекемесінің жетекшісімен  бекітіледі.

 Жоғары оқу орны  студенттері кәсіби іс-тәжірибені  өткізу үшін келісімді негізде  ұжымды, кәсіпорынды, мектептерді  іс-тәжірибенің базасы ретінде  анықтап, олармен іс-тәжірибені  өткізудің күнтізбелік кестесімен  және бағдарламасымен келіседі.  Келісімде жоғары оқу орнының,  іс-тәжірибенің базасы мен білім  алушылардың міндеттері белгіленеді.  Келісім жасасқан шартқа сәйкес  іс-тәжірибені өткізу мен ұйымдастыруды  жоғары оқу орны мен іс-тәжірибе  базасының жетекшілері жауапкершілігіне  алады [13].

 Іс-тәжірибеге оқу  - әдістемелік басшылық жасауды,  оқу жоспарының орындалуын, іс-тәжірибе  бағдарламасы мен оның өткізілу  сапасын жоғары оқу орнының  тиісті кафедралары жетілдіреді. 

 Кәсіби білім берудің  негізгі мақсаты сәйкес деңгейдегі  мамандандырылған қызметкерлер  дайындау, нарық майданында бәсекеге  қабілетті, білікті, жауапкершілігі  бар, өз мамандығын еркін меңгеретін, мамандығы бойынша дүниежүзілік  стандарт деңгейіндегі тиімді  жұмысқа қабілетті, ұдайы кәсіптік  өсуге дайын мамандар даярлау. 

 Өндірістіктік іс-тәжірибені  ұйымдастыру қағидаларының ұстанымдық  негізі кафедра және кәсіпорын  мүдделерінің балансы болып табылады: өндірістік іс-тәжірибенің пайдалы  жағы кафедра үшін қандай болса,  кәсіпорын үшін де дәл сондай екендігін анықтау қажет [4].

 Әрине, кафедралар  кәсіби іс - тәжірибе арқылы түлектің  өзіндік жұмыс істеуге дайындық  сапасының мәселелерін шешеді, сонымен  бірге оның келешекте жұмысқа  орналасу мәселесіне де септігін  тигізеді. Ал, кәсіпорын анағұрлым  дайындалған және келешегі бар  мамандарды алдын-ала таңдау мүмкіндігіне ие бола алады [3].

 Қазіргі уақытта біз,  экономика жағдайына байланысты, кадрларды даярлаудың қалыптасқан  жүйесі мен оларға қойылатын  талаптардың арасында қарама-қайшылықтың өсіп отырғанын байқаймыз [4].

 Индустриалдыдан ақпаратты-индустриалдыға, өзіне сәйкес инновациялық экономикамен, дүниежүзілік қауымдастық қозғалысы  беталысымен салыстырғанда біздің  мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық  және саяси даму болашағын  қарастыру жағдайында бұл фактор  ерекше өзекті боп табылады. Біздің  мемлекетіміздің ғылыми-техникалық  әлеуетінің озық дамуын және  қалыптастыруын қамтамасыз ететін , келешекте мемлекетіміздің оңды  дамуы үшін, қабілетті мамандар  даярлау арқылы техникалық және  экономикалық негіз туғызу, бұл  жағдайдағы инновациялық экономиканы  қалыптастыруда басшылық рөлі  жоғары мектепке тиісті екендігі даусыз [2].

 Студенттердің іс тәжірибелік  дайындығы талаптарының орындалуын  жоғары оқу орнының барлық  оқу және ғылыми бөлімшелері  жүзеге асырады, мұндағы басты  рөл түлек бітіртіп шығаратын  кафедраға тиесілі. Бұл жағдайда  студенттер семинар, іс-тәжірибелік  және зертханалық сабақтарда, оқытудың  белсенді әдістері (интерактивтік  әдістер, іскер ойындар және  т.б.), оқу-зерттеу және ғылыми-зерттеу  жұмыстарын жүргізу барысында  және т.б. дағдылануды игереді.  Қоғамдық жұмыстарды орындау,  оқу және кәсіптік іс-тәжірибенің  барлық түрлерінен өту кезеңінде  дағды қалыптасады. 

 Проблемалық-бағдарлық  және жобалық ұйымдастырушылық  технологияларды қолдану арқылы  инновациялық білім беру студенттердің  өндірістік және оқу іс-тәжірибесін  жүргізу мен ұйымдастыруда ерекше  назар аударуды талап етеді.  Іс-тәжірибе жүргізу студенттердің  анықталған дағдысы мен іскерлігін  қалыптастыруды қамтамасыз ету  керек, егер теориялық білім-  ғылым арқылы білім беру үрдісі  болса, онда іс-тәжірибелік жұмыс  нәтижесі- өндіріс арқылы білім беру үрдісі [3].

 Студенттердің оқу  және кәсіптік іс-тәжірибесі мамандарды  даярлау үрдісінің құрамдас бөлігі  болып табылады. Іс-тәжірибенің негізгі  міндеті студенттердің іс-тәжірибені  өтетін ұжымдар мен мекемелердің, кәсіпорындардың жұмысын терең  оқып үйрену, сонымен бірге өндірістік  дағды және әдістерін меңгеру,  жоғары оқу орнында білім беру  үрдісі негізінде алған  білімдерін  бекіту болып табылады.

Қазіргі  жағдайда өзін-өзі  анықтау мәселесін мамандықталған өзін-өзі анықтаусыз толық деп  айту қиын. Өзін-өзі анықтау мәселесіндегі  барлық сұрақтарішінде психологияда мамандықталған өзін-өзі анқтауда толық жауаптар берілген С.П.Крягже алғашқы этапта мамандықталған өзін-өзі анықтау  екі түрге бөлінеді деп көрсетеді, яғни белгілі мамандық таңдау немесе мамандырылған мектеп таңдау [4].

С.Л.Рубинштейн бойынша өзіндік  анықталу сыртқы себептің ішкі әсерге байланысты болып табылады. Сыртқы себептелу “сыртқы детерминация”  әлеуметтік шарт, жеке тұлғаның әлеуметтік детерминациясын анықтайды. Бұл  жағдайда жеке анықтама жеке  детерминация болып табылады.

Сондай-ақ, Л.И.Божович жұмыстары  да өзін-өзі анықтауға психологиялық  анықтама береді. Біріншіден, өзін-өзі  анықтау қажеттілігі онтогенез өзегінде яғни жасөспірім кезеңі мен жастық шақ кезеңінде пайда болады. Екіншіден, өзін-өзі анықтау қажеттілігі тұлғаның өзі және айналасы туралы түсінігін жүйелеу ретінде қарастырылады. Үшіншіден, өзін-өзі анықтау болашақта мамандық таңдауға байланысты. Осылайша, Л.И.Божович өзін-өзі анықтауда екі жақтылықты көрсетеді, бір жағынан ол мамандық таңдауда, болашағын жоспарлауда қажет болса, екінші жағынан өзінің өмір сүру мағынасын іздеу болып табылады [4].

Кәсіби бағдар жұмысының  құрылымының негізіне концептуалды идеялар сипаты жатады. Соның бірі-мамандықты дұрыс таңдау үшін тұлғаны диагностикалық зерттеу, қызығушылығы мен қабілетінің  ескеру идеясы. Бұл идея 30-шы жылдардыңортасынадейінтаралып, “диагностикалықконцепсия” депаталды. Мұнда тест кеңінненқолданылды. Осы тесттердіңдұрысқолданылмауы, дұрысқұрылмауытағы да басқасебептердиагностикалықзерттеуидеясының “тәрбиелікконцепсиясы” болыпөзгеруінеәкелді. Алайдасолкездіңөзінде-ақдиагностикада, тәрбиедеоқушылардыкәсібибағдарлаудаөзарабайланыстыжәненегізгібағыттарекендігітүсініктіболды. Қазіргікездедиагностиканыңмаңызымектепреформасыныңқабылдауынанкейінөсетүсті, ондакәсібибағдарорталықтарыныңашылуықарастырылғанеді. Бұлорталықтардыңнегізгіфункцияларыныңбірі-оқушылардыңқабілеттілігі мен қызығушылығыдиагностикасынұйымдастыру жұмысы [4].

  Дегенмен, адамның болашағы  мамандықпен тығыз байланысты  болғандықтан, кәсіби бағдар беру- адам болашағына көптен-көп пайдасын  тигізеді деп ойлаймын.  Кәсіби  бағдар беру арқылы  сол кәсіптің  қыр-сырын, мақсатын, мәнін түсіндіріп, көрсетуге болады. Ол үшін мамандық  таңдайтын жастардан қандай мамандыққа  икемділігі мен қабілеті бар  екендігін әр түрлі психологтардың  әдістемелері мен тесттері арқылы  анықтап,білуге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.Кәсіби бағдар  беруді жүзеге асыру

 

 

2.1 Кәсіби бағдар  беруді жүзеге асыру формалары  және проблемалары.

 

Оқушыларға жалпы білім  беру барысында кәсіптік бағдар беруді жүзеге асыру бағдарламасының мазмұны  болып оқушылардың мамандық таңдауға дұрыс және жауапкершілікпен  қарауын  қамтамасыз ететін оқушылар жұмысының  дамуы болып табылады.  

Кәсіптік бағдар беру сабағының ерекше мәні бар, себебі сабақ мектептегі оқу-тәрбие үрдісінің негізгі формасы болып табылады. Кәсіптік бағдар беру сабақтарында болашақ мамандықты таңдаудағы теориялық және практикалық сұрақтары қарастырылады. Сабақта көптеген әдістер қолданылады: әңгіме, диспут, түсіндіру, профессиограмманы өзіндік құрау, кәсіптік бағдар беруге арналған іс-шаралар туралы есеп беру.

 Бағдарлама үш деңгейде  жүзеге асады, олар кейде бір-бірімен  байланысып, қатал бір тізбекте  орындалмайды.

1-деңгей – дұрыс, яғни  тиімді кәсіптік бағдар беру  үшін әмбебап құзыреттілікке  ие болу.

2-деңгей – әр түрлі  кәсіптік бағдар беру формаларын  қолданып көру.

3-деңгей – таңдалғанкәсіп бағытына сәйкес жеке білім бағдарламаларын жасап, жүзеге асыру [8].

Кәсіптік бағдар беру бағдарламасын  құрудағы талаптар

Кадрлық шарттар. Бюағдарламаны  жүзеге асыру үшін әлеуметтік-психологиялық  қызмет көрсету ұжымы болу керек, оларға мына мамандар қажет: психологтар, әлеуметтік педагогтар, қосымша білім  беретін педагогтар. Қызмет көрсету  ұжымының сандық құрамы кәсіптік бағдар берудің нақты бағытына байланысты болады.

Бағдарламалық-әдістемелік  шарттар. Оқушылардың кәсіптік бағдар беру бағдарламасын жүзеге асыру  кәсіптік бағдар беруге арналған мектеп ортасын жобалау, ол үшін мыналарды  құру қажет:

• кәсіптік бағдар беретін орындардың жұмыс істеу жоспары;
• пән оқытушылары жүргізетін кәсіптік бағдар беру бағдарламасын жүзеге асыру жоспары.

Мектептің психологтық-педагогтық қызмет көрсету ұжымының кәсіптік бағдар беру жұмысы туралы жоспары:

Ақпарттық шарттар. Кәсіптік бағдар беру бағдарламасын жүзеге асыру  үшін қажет:

• жақсы жабдықталған кітапханалар, онда кәсіптік бағдар беру және арнайы білімі саласындағы әдебиеттер болуы тиіс;
• интернет ресурстарын қолдану мүмкіншіліктері.

Кәсіптік бағдар беру жөнінде  іс-шаралар жүргізілгеннен соң, олардың  тиімділігін тексеру жұмыстары  жүргізіледі. Оның ішіндегі бірінші  әдіс –диагностика.

Диагностика – бұл обьектің жағдайын көрсететін белгілерді меңгеру, оның ауытқушылықтары мен қателіктерді түзеу немесе алдын алу жұмыстарын атқару.

 Диагностикалық әдістердің  кәсіптік бағдар берудің тиімділігін  анықтауға қолданылатын әдісі  – бақылау.

Бақылау - белгілі бір мақсат қойып, объектіні әдейі қабылдау. Ой жүгірту, зейін қою байқаудағы негізгі әрекеттер. Психологияда кеңтараған әдіс, оның мәнісі: зерттеуші басқа адамның іс-әрекетін, оның мінез-құлығын, психикасын, сыртқы көріністерін (қимыл-қозғалыстарын, сөйлеген сөзге реакцияларын, мимикасын, жалпы әрекетін), сондай-ақ адамның ерік-күшін, сезім ерекшеліктерін, темпераментін, жүріс-тұрыс тарын жүйелі, жоспарлы түрде бақылайды, осыған орай ол адамның психикалық үрдістері, жай-күйі және психикалық қасиеттері жөнінде қорытынды жасайды. Белгілі жоспар бойынша жүйелі біраз уақыт бойына зерттелуші адамның психикалық ерекшеліктерін қадағалауды байқау әдісі депатайды. Байқау әдісі әдетте, табиғи жағдайда, зерттелінуші адамның әрекетіне әдейі араласпай-ақ жүргізіледі [11].

Экперттердің оқушылардың  кәсіптік бағдар беру және мамандықты таңдау жолдарын анықтай алатын білімдерін тексеретін әдістерінің бірі – сауалнама.

Сауалнама – нақты әлеуметтік зерттеудің техникалық құралдарының бірі. Әрбір оқушыға кәсіптік бағдар беру бағдарламасында қарастырылған сұрақтар сауалнама түрінде қойылып, жүргізілген жұмыстың тиімділігі мен дұрыстығы анықталады.

Кәсіби бағдар беруді мына жолдармен жүзеге асыруға болады:

• кәсіби ақпараттандыру;
• кәсіби кеңес;
• мамандықты таңдау.

Кәсіби ақпараттандыру –  әр түрлі аймақтағы топтарды қазіргі  заманғы өндіріс түрлерімен, еңбек  нарығының жағдайымен, мамандықтар  нарығының даму перспективалары  мен мазмұндарымен таныстыру. Оларды меңгерудің формаларымен және шарттарымен, мамандықтар бойынша адамдарға  талабымен, мамандық аясында квалификациясының  өсуі және еңбек ету барысында  өзін-өзі дамытудың мүмкіндіктерімен таныстыру.

Кәсіби кеңес – оқушыға  психологиялық ерекшеліктері мен  мүмкіндіктеріне және қоғам қажеттілігіне  сай мамандықты дұрыс таңдауға көмек  беру.

Мамандықты таңдау – мамандықтардың мүмкін бағыттары туралы ұсыныстарын  оқушыға ұсыну. Оның психологиялық, психофизиологиялық және медициналық  диагностика нәтижелеріне сүйеніп  сәйкес мамандықты ұсыну.