Қабілеттің жалпы сипаты

Жалпыпедагогиқадық қабілет пен ебдейлік адам өмірінің барлық кезеңіне қатысты болғандықтан мұғалімдердің педагогикалық ебдейліктері мен дағдылары осы жалпыпедагогикалық қабілеттің негізінде дамиды. Өзінің кәсіби мамандығын меңгерумен бірге педагогтың үгітші, насихатшы, лектор болуы, тәрбиеші-мұғалім ретінде баланың мінез-құлқы мен даму ерекшеліктерін білу, мамандығына қажетті қосалқы және арнайы қабілеттері    қалыптасуы    керек.

Мұғалімдердің осы сияқты  ебдейліктер жүйесін  меңгеріп, қажетті кәсіптік дағдыларды қалыптастырудың  және оларды жұмыс  тәжірибесімен  толықтандырудың  нәтижесінде  ғана педагогтік шеберлікке жетуі мүмкін. 

Пән мұғалімдері  проблемалық сабақты өткізуге  қажетті жалпыметодикалық  ебдейліктердің құрылымы мына компоненттерден  құралады: 1) сабақты эврикалық тәсілмен түсіндіру; 2) сабақта проблемалық мазмұндағы  демонстрациялық  экспериментті пайдалану; 3) оқушылардың білімін тексеруде танымдық тапсырмалардың , есептердің, әңгімелердің  жүйесін қолдана білу; 4) оқу материалын проблемалық формада баяндау; 5) сабақта проблемалық сипаттағы диалогтық тәсілді пайдалана білу.

Жеке  тұлға туралы түсінік. Тәрбиенің негізгі мақсаты -қалыптасып келе жатқан жеке тұлғаның әлеуметтік тәжірибені меңгеруі, оның жан жақты үйлесімді дамуы. Жеке тұлғаньщ дамуы мен қалыптасуы мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Ол көп аспектілі және әр түрлі ғылымдардың тоғысында қарастырылады. Ертедегі грек ғалымдары жеке тұлғаның дамуына табиғи тума қабілет, қоршаған орта да әсер етеді деп есептеген. Жеке тұлғаның қалыптасуының факторлары туралы идеялар келесі дәуірлердің прогрессивті философиялық және психологиялық-педагогикалық пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э.Роттердамский, Я.А Коменский, К.А.Гельвеций, Д.Дидро, А.Дистервег, К.Д.Ушинский, К.Маркс,     Ф.Энгельс,     З.Фрейд,     Д.Дьюи,  Э.  Торндайк, Н.  К.

Крупская, П. П. Блонский, А. С. Макаренко, Л. С. Выготский, Э. И. Моносзон. Л. И. Божович, С. Л. Рубинштейн, В. В. Давыдов т.б.

Адам - өзіне тән биологиялық құрылысы бар тіршілік иесі, сондықтан табиғат  заңдары оның дамуына да әсер етеді. Қоршаған ортаға бейімделіп, өз тіршілігі ушін дайын заттарды пайдаланатын жануарларға қарағанда, адам өзіне керектіні өз қолымен жасайды. Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның тектілігі тек биологиялық жағынан ғана емес, сонымен қатар тарихи дамуы нәтижесінде де пайда болады. "Әлеуметтік мұрагерлік" адамның қоғамдық тәжірибеге ие болуы нәтижесінде орын алады. Сонымен, адамның жалпы дамуында өзара байланысты биологиялық және әлеуметтік бағыттар әсер ететіндігі байқалады. Адам биологиялық тіршілік иесі болып туады, алайда өз дамуы барысында ғана ол әлеуметтік тіршілік иесіне айналады.

Психологияда "жеке тұлға деген ұғымның әр түрлі түсіндірмелері бар, бірақ олардың көбісі мына түсінікке келіп тіреледі: жеке тұлға дегеніміз әлеуметтік қатынастар мен саналы іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Жеке тұлғаның ең басты белгісі - оның әлеуметтік мәнінің болуы және оның әлеуметтік функцияларды (қызметтерді) (болмысқа, адамдарға, өзіне, еңбекке, жалпы қоғамға қатысты) атқаруы. Жеке тұлға, сондай-ақ, психологиялық дамудың белгілі бір деңгейіне ие (темперамент, мінез-құлық, қабілеттілік, ақыл-ой дамуының деңгейі, қажеттіліктер, мақсат-мүдделер).

  Жеке тұлға - бұл интегративті жүйе, әлдебір ыдырамайтын тұтастық. Алайда, жеке тұлғаны зерттеумен айналысатын ғалымдар бұл тұтастықтың "өзегі" бар деп мойындайды, олар оны "Мен -жүйе" немесе жай ғана "Мен" деп белгілейді. Жоғарыда келтірілген жеке тұлға туралы түсінік жалпылама ұғым болып табылады.

Жеке  түлғаның ең__маңызды белгілері - оның саналылығы, жауапкершілігі, бостандығы, қадір-қасиеті, даралығы. Жеке тұлғаның маңыздылығы оның қасиеттері мен іс-әрекеттерінде қоғамдық прогрестің тенденцияларының, әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің айкын және өзіне тән ерекшелігінің көрініс табуы, оның іс-әрекетіндегі шығармашылық қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда "адам", "жеке тұлға" деген ұғымдардың катары "даралык" деген ұтыммен толықтырылуы қажет.

Даралык бір адамның басқа бір адамнан, бір тұлғаның басқа бір тұлғадан айырмашылығьш, оның ешкімге ұқсамайтынын, өзіне тән ерекшелігі бар екенін сипаттайды. Даралық ; әдетте, адамның мінезі мен темпераментінің ерекше белгілері (мысалы, салмақты-жігерлі және мақсатты адам), шығармашылық қызмет-әрекеті мен кабілеттілігінің өзгешелігі арқылы ерекшеленеді. Осылайша, мұғалімнің даралығы оның терең білімдарлығы, педагогикалық көзқарастарының ауқымдылығы, балаларға деген ерекше катынасы, жұмыстағы шығармашылык ниеті, т.б. аркылы көрінеді. "Даралық" ұғымы бір адамды басқа бір адамнан, бір тұлғаны басқа бір тұлғадан ажыратып, оған езіне тән сұлулық пен қайталанбас қасиет беретін ерекшеліктерден тұрады.

Адам  қасиетін түсіндіретін тағы бір ұғым - "индивид". Бұл сөз латын тілінен алынған және оның қазақша баламасы -"жекелік". Ұғым ретінде бұл сөз адамзат тұқымының еш қасиеттері ескерілмеген бір өкілін білдіреді. Бұл орайда әрбір адам индивид болып табылады. "Жеке тұлға" ұғымы мен онымен байланысты бір текгес ғылымн категориялардың мәні осында.

Адамның жеке қасиеттері өмір жолында дамып, қалыптаскандықтан жеке тұлғаның "дамуы" мең "қалыптасуы" үғымдарынын мәнін ащу педагогика үшін маңызды мәселе болып табылады.

Даму  табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән жалпы касиет болып табылады. Даму легеніміз - төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге қарай қозғалыс; сатылай эволюциялық ауысу немесе революциялық секіріс түрінде жүзеге асатын жоғары сапалы күйге қарай спиральды өрлеу процесі. Даму барысында барлық философиялық заңдар жүзеге асады: өзгеру, санның сапаға ауысуы, бір сапаның басқа бір сапаға ауысуы (бұлардың кейбіреуі, теріске шығарылуы мүмкін). Жеке тұлғаның қозғалыс күшіне, яғни қарама-қайшылық күресінің арқасында бұл қозғалыста өзгеріс жүріп жатыр.

Жеке  тұлғаның дамуы дегеніміз, ең алдымен, оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Адам дүниеге келгеннен соң дене жағынан үлкейеді, яғни оның кейбір дене мүшелері мен нерв жүйесі өседі. Оның тілі шығып, сөздік коры молаяды. Бала көптеген әлеуметтік-тұрмыстық және моральдык біліктерге,  еңбек дағдылары мен әдеттерге ие болады.