Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Кесте 3 -  Негізгі құрал-жабдықтар, мың теңге

         

    сипаттамайды, ал  нақты ақшаның артық көлемі өз кезегінде  кәсіпорын пайда  алып жатыр дегенді білдірмейді. Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігі жағдайында  бұл маңызды мәселеге айналуы мүмкін, өйткені нақты  ақшаның артық көлемі пайдалы  жұмысты сипаттамайды. Кейінге  қалдырылған  кредиторлық қарыздың жоғарғы деңгейін иеленгенде  кәсіпорын маңцызды қаржылық қиыншылықтарға ұшырауы мүмкін, өйткені  кредиторлардың қысымы дебиторлық қарызды алғанға дейін, кәсіпорын  қызметіне кері әсерін тигізуі мүмкін.  Ақша ағынының болжам моделін жасаудың негізгі тапсырмасы  ақша қаражаттарының түсімі мен шығындалуының синхрондылығын тексеру, кәсіпорынның болашақтағы өтеулілігін бағалау, болып табылады және осылайша қабылданған басқарушылық шешімдердің тиімділігін арттыру.

      Әлемнің дамыған елдеріндегі  кәсіпорындардың қаржылық жұмыстарының  тәртібі  қаржылық болжау процесіндегі  алғашқы орында нақты ақша  қозғалысын болжаудың алатынын  растайды. Бірақ, өнеркәсіптік дамыған  елдердің тәжірибесінде нарықтық шаруашылық жағдайында қаржылық болжау ғылыми және тәжірибелік аспектіде қызығушылық тудырады, бірақ  оны зерттеу, көшіру үшін емес, республика экономикасының қазіргі жағдайының ерекшеліктері мен экономикалық реформалардың даму дәрежесін есепке ала отырып пайдалану үшін керек.

    Қаржылық  болжаудың отандық жүйесінің  нақты ақша қозғалысының талдауын қамтымайтындағы  жөнінде атап  айту керек.  Бірақ,  бұл тапсырма  жедел қаржылық жоспарлау процесінде төлем күнтізбесін  және кассалық жоспарды құруға  жүктеледі, ал бұл дисконттау моделімен салыстырғанда  жекелеген ақша ағынын, қаржылық көрсеткіштердің  динамикасын қарастыруға мүмкіндік  бермейді.

    Сонымен қатар, қаржылық болжаудың әр түрлі  концепцияларын салыстырмай тұрып, олардың мәнін анықтамас бұрын  ақша ағынының дисконттау моделін ( мұнда  одан әрі де  дисконттауды, тек  қана  оның жеке құрамы ретінде  ақша ағынын алғашқы кезеңге дисконттау коэффициенті арқылы келтіру ғана емес, болжау моделі ретінде қарастыру  сөз болады) қарстыру негізсіз болады. Біріншіден,  біз неліктен қарастырылып отырған концепцияны ұстанамыз. Екіншіден, болжау объектісі ретінде  тек қана жалпы кіріс пен амортизация  ғана емес, тұтасымен қаржылық ресурстарды  болжауды қолдануды нақты негіздеу талап етіледі.

    Осы концепциялардың мәні төмендегіше. Қаржылық болжау объектісі ретінде кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесі алғашқылары болып қолданылады.

    Осы концепцияның екіншісінде  қаржылық божаудың объектісі ретінде ақшалай  қаражаттардың жиынтық қалдығы  қатысады. Біздің пікірімізше, концепциялардың  екіншісі талғамға ие болып табылады, өйткені ол болжаудың кең объектісін қамтиды, бір мезетте  қаржылық нәтижелерді  болжаудың аралық этаптарын да өзіне  қамтиды.

      Қаржылық ресурстардың қозғалысын  болжаудың орны мен ролі қатынасында   қаржылық болжаудың қарастырылып  отырған концепциялары арасында  анық қайшылық жоқ сияқты.  Алғашқы шарт бұл жерде уақыт  факторына келіп тіреледі. Егер  де сөз болашаққа болжау туралы  болатын болса, онда қаржылық  нәтижелер болашаққа болжау объектісі  болады, ал нақты ақшаны болжау  мүмкін көп нұсақалы сипатта  болады, онда қаржы ресурстарының  қозғалысын болжау  кәсіпорынның  қаржылық жоспарын құру  процесінде  жедел божау элементі ретінде  қарастырылады.

    Кәсіпорын басшылығы осы кәсіпорынның материалдық – техникалық базасын нығайтуға және оны жаңартуға қатаң көңіл аударуы  қажет. Жоғарыда көрсетілген кәсіпорынның негізгі  көрсеткіштерін пайдалану нәтижесінде, біздің пікірімізше,  негізгі құралдардың табиғи ( моральдық ) тозуын алдын ала жүйелі түрде болжау арқылы тозу коэффициенті  жағымсыз құбылысқа жеткізбей кәсіпорын қаржысын тежеу мүмкін. Сондықтан  кәсіпорын әрбір жыл соңында, төмендегі экономико – математикалық тәсіл негізінде есептеу қажет. Мәселенің есептеу келесі тәртіпте орындалу қажет, яғни   сондай   m_г   табу қажет

                                                               ( 1 )

    келесі  шарттар негізінде

    

                                       ( 2 )

    бұл жерде  Т д – жүйенің тоқтамай істеу ықтымалдылығы.

    Жоғарыдағы ( 1 ) - ( 2 )  формуладағы бір шартты көпөлшемді оңтайландыру мәселесі болып  табылады.

    Мәселенің негізгі алгоритмі.

    m_г= 1, ( r=1,R), a_г= 1, ( r=1,R), q=1,  b=1.5, t=30, с_г ( r=1,R),

    бұл жерде a_г - типтегі элементтер саны r – ші элемент, ( r=1,R),

                       q  -  параметр масштабы;

             с_г -   r түріндегі қосымша құралдың бағасы;

    b- форманың параметрі;

    R – қосымша құралдар саны;

    T – мерзім

    2. , (r=1,R) орындалады.

    3. орындалады.

          4. Шарт тексеріледі.

    Егер  осы шарт орындалатын болса, ол жағдайда 9 пунктке өтіледі, ал орындалмаса  келесі пунктке өтіледі.

    5. DF_r(m_r)= F_r(m_r)- F_r(m_r+1) орындалады.

    6. c_r/DF_r(m_r) орындалады.

    7.  min c_r/DF_r(m_r) есеп шешіледі.

    8. (m_г) сәйкес келетін   m  келесі мәніне 1 қоса,  c_r/DF_r(m_r) қайтадан 3 пунктке өтіледі.

          9. Мақсатты функцияның мәні есептеледі

        10. Алгоритм соңы. 

Кесте 4 - ЖСШ Мақта кәсіпорынға 2007 - 2010 жылдарда қажетті болған ұзақ мерзімді активтер мен қосымша құрал жабдықтар, мың тенге  

    Осы алгоритм негізінде  кәсіпорын негізгі  көрсеткіштерін есептеу нәтижесінде, алдағы жылдарда бұл кәсіпорын қандай қосымша құралдарды жабдықтау қажеттігін көрсетіп отыр. Бұл экономико – математикалық тәсілді осы саладағы басқада кәсіпорындарда қолдану мүмкін. 

    Қорытынды 

    Кәсіпорынның  қаржы ресурстары өте күрделі  түсінік. Олардың мәні өндіріс процесіндегі тағайындалуымен айқындалады. Кез  келген қаржы қатынасының материалды сипаты болып кіріс, аударымдар мен  түсімдер түріндегі ақшалай қаражаттар арқылы сипатталады.

    Кәсіпорынның  қаржысы - кәсіпкерлік қызметтің  көлемі мен артықшылығын анықтайтын тиімді форма

    Қаржы реурстары бөлу процестерін теңдестіреді. Қаржы ресурстарында қаржыға  тән екі қызмет, олар: бөлу мен  бақылау қызметтері.

    Қаржы ресурстары басқару объектісі бола отырып басқарудың құралы да болады. Кәсіпорынның қаржы ресурстарының осы қызметі  қаржы менеджментін басқаруды басқару  жүйесі ретінде қарастырудан шығады: бірішіден,  басқару объектісі  болып  ақша айналымы мен құн айналымының  жүзеге асырудың жағдайының жиынтығы болатындығы, екіншіден  қаржы ресурстары мен кәсіпкерлік капитал. Осылайша қаржы ресурстарының мәні  олардың  қаржы менеджментінің объектілерімен үйлесетіндігінен және олардың экономикалық табиғатының екі жақтылығымен сипатталады.

      Кәсіпорынның қаржы ресурстарын  басқару кешеніндегі басты мәселе  кәсіпорынның қаржы ресурстарын  ұйымдастыру, олардың түрлері  бойынша және қалыптасу қайнар  көздері бойынша қатынасы  болып  табылады.  Кәсіпорынның қаржы  ресурстарын қалыптастыру саясатының  негізгі бағыттары осы жағдайлар  арқылы анықталады:

• қаржы ресурстарының оңтайлы құрылымын анықтау;
• қаржы нарығындағы жағдайларды есепке ала отырып  меншікті және қарыз қайнар көздердің қатынасындағы өзгерістерді есепке алу;
• қарыз мүмкіндіктерінің резервтерін анықтау.

    Қаржылық  ресурстар мен капитал фирманың қаржыларын зерттеудің басты объектісі  болып табылады. Реттелетін нарық  жағдайында «капитал» түсінігі қолданылады, ол қаржыгерлер үшін  фирманың жаңа кірістерін алу мақсатында үнемі  әсер етуге болатын нақты объект болып саналады. Осы сапада капитал  тәжірибелік қаржыгер үшін - өндірістің объективті факторы. Осылайша капитал - фирма арқылы айналымға салынған және осы айналымнан кіріс әкелетін қаржы ресурстарының бөлігі. Осы  мағынада капитал қаржы ресурстарының  айналған формасы ретінде болады.

           Нақты өмірде фирманың капиталы  ақшалай нысанда ұзақ уақыт   бойы қала алмайды, өйткені  ол жаңа кірістер әкелуі керек.  Фирманың кассасында немесе оның  банктегі есеп айырысу шотында ақшалай қаражаттардың қалдығы ретінде ақшалай нысанда бола отырып,  ол фирмаға кіріс әкелмейді немесе тіптен кіріс әкелмейді.