Фирманың маркетинг ортасын сипаттау

 

       Зерттеудің  екінші кезеңінде тұтынушылардың пікір  сұрау жүргізіледі.

       Үшінші  кезеңде сұраныс нәтижесі талданып, өнім бәсекеге қабілеттілігі бағаланады. Әр параметр бойынша бәсекеге қабілеттілік коэффиценті есептелінеді.

       Өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі  құрамы – оның сапасы. Тауар сапасымен  тауар құндылығы екеуі бір  ұғым деуге болады. Әйтсе де сапаға қарағанда құндылық субъективті, абстрактілі түсінік. Тұтынушы көзқарасы тұрғысынан өнім құндылығы тауар таңбасы оның жеке қабылдануы, психологиялық тиімділігі, беделі, яғни маркетинг  күшін көрсететін белгілермен анықталады. Соңғы жылдары тауар таңбаларын құруға байланысты өнім шығарушылардың қоғамдық беделінің мәні айтарлықтай күшейді.

       «Қайнар-құстың»  бәсекеге қабілеттілігі мемлекет тарапынан  қабылданатын іс-шараларды қажет  етеді және жеке кәсіпорындарда үнемі  қолдау тауып отыруы қажет. Мемлекет бәсекеге қабілеттіліктің жетілуіне  бәсекелік ортаны құру,  нормативтік құқықтық тетік арқылы өнім өндіруі мен өнімді өткізуді қамтамасыз ету, мемлекеттік ғылыми-техникалық саясатты қалыптастыру, сондай-ақ отандық өндірушілерді экономикалыққолдау арқылы әсер етуі мүмкін. ҚР Үкіметінің 2001 жылдың 2-ші мамырында қабылдаған 2001-2005 жылдарға арналған республикалық сапа бағдарламасындағы іс-шараларды өкізудің маңызын ерекше атап өткен жөн. Бұл бағдарламаның басты мақсаты – тауарлар мен қызметтер сапасын көтеріп, сапа жүйесін кәсіпорынға енгізу болып табылады.

       Бүгінгі таңда отандық өнім сапасын арттыруға  және шетелдік нарыққа қосымша сертификатсыз  шығуға ықпал ететін ISO – 9000 халықаралық стандартының талаптарына сай сапа менджментінің жүйесін «Қайнар-құс» компаниясын қолданып отырғанын мысал ретінде келтіруге болады.

       Соңғы жылдары Қазақстанда азық-түлік  тауарлар импортының қысқаруы байқалып отыр. Оған «2000-2003ж.ж. тамақ және жеңіл  өнеркәсіп саласындағы импорттың  орнын басу» туралы Бағдарламаны іске асыру шаралары себеп болады.

       Отандық өнімдердің баға, содай-ақ сапа, сервис, буып-түю, орау және жылжыту факторлары бойынша да бәсекеге қабілеттілігінің төмендеу екендігін атап өтуге болады. Оған жаңа технологияның аздығы, қаржының жетіспеушілігі, шикізетпен материалдардың сапасының  төмендігі орын алып отырған, қаржылық – экономикалық механизмінің кемістіктері сияқты факторлар әсер етеді.

       ТӨЦ кезеңдерінен өте отырып, тауар әрқашан  маркетингтің ықпалында болады. Сондықтан  да өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көтеруге жаңа тауар өндіру, жаңа маркетинг  технологиясын ендіру, белгіленген тауар таңбасын даярлау, өткізу мен коммуникацияның  тиімді жүйесін қолдану ықпал етеді.

       Фирма бәсекеге қабілеттілігін көтеруде «жоғары  гуманитарлық технологиялар» маңызды  рөл атқарады. Бұл дегеніміз –  гуманитарлық ғылым саласындағы  ноу-хау жаңалықтары. Оларға маркетинг технологиясын, маркетингтік зерттеу әдістерінің жиынтығын, қоғаммен және мемлекеттік органдармен байланысты жатқызуға болады. Маркетингтік зерттеудің жаңа әдістерін қолдана отырып компания тұтынушы, нарық, сұраныс және олардың параметрлері түсінігі ретінде айтарлықтай бәсекелік артықшылықтарға ие болады.

       Бәсекелік артықшылықтарды табуға және олар мен  қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін  әдістер мен мықты бәсекеге қабілеттілік  тетігі Бенчмаркинг болып табылады. Бенчмаркинг ағылшын тілінен  аударғанда стандарт деген мағынаны көрсетеді. Ол бәсекеге қабілетті фирмалардың ең жақсы бизнес процестерін зерттеп өзіне бейімдеу арқылы бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Кәсіпорындар мұны қолдана отырып, жақсы әдістермен жаңа технологияларды өз өндірістеріне енгізе алады. Қазақстанда Бенчмаркинг философиясы әлі танымал бола қойған жоқ. «Филип Моррис», «Coca Cola», сондай-ақ PRG-Botllers, «Фуд Мастер», «Әсем-Ай» компаниялары Бенчмаркингті қолдануға талпыныс жасауда, олар өз көрсеткіштерін жақсарту мақсатында бизнес сипаттамасын басқа ірі компанияларымен салыстырып өзіндік бағалау жүргізуде.

       Жарнамаға кеткен шығындар және олардың тиімділігі де бәсекеге қабілеттіліктің параметрі  болып табылады. Дамыған елдердегі  сату көлеміндегі жарнама бюджеті 1%-дан 30%-ға дейін ауытқиды, ол отандық кәсіпорындардың көбінде бұл көрсеткіштер негізінен 1%-дан аспайды.

       Тиімді  маркетингтік ақпарат  жүйесінің  болуы да бәсекеге қабілеттілікті көтеру факторларына жатады. Қазақстандық көптеген кәсіпорындарда өндірушілер, бәсекелестер, баға және т.б. көрсеткіштер туралы нарықтық ақпараттар әлі де жетіспейді. Қолда бар ақпараттарға негізделген шешімдерді жылдам және дұрыс қабылдау бәсекелестер алдындағы баға жетпес ерекшелік болып табылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       2.2. Бәсекелестік қабілеттілікті зерттеу.

       Бәсеке  туралы мәліметтер анықтама түрінде көрсетілуі тиіс. Анықтама келесі мәліметтерден тұрады:

1. Фирманың толық және қысқартылған аты (қазақша, орысша, немесе ағылшынша);
2. Фирманың пошталық адресі, тіркелген елі, телефон, телефакс номерлері;
3. Фирманың көлемі (ірі, орта, кішігірім) акциялық капиталы, активі, айналымы және  сату мөлшері, фирманың елдегі алатын орны;
4. Фирманың меншіктігі (жекеменшік, мемлекеттік, коллективтік);
5. Фирманың құқықтық жағдайы (АҚ, ЖШС, толық немесе командиттік серіктестік);
6. Капитал мен бақылау бойынша сипаттамасы (ұлттық, шетелдік немесе аралас);
7. Құрылу мерзімі және даму кезеңдері (қосылу атын өзгерту);
8. Қызмет ету сферасы, шаруашылық қызмет түрлерімен қоса көрсету керек (өндірістік, сауда, транспорттық – экспидитциялық фирма);
9. Негізгі өндірістік тауар және сауда немесе қызмет түрлері;
10. Өндіру және сату өнімдерінің ассортименттері немесе тауар топтары;
11. Экспорт, импорт номенклатурасы, негізгі тауар түрлерімен дүние жүзіндегі орны;
12. Операция жүргізетін банктері;
13. Фирманың иесі;
14. Бірігу формасы (сауда үйі, концерн, корпорация.

       Фирмасымен бірге бәсекелестік бақылау жүйесі қалай құралтынын нарықтық шабуыл жүргізу ережелерімен қорғануды ұйымдастыра білу керек.

       Бәсекелестік  әдістеу келесі кезеңдерден тұрады:

1. негізгі бәсекелестерді анықтау;
2. олардың стратегиясын анықтау;
3. бәсекелестің мақсатын білу;
4. олардың күшті және әлсіз жақтарына баға беру.

 

              ассортименттік саясаты  

             товар жылжыту тәжірибесі 

             баға саясаты 

             жарнаманың қызметі мен сатуды  ынталандыру тәжірибесі  

             өткізу саясаты 

             бәсекелестің бәсекелік күресте  қолданылатын баға емес әдістері 

             бәсекелестің көлемі мен шамасын  сипаттайтын көрсеткіштер  

             бәсекелестің коммерциялық келісім  шарт жасау жағдайы  

             бәсекелес тауарды шығаруда өндірушілік  қуаттардың жұмыс істеу    

              деңгейі (степень загрузки) 

             бәсекелестің ғылыми-техникалық  жетістіктері 
 

       Сауда саясаты жағдайын зерттеу көрсеткіштері: 

 
 

          

          

 

 
 

 
 
 
 

 

 

       Бәсекелес-фирма  туралы жұмыс әрдайым жүйелі түрде  жүргізіп отырылуы тиіс. Тәжірибеде келесі әдістер қолданылады: кейбір келісімді сұрау,  басылым көздерінен ойып алынған келісімді сұрау,  материалдар,  бәсекелес туралы арнайы формулалардытолтыру. Бәсеке-фирма туралымәлімет (арнайы) анықтамада көрсетіледі. Анықтама келесі мәліметтерді көрсетеді:

1. фирманың толық …………. 14)

15) басқару  органының  құрамы, басқару аппараттардың ұйымдастыру құрылымы,  басқару ақпаратының схемасы,басқарманың сандық құрамы, фирманың басты административтік басшылығын: фамилияларын,  өндірістік бөлімдердің аттары мен бекітілген өнімдер номенклатурасы;

16)фирманың  өндірістік және материалдардың  техникалық базасы,  кәсіпорындардың  саны мен мекен-жайы,  қуаты,  өткізу, ұйымның саны мен мекен-жайлары,  қоймалары,  техникалық қызмет  көрсету станциялары;

17) фирмадағы  жұмыс істейтіндердің саны;

18) бір  қатар жылдар мен соңғы жылдағы  негізгі қаржы жағдайы мен  қызметінің көрсеткіштері: Акционерлік  немесе пайдалық капитал,  активі (негізгі айналым капиталы) сату  көлемі,  таза пайда, капиталдың  салымы және т.б. ;

19) салық  немесе ұлттық кәсіпкерлік одаққа қатыстығы;

20) бөтен  фирма мен өндірістік техникалық  немесе басқа байланыстар.

       Фирманың басшылары туралы қысқаша библиографиялық мәліметтер. Анықтама қысқаша немесе толық түрде берілуі мүмкін. Осыдан кейін стратегиясын анықтау үшін бәсекелеске салыстырмалы түрде талдау жасалады. Тікелей бәсекелестер мен потенциялды бәсекелестерді анықтау 2-түрлі жолмен жүргізіледі.

       Біріншісі нарықта негізгі бәсекелес-фирманың қажеттілігін қанағаттандырумен байланысты,  мақсаты қажеттілік типіне байланысты бәсекелес фирмаларды топтастыру.

       Осы арқылы келесі бәсекелестік топтар бөлініп  шығарылады:

1. бір нарықта ұқсас тауар ұсынатын фирмалар, соның ішінде