Кәсіпорындағы қызметкерлерді бағалаудың жаңа әдістері

Материалдық сфераны  ұйымдастыру  еңбекақы төлеу мәселелерін еңбек заңының талаптарын орындау арқылы (мейрам күндері, жұмыстан тыс уақытта, түнгі уақытта) шешеді, ол заң баптарында бекітілген. Бұл сұрақтардың барлығы жұмыс берушінің коллективті және жергілікті актілерінің негізінде шешіледі.

 

Қазақстан Республикасында  қазіргі жағдайда жалақыны реттеу механизмі  келесі негізгі элементтерден тұрады:

1. ұйымдастырушылық-құрылымдық формалары әр-түрлі ұйымдар мен кәсіпорындар үшін еңбекақы төлеудің минималды мөлшерлемесін бекітетін заңдық және нормативтік актілер жиынтығынан;
2. заңмен бекітілген минималды жалақы түріндегі мемлекеттік кепілдіктен;
3. жалақыны коллективтік-келісімдік реттеудің дамып келе жатқан жүйесі, ол  еңбек нарығының жұмыс күшінің бағасына қойатын талаптарын көрсетуге мүмкіндік береді;
4. жеке табыс салығы және әлеуметтік салық арқылы салықтық реттеу. /14/.

 

Нарықтық қатынастарға өтумен бірге кәсіпорындарда жалақыны ұйымдастыруда айтарлықтай өзгерістер болды. Кәсіпорындар өзінің тапқан қаражаттарын бөлуге құқығы бар. Мемлекет тек минималды жалақыны реттейді, оны инфляция шамасына байланысты түзетеді, ең минималды есептік көрсеткішті бекітеді және салықтық мөлшерлемені бекітеді (яғни заңды және жеке тұлғалардан алынатын жеке табыс салығы және әлеуметтік салық), еңбекақы төлеуді ұйымдастырудың қалған сұрақтарының барлығын кәсіпорындар өздері шешеді.

Еңбекақы төлеу  мен еңбек нәтижелерін үйлестіру  сыйақыны ұйымдастыруда да қолданылады. Бірақ бұл жерде де өзінің ерекшеліктері  бар, себебі сыйақы - қосымша еңбек  үшін қосымша төлемді білдірді. Сыйақы беру кезінде, әдетте, еңбек өнімділігінің өсуі, өнім сапасының жақсаруы, отын және ресурстардың басқа да түрлерін үнемдеу, өнімнің өзіндік құнын азайту және т.б. көрсеткіштер қарастырылады. /15/.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-ТАРАУ. «ЖАРҚЫН»  ЖШС-ГІ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕК НӘТИЖЕЛІЛІГІН БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ

 

2.1.«Жарқын» ЖШС-ң жалпы сипаттамасы және ондағы                                     қызметкерлердің еңбек нәтижелілігін бағалауды ұйымдастыру

 

           Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы.

 

«Жарқын» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі Семей қаласындағы, Бөкейханов көшесі, 81 А үй мекен-жайы бойынша Семей қалалық Әділет басқармасында тіркелген. СТН (салық төлеушінің тіркеу номері) 181600059022.

Серіктестіктің  өз қызметінің негізі табыс шығару болып табылады.

Көзделген мақсатқа жету үшін серіктестік келесі қызмет түрлерін көрсетеді:

- делдалдық қызмет;

- халық тұтынатын тауарларды өндіру. /16/.

Аталған серіктестік  азық-түлік өнімдерін өндірумен  айналысады, атап айтсақ, сұйық май, сусындар, майонез, томат пастасы, кетчуп және т.б.

Серіктестіктің тіркелген күні 28.04.2004ж. Яғни, Қазақстан Республикасының нарығында бірнеше жыл қызмет етіп жүр.

«Жарқын» ЖШС-нің  Семей қаласындағы зауытында  Әкімшілік-басқару аппаратында 49 адам жұмыс істейді, ал барлығы 77 адам.

Сонымен жалақының  жылдық қоры жалпы барлық жұмысшылар үшін 46 353 600 теңге құрайды. (1-қосымша).

Ұйымның миссиясы - халықты азық-түлік өнімдерімен  қамтамсыз ету, ал мақсаты - табыс  шығару. Ал «Жарқын» ЖШС-ң маманданған  саласы - азық-түлік өнімдерін өндіру. Кәсіпорындағы өндірістік жоспарлау процесіне келетін болсақ, өндірілетін өнім көлемі мен оларға кететін шығынды, олардан түсетін түсімді алдын ала болжау, есептеу арқылы 1 айға немесе 1 жылға жоспар жасалынады. 

Кәсіпорын сұйық  майды да өндіретін болғандықтан, оның ең басты бәсекелесі «Шедевр» сұйық майы болып табылады. Ал «Март» ЖШС «Алтын» сұйық майын өндіреді.

Ұйымның меншік формасына келетін болсақ, бұл  кәсіпорын ЖШС формасында құрылған.

Серіктестік:

- Қатысушының жарғылық капиталға салымдары;

- Алынған табыстар, сондай-ақ заңдарда тиым салынбаған басқа да көздер есебінен құралатын мүліктердің меншік иесі болады. /16/.

Кәсіпорын қызметін бағалау көрсеткіштерінің жүйесі. Ол көрсеткіштер төменде көрсетілген:

1. Өнімді өткізуден түскен түсім (табыс);
2. Жалпы табыс;
3. Таза табыс;
4. Салық;
5. Қорқайтарымдылығы т.б.

 

Кәсіпорынның технико-экономикалық

көрсеткіштерін талдау.

 

Кәсіпорынның  технико-экономикалық сипаттамасын 3 жыл  ішіндегі берілген келесі құжаттар негізінде  жасаймыз: кәсіпорын балансы, негізгі  құралдар мен материалдық емес активтердің қозғалысы туралы есеп, кәсіпорынның өнімді өндіру және түсіру туралы есебі, еңбек бойынша есеп, кәсіпорынның қаржы-шаруашылық есебі /22/. Төменде «Жарқын» ЖШС-ң 2008-2011 жылдар үшін технико-экономикалық көрсеткіштерінің кестесі берілген      (1-кесте).

Алғашқы талдау бойынша бүкіл талданатын кезең  ішінде барлық дерлік көрсеткіштердің  өскені байқалады. Өнімнің тауарлық шығарылымы 2008 жыл мен 2011 жыл арасында өсті, және 2011 жылы 696 951 мың теңге құрады, ол 2010 жылмен салыстырғанда 48,58%жоғары. Сонымен бірге өнімді өткізуден түскен түсім де өсті, бұл көрсеткіштің өсуі 2011 жылы өткен жылмен салыстырғанда 171,6% құрады. Берілген көрсеткіштердің осындай мөлшерде өсуі, ең алдымен сусын шығаруды және майонез өндіруді жоғарылатумен түсіндіріледі. Өнімді өткізуден түсетін түсіммен бірге тура сонша пайызға өткізілген өнімнің өзіндік құны да өсті (2010 жылы 396 137 мың теңгеден 2011 жылы 675 315 мың теңгеге дейін, яғни 170,48% өсті). Кәсіпорында жұмысшылар саны 2007 жылы 127 адам құрады. 2008 және 2011 жылмен салыстырғанда өсу 117,9% құрады, яғни жұмысшылар саны 45 адамға өсті. Негізінен өсу 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы жұмысшылар санының 25 адамға өсуінен болды.

Жалақы қоры талданатын кезең ішінде бір рет те төмендеген жоқ және 46 353,6 мың теңге құрады, ол 2010 жылмен салыстырғанда 143,13% жоғарылады.

Жұмыс нәтижелері мен өндіріс шығындарын тікелей  салыстыруға бағытталған нәтижелік  көрсеткіш болып өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы шығындар көрсеткіші табылады. Бұл көрсеткіштің көлемі 2011 жылы 87,02 теңге деңгейінде, 2010 жылы 87,6 теңге деңгейінде анықталды, яғни 0,58 теңгеге төмендегені байқалады.

Қорқайтарымдылық  негізгі қор құнының 1 теңгесіне  шаққандағы өнім көлемімен сипатталады. Қорқайтарымдылықты талдаған кезде қормен жарақтану көрсеткішіне ерекше көңіл бөлу керек.

2011 жылы жалпы  табыс 2010 жылмен салыстырғанда 79,54% өсті. 2008 және 2009 жылдары «Жарқын» ЖШС өзінің негізгі қызметінен шығынға түсті, ал 2011 жылы 15 237 мың теңге пайда түсірді.

Кәсіпорын іс-әрекетінің соңғы нәтижесін таза табыс және өндіріс рентабелділігі сияқты көрсеткіштер бойынша жорамалдауға болады. Таза табыс абсолютті көрсеткіш болып  табылады және әрқашан кәсіпорын  дамуының объективті бейнесін бермейді. 2011 жылы кәсіпорынның таза табысы 27 382 мың теңге құрады, ол 2010 жылмен салыстырғанда 1390,66% жоғары болып табылады, яғни жуықтап 14 есе өсті. 

		"Жарқын" ЖШС-ң 2009-2011 жж. қызметінің технико-экономикалық көрсеткіштері
№	Көрсеткіштер					Өлшем	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2002ден 2003ке ауытқу
						бірлігі				( +, - )	%
1	2					3	4	5	6	7	8
1	Тауарлық өнім					мың тг.	105 320	468 873	696 651	227 778	148,  58
2	Өнімді өткізуден  түскен түсім					мың тг.	139 257	452 229	776 025	323 796	171, 6
3	Өткізілген  өнімнің өзіндік құны					мың тг.	115 691	396 137	675 315	279 178	170, 48
4	Жалпы табыс					мың тг.	23 566	56 092	100 710	44 618	179, 54
5	Кезең шығындары					мың тг.	35 960	76 675	85 473	8 798	11, 47
6	Негізгі қызметтен  түсетін түсім (шығын)					мың тг.	-12 394	-20 583	15 237	35 820	-
7	Негізгі емес қызметтен  түсетін түсім (шығын)					мың тг.	13 579	22 552	12 145	-10 407	53, 85
8	Таза табыс					мың тг.	1 185	1 969	27 382	25 413	1 390, 66
9	Негізгі қорлардың  орташа жылдық құны					мың тг.	303 411	292 498	312 615	20 117	106, 88
10	Қызметкерлердің орташа тізімдік саны - жалпы					Адам	127	147	172	45	117, 19
12	Еңбекақы қоры					мың тг.	30 201	32 386	46 354	13 968	143, 13
13	Қорқайтарымдылығы					Тг.	0, 347	1, 603	2, 228	0, 625	138, 99

 

 

Сыртқы орта факторлары да кәсіпорынның қаржылық қызметіне елеулі әсер етеді. Атап айтсақ, заңдар, қаржы саясаттары, мемлекеттік  реттеу және салықтар.

Төмендегі кестеде «Жарқын» ЖШС-ң жылдық, кварталдық және ай сайынға салықтары мен бюджетке төленетін басқа да төлемдерінің тізімі көрсетілген. Ол жалпы 1 жылға 1 467 201 теңге құрайды.

2-кесте

№ п/п	Шығындардың атауы	Жылға есептелді	Тоқсанға есептелді	Айға есептелді
1	Мүлік салығы	1 200 000	300 000	100 000
2	Жерді жалға  алу	175 201	43 800	14 600
3	Роялти	92 000	23 000	7 667
4	Қоршаған ортаны ластау	25 000	6 250	2 083
5	Лицензиялық жинақ	50 000	12 500	4 167
6	Көлік салығы	130 000	32 500	10 833
	Барлығы:	1 467 201		122 267

 

Кәсіпорынның  салықтары мен бюджетке төленетін  басқа да төлемдері. /17/.

 

«Жарқын» ЖШС  зауытында  ең басты лауазым зауыт  директоры болып табылады. Бұл  кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымының  түрі сызықтық болып табылады. Бұл  құрылым бойынша басқарушы басқаруға байланысты барлық функцияларды тікелей орындайды. Бұл құрылым абсолютті түрде орталықтандырылған және дара басшылық қағидасы мен қабылданған шешімдер үшін жеке жауапкершілікке негізделген.

Барлық деңгейдегі басшылардың мамандармен өзара байланысы функционалды. Мамандар басшыларды қажетті информациямен қамтамасыз етеді.

Солай, зауыт  директорына 8 бөлім қарайды (1-сурет). Олар: Материалдық қамтамсыз ету  бөлімі, Лаборатория, Өндірістік бөлім, Кадрлар бөлімі, Басты инженер, Бухгалтерия, Қаржылық талдау бөлімі, Қауіпсіздік қызметі.

Енді осы  бөлімдердің әрқайсысының қызметін қысқаша айтып өтейік. Материалдық  қамтамасыз ету бөлімі өнімді өндіруге қажетті шикізаттар мен материалдарды  тексереді, оларды жеткізу туралы жабдықтаушылармен  келіседі.

Лабораторияда шикізаттар тексеріледі, зерттеледі, әртүрлі  тәжірибелер жүргізіледі.

Кадрлар бөлімінде  жұмысшыларды таңдау және қабылдау, еңбек  келісім шартын жасасу, жұмысшылардың  келіп-кетуін бақылайды, қызметкерлердің  еңбек нәтижелілігін бағалайды, сол бойынша жалақыны есептейді, төлейді және т.б.

Бас инженерге 3 бөлім бағынады: Өндірістік-техникалық бөлім, Бас энергетик бөлімі, Бас  механик бөлімі.

Өндірістік  бөлімнің меңгерушісіне бірқатар цехтар бағынады:

- Үрлеу цехы. Бұл цехта сұйық майды құятын арнайы ыдыс үрленеді.

- Құю цехы. Бұл цехта дайын ыдысқа қажетті өнім құйылады.

- Сусын құю цехы. Кәсіпорын сусынды банкамен өндіреді. Сондықтан олар сусынды осы цехта құяды, бірақ ыдысты сатып алады.

- Сабын өндіру цехы.

- Рафинация цехы.

- Теплица.

- Асхана.

Маркетинг бөлімі айналысады:

- клиенттермен жұмыс істеу

- сәндеу

- тапсырыстарды қабылдау

ISO стандарты  (халықаралық сапа стандарты)  бойынша жұмыс бұл бағдарламада  маркетинг бөліміндегі жұмыстар  тәртібі көрсетіледі. Маркетинг  бөлімі жаңа клиенттерді табумен айналысады және ол тұрақты клиенттермен байланыс ұстап тұру керек. (Ресурстар: БАҚ, анықтамалар, Қазақстан Республикасы бойынша азық-түлік кәсіпорындары).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 Кадрларды  іріктеу және бағалау тәсілдері  

 

Кадрларды іріктеу  – бұл негізгі қызмет талаптарына  сай келетін адамдарды іздестіру  және зерттеу процесі. Кадрларды  іріктеу процесі белгілі бір  элементтерден тұрады|:бос қызметтердің сипаттамасы; бар кандидаттар туралы мәліметтер жинауы; кандидаттарды іріктеу жүйесін ойластыру; неғұрлым қолайлы үміткерлерді таңдау; кандидаттарды соңғы рет бағалау және таңдау; қызметке орналасатын кандидатты атау.

Кадрлармен  жұмыс істеудің принциптері (тәртібі):

1. Кадрларды іріктеу мен орналастыру;

2. Кадрлармен жұмыс істеудегі ғылыми тәсіл;

3. Жоғары мемлекеттік орындарға кадрларды іріктегенде жеке сапасымен қоса, іскерлігін де ескерудің айрықша маңызы бар;

4. Басқару кадрларына және олардың жұмыстарына жоғары деңгейде талап қоюы;

5. «Ең дұрысы саны аз, сапасы жоғары болсын» (В. И. Ленин, «Мемлекеттік аппарат туралы»);

6. Іскер қызметкерлерді іздестіру;

7. Басқару обьектісінің сипаты мен күйіне қарай кадрларды іріктеу;

8. Басқаруға түрлі мамандықтағы адамдарды тарту;

9. Басқару органында біркелкі, әрі өнімді жұмыс істейтін, бірін-бірі толықтырып отыратын ынтымақты ұжымды қалыптастыру;