Кәсіпорындағы инвестициялық қызмет

 

4 - кесте. «АSTEL» АҚ-ның капиталының құрамы және құрылымы.

№	Көрсеткіштер	2010 ж		2011 ж		Ауытқулар
		соммасы мың тг.	%	соммасы мың тг.	%	+/-	%
1	Баланс валютасы мың  тг. соның ішінде: Меншікті капитал мың тг. Қарыз капитал мың тг.	2882565     1279081 1603484	100     44,4 55,6	4103471     1297247 2806224	100     31,6 68,4	1220906     18166 1202740	142,3     101,4 175
2	Тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасы коэффиценті	Х	1,2	Х	2,2	+1	183
3	Тәуелсіздік коэффиценті	Х	0,4	Х	0,3	-0,1	75
4	Тартылған капиталдың шоғырлану коэффиценті	Х	0,56	Х	0,68	+0,3	123
5	Меншікті капиталдың табыстылық коэффиценті	Х	0,01	Х	0,008	-0,002	80
6	Қаржыландыру коэффиценті	Х	0,8	Х	0,5	-0,3	62

 

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын келесі көрсеткіші тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасымен анықталатын қарыз және меншікті капиталдың қатынасының коэфиценті:

К_{қ / ш 2010} = 1603484 / 1279081 = 1,2

К_{қ / ш 2011} = 2806224 / 1297247 = 2,2                                                           (9)

Бұл коэффиццент кәсіпорынның меншікті қаражаттарының әрбір теңгесіне қанша қарыз қаражаттарын тартқанын көрсетеді. Қарастырылып отырған кәсіпорында әрбір меншікті қаражатқа 2011 жылы 1 теңге 20 тиын келетін көрсетіп отыр. Демек, кәсіпорынға қарық қаражаттарын пайдалануын жақсартуға көңіл бөлуі керек. Тәжірибеде К_{қ / ш} < 1 теңге . Егер оның мәні 1-ден асып кетсе, онда кәсіпорынға қаржылық тәуелсіздігі мен тұрақтылығына қауіп төнуі мүмкінділігі айтылдған, бірақ жауап әр уақытта бір жақты бола бермейді. Қарыз және меншікті капитал қатынасының коэффиценті салалық ерекшіліктерге, кәсіпорынның шарушылық қызметінің сипатына және айналым қаражаттарының айналу жылдамдылығына да байланысты болады. Материалдық айналым капиталының айналымдылығының жоғарғы көрсеткіштері және дебиторлық борыштардың одан да жоғары айналымдылығы кезінде коэффиценттің қауіпті мәні бірден де асып кетуі мүмкін, ол сонда да кәсіпорынның қаржылық дербестілігіне ешқандай әсерін тигізбейді.

Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың тартылған капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффиценті болып табылады.

К_{қ 2010} = 1279081 / 1603484 = 0,8

К_{қ 2011} = 1297247 / 2806224 = 0,5                                                            (10)

Бұл коэффицент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар қаржыландыруға сенімді кіріседі. Қаржыландыру коэффиценті   < 1 болатын жағдай (кәсіпорынның меншікті капитал бөлігі қарыз қаражаттармен қалыптасқан) төлем қабілеттілігінің кауіпті жағдайға жеткендігін және несие алуды қиындататын көрсетеді. «АSTEL» АҚ-ның бұл көрсеткіші 2011 жылы 0,3 пунке төмендеген, сондықтан кәсіпорын басшылығы осы бағытта белсенді жұмыс жасау керекігі алға шығады.

 Әдетте кәсіпорындар  кезеңдегі және жылдық бухгалтерлік  есеп беру көрсеткіштеріне талдау  жүргізіп, өтімділік көрсеткіштеріне талдау жүргізеді. Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелер мен салыстыруда. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіп пен топталады. Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдылығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей топтарға бөлінеді: абсалютті өтімділік коэффиценті, аралық өтеу коэффиценті, ағымдағы өтімділік коэффиценті. «АSTEL» АҚ-ның өтімділігін талдау барысы:

Абсалютті өтімділік коэффиценті.

К_{абс 2010} = 68957 / 689498 = 0,1

К_{абс 2011} = 267971 / 1487298 = 0,18                                                           (11)

Кәсіпорынның абсалютті өтімділігі 2011 жылы 1,8 есе өскен. Бұл мәннің ұсынылатын мәні 0,2 болғанымен, мөлшерін белгілеу көбіне дұрыс болмайды. Себебі әр кәсіпорын банктегі шоттары мен кассадағы ақша көлемін өз көз қарастарымен шектеледі.

Аралық өтеу коэффиценті:

К_{ар. өтеу 2010} = 620548 / 689498 = 0,89

К_{ар. өтеу 2011} =1070854 / 1487298 = 0,72                                                      (12)

Бұл мәннің төмендеуі  “ АSTEL” АҚ-ның ақша қаражаттарының түсуін қамтамасыз ететін дебиторлармен дұрыс жұмыс жасалмағандарын көрсетеді. Бұл өз кезегінде жеткізушілермен есептесуге көмектесетіні белгілі. Нәтижесінде аралық өтеу коэффиценті 0,16 пунктке төмендеп отыр. Кәсіпорын ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтердің арақатынасының тұрақтылығына үлкен мән беру қажет. Ағымдғы өтімділік коэффиценті:

К_{ағымдылық 2010} = 1241096 / 689498 = 1,7

К_{ағымдылық 2011} = 2825866 / 1487298 = 1,89                                              (13)

Бұл көрсеткіштердің  ұсынылатын мәні 2 ≥ 1 болғандықтан, 2-ден  асуы кәсіпорынның өз қаржы-қаражаттарын  тиімсіз пайдаланылатын көрсетеді /!/. Тауарлы – материалдық запастарының үлесі жоғары кәсіпорын ТМЗ-ның есептік құны ағымдағы құнмен қаншалықты алшақтайтынын есептеу қажет. Ол дегеніміз кәсіпорында тауарды-материалдық запастар қандай әдістермен бағаланатынын анықтау. «АSTEL» АҚ-ның тауарлы-материалдық запастарды ЛИФО әдісімен, яғни кезең аяғында соңғы сатып алу бағасымен есептелуі мүмкін.

2.3 Кәсіпорынның инвестициялық  тартымдылығын бағалау

 

Кәсіпорынның инвестициялық  тартымдылығының жауапты кезеңі инвестициялық жобаны экономикалық негіздеу болып табылады. Нарық экономика  жүйесінде қызмет ететін субъектілердің ерекшілігі олардың мақсаттарының айырмашылығынан көрінеді. Жобаның қаржылық негіздеушісі белгілі бір табыстылық мөлшерімен оның қатысушыларын қанағаттандыру негізінде анықталады. Инвестициялық жобаның тиімділігін негіздеуде ең жоғары табыстылық, ең төменгі еңбек шығындары, өтелу уақыты, залалсыздық, өнім сапасы, нарықтағы үлесі сияқты тағы да басқа көрсеткіштер болуы мүмкін. Жобаны іске асыруда шығындарды дұрыс есептеу өте маңызжы сондай-ақ инфляция мен тәуекелділікті мөлшерін жіте бақылау алға шығады.

Ұзақ мерзімдегі инвестиция салуда өнімнің өміршеңділігі есепке алынады. Дүние жүзінде инвестициялық  жобалар оң сипаты болса да қоғам  үшін экономикалық және әлеуметтік әсері  болуы қажет. Тиімділігін бағалауда  көбіне өтелу мерзімін қамтамасыз етуде табыс және инвестициялық рентабельділігі қарастырылады.

 «АSTEL» АҚ-ның қызметкерлері  байланыс орнатуда жаңа тарифтік қызмет түрін өндіруді ұйғарды. Осы мақсатта 50000 мың теңге көлемінде жаңа технология жемісін Италиядан сатып алуды қарастырған. Осы жоба бойынша банктер 2 жылға 25 пайыздық мөлшерде, үш жылы 18,4, төрт жылы 12,6, бесінші жылы 6,2 мөлшерінде кредит алу қажет. Сонымен бірге айналым капиталын 10000 мың тенгеге  өсіру керек. Бірінші жылы жұмысшылардың еңбең ақысы 20030 мың теңгеге қарастырылса, ол келесі жылдарға 100 мың теңгеге көтеріледі. Жаңа өнімді өндіруге қажетті материалды сатып алу құны бірінші жылы 2500мың теңге, ол келесі жылдарда шығындар жылында 2500 мың теңгеге өсіп отырады. Сондай-ақ басқа да шығында жылына 1000 мың теңге көлемінде болатыны қарастырылды. 5 - кестеден кәсіпорынның инвестицияны динамикалық бағалау әдістері келтірілген. Инвестициялаудың сомасын банкке қайтару екінші жылдан бірдей үлесте қайтару көзделген. Кәсіпорынның табыс салығы 30 пайызында есептелінген.

5 кесте – «АSTEL» АҚ-ның инвестициялық қызметі.

№	Көрсеткіштер	Жылдар
		1-ші	2-ші	3-ші	4-ші	5-ші
Инвестициялық қызмет
1	Технологиялық желістің құны, мың теңге	50000	-	-	-	-
2	Айналым капиталынының  өсімі, мың теңге	10000	-	-	-	-
3	Инвестицияның барлығы, мың теңге	60000	-	-	-	-

 

5 - кестеден кәсіпорынның  инвестициялық қызметіне барлығы  60000 мың теңге қаражат жұмсайтынын  көреміз. Технологияны 50000 мың теңгеге  алса, айналым капиталын 10000 мың  теңгеге өсіру көзделіп отыр.

«АSTEL» АҚ-ны негізгі құралдарын жаңарту мақсатында кәсіпорын акционерлернің шешімі бойынша жаңа өнім шығаруға шешім қабылдады. Басшылықтың шешімі бойынша жаңа технологины игеруді шешті.

6 - кесте - «АSTEL» АҚ-ның операциялық қызметі.

№	Көрсеткіштер	Жылдар
		1-ші	2-ші	3-ші	4-ші	5-ші
1	Өнімді өткізуден түскен түсетінтабыс, мың тг.	75000	88000	102003	107000	105000
2	Жұмысшылардың жылдық еңбек  ақысы, мың тг.	20030	21000	22003	23000	24000
3	Шикізат, материалдар  құны, мың тг.	25000	27500	30000	32500	35000
4	Тұрақты шығындар, мың  тг.	1000	1000	1000	1000	1000
5	Амортизациялық аударымдар, мың тг.	10000	10000	10000	10000	10000
6	Кредит пайыздары бойынша, мың тг.	12500	12500	9400	6300	3100
7	Салық салынғанға дейінгі  табыс, мың тг.	6500	16000	29600	34200	31900
8	Табыс салығы (30%), мың  тг.	1950	4800	8880	10260	9570
9	Жобаланған таза табыс, мың.тг	4550	11200	20720	23940	22330
10	Операциялық қызметтен  түсетін таза түсімдер, мың тг.	14550	21200	30720	33940	32330

 

Бұл кестеден көптеген мағлұмат алуға болады. Соның ішінде жобалық  таза табысты атап өтетін болсақ бірінші жылы 4550 мың теңгеден жоспарланған таза табыс бесінші жылы 22330 мың теңгеге дейін өсетінін көреміз. 17780 мың теңге өсіп, пайыздық көрсеткіште 490-ға бес жыл ішінде жоспарланып отыр. Бұл жоспарланған жоба әрине, Қазақстан Республикасының ішкі және сыртқы әлеуметтік-экономикалық факторларына тікелей байланысты екені белгілі.

7 - кесте - «АSTEL» АҚ-ның қаржылық қызметі.

№	Көрсеткіштер	Жылдар
		1-ші	2-ші	3-ші	4-ші	5-ші
1	Меншіктікапитал, мың  тг.	10000	-	-	-	-
2	Ұзақ мерзімді қарыздар, мың тг.	50000	-	-	-	-
3	Қарызды төлеу, мың тг.	-	- 12500	- 12500	- 12500	- 12500
4	Қаржылық қызмет сольдосы, мың тг.	60000	- 12500	- 12500	- 12500	- 12500
5	Нақты қаражаттар түсімі, мың тг.	- 45450	21200	30720	33940	32330
6	Нақты қаражаттардың сальдосы мың тг.	14550	8700	18220	21440	19830
7	Жинақталған нақты қаражаттар сальдосы, мың тг.	14550	23250	41470	62910	41270

 

 

7 - кестенің нақты инвесторлардың зерделеп, қарастыратын позициясы. Нақты қаражаттар түсімі сәйкесінше алғашқы жылы теріс мән береді. Ал екінші жылдан бастап 21200 мың теңгеден жобаның бесінші жылы 32330 мың теңгеге өседі. Бұл 11130 мың теңге айырмашылығы. “ АSTEL ” АҚ-ның есебі бойынша жинақталған нақты қаражаттар 14550 мың теңгеден 41270 мың теңгесі, банк несиесін қайтаруға сатылып алынатын жиһазды шығарушы технологияның бір қалыпты амортизациялық жылдық аударымдыр сомасымен қоса есептелінген қаражаттар.пайыздық көрсеткіште бұл бап әр жылы 10000 мың теңгені құрайды. “АSTEL” басшылығының есептік саясаты бойынша бұл технологияға, сондай-ақ еліміздің қазіргі экономикалық-тұтұнушылық қабілетін талдау жасай отыра, инвестицияның несиелік жүйесін таңдағандылығын көреміз.