Кәсіпорындағы инвестициялық қызмет

Кәсіорында инвестицияны тиімді пайдалану үшін мынандай шараларды  қолдану керек:

• экономикалық, ғылыми техникалық, әлеуметтік жетістіктерге жетудің жолдарын табу;
• пайданы көздеу;
• жалпы шығындарды азайту;
• мемлекеттен келген, бюджеттен келген қаржыны, кредиттік қаржыны, гранттан келген қаржыны дұрыс пайдалану;
• дүние жүзілік мүмкіндіктерді пайдалану, жеңілдетілген гранттар алу;
• инвестициялық тәуекелділік;
• инвестицияның өтімділігі.

Қазіргі кездегі  инвестициялық саясаттын ерекшелігі техникалық қаруландыруға салымдар және өндірістік кәсіпорынды қайта жөндеу, инвестицияны базалық машина жасау саласына, ауыл шаруашылық саласына жіберу, ресурс алатын, өндірістің және пайдалану саласына бағыттау.

Инвестициялық өтімділіктің бір түрі – пайдық инвестициялық  қорлар. Инвестициялық пай – атаулы бағалы қағаз болып табылады. Әр инвестициялық пай иемденушісіне бірдей құқық береді. Инвестициялық пайды шығару тәртібі, оларды орналастыру, айналымға жіберу бағалы қағаздар нарығындағы федералды комиссия шешеді.

Инвестициялық пай –  құжатты және құжатсыз нысанда шығарылады. Инвестициялық пайдын мерзімі аңыкталмайды. Инвестициялық пай бойынша процент және дивидент есптелінбейді.

 Инвестициялық  пай қорының мүлкі және инвесторлардын  құқығы жүргізуші кәспорынның  келісім шарты негізінде мамандырылған депозиттарімен жүзеге асады.Инвестициялық пай қордын тек бір ғана маманданған депозитариі болады.

Инвестициялық пай қоры инвесторлардын мамандырылған депозиттари  есебіне берілген және жүргізүші  кэсіпорынның сенімді жерінде болған мүлкі негізінде құрылады.

Мамандырылған депазитариға және жүргізуші кәсіпорынға есеп үшін берілген мүлік инвестициямен  пайды, инвестициялық пай қорын  алу үшін жүзеге асады.

Инвестициялық пай қордын құрылуы инвесторлардын жүргізуші  кәсіпорыннан инвестициялық пайды  алу негізінде болады. Инвестициялық пай қорынан инвестициялық пайды алатын инвестордын қаржысы мамандандырылған депозиттари есебінен түседі.

 Инвестициялық пай  қоры 2 нысанда болады:

• ашық;
• интервалды.

Егер жүргізуші кәсіпорын  өзі шығарған инвестициялық пайды  инвесторлардын сұрауы бойынша уақытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп бойынша сұрау күннен бастап 15 күннен кешіктірмей сатып алуды міндеттіне алса, онда ол қор ашық болады.

Егер жүргізуші кәсіпорын  өзі шығарған инвестициялық пайды  инвесторлардын сұрауы бойынша уакытында және инвестициялық пай қоры белгілеген тәртіп бойынша, бірақ жылына бір реттен артық емес болса, онда ол интервалды қор болады. 

Жүргізуші компания инвестициялық  пай қорының мүлкін инвестициялауға  құқылы. Ол инвестициялық қорының мүлкіне кездейсоқ зақымдап алса, жоғалтса өз мүлкімен жауап береді.              

Инвестициялық пайды  орналастыру жағдайында ол тек қана ақша қаражаттарымен төленеді. Орналастыру  жағдайында ескере кететен бір жағдай: толық төленбеуге немесе төлемді  кейінге қалдыруға болмайды.

Инвесторлар өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады.Олар пайды мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да келісімдер жасай алады. Барлык кәсіпорындар инвестициялық  әрекетпен байланысты. Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.

Инвестицияны қажет  ететін себептер көп болуы мүмкін, бірақ жалпы оларды үш түрге бөлүге болады: қолда бар материалды-техникалық базаны жаңарту, өндірістік көлемін ұлғайту, жаңа қарекеттердің түрін меңгеру. Инвестициялық жобаны қабылдау міндеті әр бағытта әртүрлі. Егер бар өндірістік қуатты ауыстыру керек болса, онда шешім оңай қабылданады, себебі кәсіпорынның басшылары жаңа өндірістің қаңдай сиппаттамалармен қанша керектігін нақты біледі. Ал егер негізгі әрекетті кеңейтумен байланысты инвестиция туралы шешімді қабылдау қиынға түседі. Осы жағдайда жаңа туындайтын факторларды ескеру қажет. Олар: тауар нарығында кәсіпорынның  жағдайының өзгеруі, қосымша еңбекті игеру жэне т.б.

Болжанған инвестиция көлемі маңызды болып келеді. 100 мың  $ мен 1 млн.$ тұратын  инвестициялық  жобамен байланысты жауапкершілік  деңгейі әртүрлі. Сол себептен экономикалық тұргыдан талдаулық зерттеудің деңгейі әртурлі болу керек. Сол себептен инвестициялық сиппатты шешім қабылдау дифференциалдық құқұық тәжірибесі көптеген кәсіпорындарда  күнделікті бекітіледі, яғни инвестицияның максималды көлеміне шектеу қойылып, кәсіпорынның басшылары өзіндік шешім қабылдайды.

Инвестициялық сипаттағы  бақылау шешімін қабылдау процесі  негізінде болашақ ақша түсімдері  мен болжаулы инвестиция көлемін  салыстыру жэне бағалау жатыр.Өйткені  салыстырылатын көрсеткіштер әр түрлі уақытқа қатысты, осындағы ең негізгі проблема оларды салыстыру. Оған әртурлі қарауға болады, объективті жэне субъективті жағдайға байланысты инфляция қарқыны болатын түсімдердің көлемі, болжау көкжиегі, аналитиктердің білім деңгейі және т.б.

1.3  Өнеркәсіптік  кәсіпорындарда инвестициялық жобаларды ұйымдастыру жолдары

 

Кәсіпорында инвестициялық  саясатты жүргізген кезде көптеген факторлар маңызды роль ойнайды. Соның ішінде ерекше орын алатын –  инвестицияны мемлекеттік қолдау.

Инвестициялық жобалау  дегеніміз техника – экономикалық негізі бар (сызулар, түсіндірмелі хаттар) инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар. Оның ажырамас бөлігі болып инвстициялық жобаның құнның анықтайтын смета табылады.

Жоба – бұл техникалық материалдар (сызба, есептер, жаңа құрылған ғимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала тексті.

Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өңдеу  ұзақ мерзім уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.

Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді бағалау үшін жұмыстын басталуы мен  аяқталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін жобаның басталуы идеяның  туындауы болса, бизнесмендер

үшін - алғашқы ақша қаражатты  жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.

Жобаны қаржыландыратын  инвесторларды процесстің жасалуы  емес, оны өткізуден алатын пайда  қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер үшін – жұмыстың аяқталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аяқталуы – қаржыландырудын тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық қуаттылықты толығымен игеру болады.

Жобамен жұмыс істеу  мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты  түрде негізделу керек.

Жобаның басталу кезінен  өтімділік кезеңге дейінгі уақыт  аралығы инвестициялық цикл деп аталады.

Инвестициялық циклды 3 топқа  бөлуге болады. Оның әркайсысының өз мақсаттары мен міндеттері бар:

• ивестицияға дейінгі - бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
• ивестиция кезеңі - келісім шарт жасау кезеңі
• өндірістік - кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету кезеңі.

Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі  этаптар инвестициялық жобалау  облысына кіреді. Ал өндірістік кезең  арнайы жүргізуші дисциплиналар ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, анализ т.б ) облысына кіреді.

Инвестицияға  дейінгі кезде болашақ объектіні  жобалау қарастырылады. Кәсіпорын  инвестиция туралы алдын-ала шешім  қабылдайды, салынып жатқан объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық бағалауын, өтімділік бағасын зерттеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады.

Дамыған елдерде  инвестицияға дейінгі кезеңді орындау  шығындары жобаның сомасынан 1,5-5,5 %  құрайды, соның ішінде: инвестициялық мүмкіншіліктің құрылуы 0,2-1%, инвестиция негізінде 0,25-1,5% шағын жобалар үшін техника-экономикалық зерттеулер үшін 1,0-3,0 %, ірі жобаларға 0,2-1,2 %.

Жобаның алғашқы кезінде  күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін ең алдымен экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес- жоспарын құру. Бірақ, уақытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.

Екінші инвестициялық  кезеңде жоба мыналарды енгізеді:

• жобалық кәсіпорынды таңдау;
• жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
• жобалық және құрылыстық жұмыстың алдын – ала жоспары;
• деталдық жоспарлау және спцификация;
• құрылыстық орындардың сызбасы.

      Осы кезеңде бас мердігер және  субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қысқа мерзімді зайымдар аңықталады.

Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік  береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді.

      Жобалау  үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:

• жоба алдындағы;
• нақты жобалау.

Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.

Нақты жобалау  өзі екі кезеңді енгізеді: бастапқы және соңгы жоба. Әр кезеңде болашақ  объектінің сметасы аңықталады.

Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның  ішінде: еңбек, еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер (еңбек өнімділігі, қорқайтарымдылық, материалсыйымдылық) интенсификацияның жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау техника-ұйымдастырушылық дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау да қолданылады.

Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:

• еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
• еатериал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
• негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
• айналым коэффициентінің артуы;
• өнім көлемін жоғарылату;
• өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
• қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;

Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік  ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.

Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек  күшін, материалды және ақша қаражатты  пайдалануда. 

  Отандық тәжірибеде  кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу  кезінде мынандай бөлімдерді  өзіне енгізеді:

• түсіндірмелі хат;
• техника-экономикалық бөлім;
• бас жоспар;
• енбек күші;
• құрлыстық бөлім;
• өндірісті баскару жүйесі;
• сметалық құжаттар.

Инвестициялық жобаның  әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның мөлшері 25-40% аралығында болу керек.

Инвестициялық процестін  әр кезеңінде жобаның экономикалық өтімділігі, табыстылығы аңыкталады. Басқа сөзбен айтқанда шығындарды алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық анализ жоспарланады.                        

Кәсіпорындар барлық инвестициялык ұсыныстарды «жинағанда»  оларды бағалау және ранжирлеу процесі  басталды. Сонымен қатар инвестицияның  нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз кезегінде, банк және басқа  да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық жағдайда жүзеге асырылады.

Барлық өркенниетті  мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар  кәсіпорындар өз қызметтерін кеңейте  келе, міндетті түрде инвестиция тартуға  есік ашады. Бұл өз кезегінде инвестициялық  жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну арқылы инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады.