Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаты

   Тартылған қаражаттың құрамына:  

• Банктердің кредиттері, акция сатудан түскен қаражат, қайырымдылық және өзге де жарналар мен қаражаттар;
• Қарызға алынатын қаражаттың сан алуан түрлері, оның ішінде кредиттері;
• Мемлекеттік және жергілікті бюджеттің қаражаты;
• Бюджеттен тыс қорлардың қаражаты;
• Шетелдік инвестициялар жатады.

   Негізгі капиталға салынатын инвестициялар  өзінің технологиялық құрылымы бойынша  құрылыс-монтаж жұмыстары, машиналар  мен жабдықтар, құралдар мен аспаптар; негізгі құралдарды күрделі жөндеу; өзге де күрделі жұмыстар мен қызметтердің түрлерінен құралады.

   Негізгі қорларды ұдайы өндірістің бағыттары  бойынша негізгі капиталға салынатын  инвестициялар жаңа құрылыс салуға, жұмыс істейтін кәсіпорындарды кеңейту, қайта жаңартуға, техникалық қайта  жарақтандыруға және жұмыс істейтін қуаттарды қолдауға жұмсалатын инвестицияларға  бөлінеді.

   Шетелдік  инвестициялар қаржы емес активтерге салынатын қаржы инвестициялары мен инвестициялардың құрамдас бөлігі болып табылады. 
 
 
 
 

          1.2  Қазақстан экономикасының инвестициялық қызметіндегі                   тенденциялар. 

   Қазақстан Республикасы республика экономикасына  инвестиция тарту саласында елеулі нәтижеге жетті. Мемлекеттің ұстанған инвестициялық саясатының арқасында  жоғарғы экономикалық нәтижелерге  қол жеткізді. Елдегі инвестициялық  ахуалдың жақсаруы емлекет қызметі  басымдылығының бірі болып табылады. Тұрақты және мақсатты жұмыс жүргізудің арқасында Қазақстан, халықаралық сарапшылардың ба,асы бойынша, ТМД елдері арасында инвестициялық реформа жүргізудің көшбасшысы болып танылады.

       Standart & Poor’s, Moody’s Investors Service және FitchIBKA халықаралық рейтингтік агенттіктердің  инвестициялық рейтингті, «инвестициялық»  кластағы (ВВС) кредиттік рейтингті  тағайындауы, Әлемдік банктің  2003 жылы Қазақстанды инвестиция  салуға ең тартымды жиырма  елдің қатарына енгізуі республикадағы  инвестициялық ахуалды растайды.

         Қазақстан өзі таңдаған инвестициялық саясатта инвесторлармен жасалатын қарым-қатынастарда тұрақтылық пен айқындылық, заңнама нормаларының ашықтығы, инвесторлар мүдделерінің қорғалуы, жергілікті және шетелдік инвесторлар  үшін тең жағдай жасау, бұрын жасалған келісімшарттардың орнықтылығы қағидаларын ұстанады.

   2000 жылдан бастап жалпы экономикалық  жағдайдың тұрақтануының және  кәсіпорындар мен ұйымдардың  қаржы жағдайының жақсаруының  нәтижесінде инвестициялық және  құрылыс қызметі жанданды. 2000-2006 жылдар аралығында Қазақстанда  негізгі капиталға салынған инвестициялардың  көлемі 3,4 есеге ұлғайып, 2007 жылы  негізгі капиталға салынған инвестициялардың  көлемі 3234193 млн теңгені құрады  немесе 2006 жылмен салыстырғанда  11,3%-ға артты, ал 2008 жылдың сәуір-желтоқсан айларында негізгі капиталға 3836141 млн теңге салынды. 2009 жылдың қаңтар-ақпан айларында негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемі 373,1 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылдың осы кезеңмен салыстырғанда 9,7%-ға аз.

   Мемлекет  экономиканың шикізат емес салаларына инвестиция салу үшін жағдай жасайды. Ірі инвесторларға бірқатар жеңілдік беру қарастырылған тиісті заңнама  базасы әзірленіп кабылданды.

   Инвестициялық салық преференцияларын беру арқызы өндеу өнеркәсібінің тіркелген  активтеріне инвестиция тарту жөніндегі  саясат айтарлықтай нәтижеге жеткізді. Республикада инвестициялық қызметтің  құқықтық өрісінде сапалы өзгерістер орын алды.

   Қазақстан отандық және шетелдік инвесторлардың қызметін реттейтін «Инвестициялар туралы» 2003 жылғы 9 қаңтардағы №373-II Заң қабылданды. Аталмыш Заң шетелдік және отандық инвесторларға арналған заңнаманың біріңғай талаптары түріндегі құқықтық режимді сәйкестендіруге мүмкіндік берді.

   Мемлекет  инвесторларға инвестициялық қызметті көтермелеуге бағытталған бірқатар инвестициялық преференциялар беру кіретін тікелей инвестицияларды  қолдайтын белсенді іс-шаралар қолдануда.

   Осындай преференцияларға салықтық, кедендік преференциялар, сондай-ақ табиғи гранттар беру жатады.

   Республикада  шетелдік инвестициялардың жаңа инвестицияларын  жылжытуға қатысты Қазақстан  Республикасының инвестициялық  мүмкіндіктерін көрсету жөніндегі  белсенді ақпараттық жұмыс бағдарламасы іске асырылуда. Шетелдік ықтимал инвесторлармен қарым-қатынас орнату, шетелдік инвесторлардың түсініктемелерін жақсы қабылдайтын  заңнама процесін қалыптастыру жөнінде  іс-шаралар жүзеге асырылуда.

   Белгілі халықаралық орталықтарда еліміздің  тартымды инвестициялық имиджін  қалыптастыру және шетелдік инвесторларды  көптеп тарту жөнінде халықаралық  конференциялар, тұсаукесерлер, семинарлар мен жөңгелек ұстелдер ұдайы өткізіледі.

   Осыған  байланысты жүргізілетін инвестициялық  саясатта еліміздің инвестициялық  ахуалын одан әрі жақсартуға, шелдік жіне отандық инвесторларға ең төмен  саяси және өаржы тәуекелімен  еліміздің экономикасына инвестицияларды  кедергісіз салу үшін мүмкіндік беруге ерекше назар аударылады.

   Инвестициялық ахуалды одан әрі жақсарту мақсатында инвестициялық саясаттың өңірлік  аспектілері күшейтілуде. Өңірлердегі  инвестициялық сачсат орта мерзімді бағдарламалармен байланыстырылып  жүзеге асырылады және өңірдің экономикалық-географиялық ерекшелігіне байланысты сараланады. Қазақстанның әр бір өңірінде кісңпкерлер  бизнестің таңдалған бағытын  шығармашылықпен ойластырған жағдайда инвестициялық преференция алады.

   Орталықтандырылған  жүйеден шаруашылық жүргіздің нарықтық негізіне көшудің нәтижесінде инвестициялық  қызмет түбегейлі өзгерді. Осы саладан  мемлекеттің кетуіне байланысты күрделі құрылысты қаржыландыру практикасы өзгеріп, кәсіпорындардың инвестициялық қызметін меншікті қарыз қаражатының есебінен кеңейтуге жол ашылды, енді шетелдік инвестицияларға тәуелділік күшейді, осының барлығы инвестицияның көздері мен оның көлемінің өзгеруіне ісер еткен шешуші факторға айналды.

   Осының  нәтижесінде  инвестициялық қызметте келесідей тенденциялар белең алды.

   Біріншіден, экономиканы реформалау жылдары  меншік нысандары бойынша барлық қаржыландыру көздерінің есебінен күрделі  салымдардың құрылымы айтарлықтай  өзгерді. Мәселен, егер 1992 жылы мемлекеттік  меншіктің үлесі 81% -ды, муниципалдық меншіктің үлесі - 6%-ды құрды, араласы (шетелдік инвестициялары бар кәсіпорындарды қосқанда)-10%-ды, жеке меншік 3%-ды құраса, 2006 жылы меншік нысандары бойынша  күрделі салымдардың құрылымы мүлдем басқаша қалыптасты: мемлекет меншіктің үлесі 11,6%-ға дейін төмендеп, жеке меншіктің үлесі 65,1%-ға , шетелдік үлес 23,3%-ға дейін ұлғайды. 2009 жылы шетелдік инвестициялар есебінен қаржыландырылатын өндеу өнеркәсібінің салалары бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялардың үлесі 12%-ды құрады.

   Екіншіден, мемлекет өзінің инвестициялық салаға қатысуын қысқартты. Бюджет есебінен қаржыландырылатын  негізгі капиталға салынған инвестициялардың үлесі 1992 жылы инвестициялардың жалпы  көлемінің 16,6%-ын құраса, 2006 жылы осы  көрсеткіш 11,2%-ға дейін төмендеді. 2009 жылдың бірінші тоқсанында өндеу  өнеркәсібінде негізгі капиталға  салынатын инвестицияларды республикалық  бюджеттен қаржыландыру жүргізілген  жоқ.

   Үшіншіден, күрделі салымдарды қаржыландыру көздерінің құрылымында елеулі өзгрістер орын алып отыр: экономиканың мемлекеттік  емес секторы қаражатының ұлесі  артып, халықтың жеке меншік тұрғын үйге жұмсалатын қаражатының көлемі ұлғайып  келеді. Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда 2006 жылы тұрғын үй құрылысының қарқыны 5,1 есеге ұлғайып, 2008 жылдың қантар-желтоқсан  айларында тұрғын үй құрылысына 44335 млн теңге салынды, бұл 2007 жылмен салыстырғанда 83,9%-ды құрады.

   Кәсіпорындардың меншікті қаражаты күрделі салымдардың  негізгі көзі ретінде өзінің маңызын  жойған жоқ. Экономиканы реформалау жылдары инвестициялық процесті орталықтан жекелеудің тұрақты тенденциясы  қалыптасты, осы қаражаттың үлесі  үнемі артып келеді.

   Инвестициялық процесті жандандыру ішкі нарықтан мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін тартылатын қаражаттың үлесін қысқартуға; қаржыландыру көздерін кеңейту мақсатында мемлекеттің қарызға алынған қаражаттың бөлігін қайтару жөніндегі кепілдігін беруге; мемлекеттің инвесторлармен және басқа да кредиторлармен тәуекелді бөлісу негізінде инвестициялық жобаларды кредиттеуге қатысуына қорланымды неғұрлым тиімді пайдалану үшін кәсіпорындарды сауықтыру мен банкроттық механизмін қолдануға ықпал етеді.

   Инвестициялық қызметі мемлекеттік реттеу ҚР-ның  әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық дамуына бағытталған инвестициялық  саясат жүргізу арқылы жүзеге асырылады. Инвестициялық қызметті мемлекеттік  реттеу:

• Мемлекеттік инвестициялық бағдарламаларға сәйкес;
• Мемлекеттік инвестицияларды тікелей басқару арқылы;
• Преференциялар, салық ставкалары мен жеңілдіктері сараланған салық жүйесінің көмегімен;
• Жекелеген аумақтардың, салалардың, өндірістердің дамуына дотация, субвенция, бюджеттік несие түрінде қаржылай көмек көрсету арқылы;
• Қаржы және кредит саясаты (бағалы қағаз шығарып, оларды айналысқа жіберу), амортизациялық саясаттың баға белгілеу саясаты нысанында;
• ҚР аумағында белгіленген қолданыстағы заңнамаға, жерді жіне басқа да табиғи ресурстарды пайдалану ережелеріне сәйкес;
• Мемлекеттік нормалар мен стандарттардың сақталуын бақылап, сондай-ақ міндетті түрде сертификаттау ережесін сақтап;

   Орындау үшін тиісті заңнама актілері мен  қаулылар шығарып, оларды нақтылау, сондай-ақ белгілі бір экономикалық, оның ішінде инвестициялық саясат жүргізіп, елдің  инвестициялық қызметі мен экономикасына  ықпал етудің экономикалық да (жанама), сондай-ақ әкімшілік те (тікелей) әдістерін  пайдаланады.

                 1.3 Инвестициялық қызметті жетілдіру жолдары

   Инвестициялық қызметтің жақсаруына инвестициялар  мен жалпы инвестициялар саласын  ұйымдастыру мен басқаруға өзгеріс  енгізу ықпал етуі тиіс.

   Қазақстан Индустриялық-инновациялық дамудың 2015 жылға дейінгі мерзімге арналған стратегиясы қаблданды. Стратегияда  жеке меншік сектордың бастамаларына  қолдау көрсету, ұлттық экономиканың шикізат  емес салаларының дамуы үшін қажетті  заңнамалық және институциялық жағдай жасау қарастырылады.

   Инвестицияларға мемлекеттік қолдау көрсетуде экономиканың дамуы үшін қолайлы инвестициялық  ахуал қалыптастыру және жұмыс істейтін өндірістерді қазіргі заман технологиялар  қолданып кеңейту, жаңа өндіріс ұйымдастыру  және оларды жаңартуға инвестиция салуға ынталандыру, қазақстандық мамндардың біліктілігін арттыру, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау мақсаты қойылады.

   Инвестицияларды мемлекеттік қолдауда инвестициялық  преференциялар беру қарастырылады.

   Инвестициялық преференция беру «Инвестиция туралы»  Қазақстан Республикасының Заңында  реттеледі, Аталмыш Заңда инвестицияларды  ынталандырудың құқықтық және экономикалық негіздері белгіленіп, инвесторлар Қазақстан Республикасында инвестициялауды жүзеге асырған кезде олардың құқықтарына кепілдік беріледі, сондай-ақ инвестицияларды мемлекеттік қолдау шаралары, дауларды инвесторлардың қатысуымен шешу тәртібі анықталады.

   «Инвестиция туралы» Заңда бұрынғы инвестициялық  заңнаманың өзін-өзі ақтаған және жақсы көрсеткен жақтары , сондай-ақ инвестицияларды көтермелеу мен  қолдаудың халықаралық тәжірибесі ескеріліп сақталған.

   Заңды инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың  қарастырылған жаңа механизмінде бірқатар елесідей елеулі айырмашылықтар бар.

   Біріншіден, отандық жіне шетелдік инвесторларды  қолдау мен көтермелеу, сондай-ақ олардың  тең дәрежедегі құқықтығы қарастырылған.

   Шетелдік  және отандық инвесторлардың теңдігі  иеліктен айыру мен мемлекет иелігіне алудан кепідік беру кезінде, мемлекеттік  органдар тексеріс жүргізгенде, инвестициялық  дауларды шешкенде, табысты пайдаланғанда, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың іс-қимылынан келтірілген зиянды өтеу кезінде әділдік табу қажет.