Паскаль тіліндегі негізгі түсініктер

А) Қайталау саны белгілі цикл

     Циклдің бұл түріне әрекеттің  қайталану саны алдын ала белгілі  болатын түрі жатады. Мысалы, денешынықтыру  сабағында мұғалім сіздерге стадионды айнала үш айналым жасап жүгіруді тапсырды делік. Бұл тапсырманы орындау үшін сіз бір айналымды үш рет қайталауыңыз керек. Басқа мысал,математикадан үйге берілген тапсырмада бес есеп шығару керек болсын. Яғни, мұнда “есепті шығару” әрекетін бес рет орындау керек. Мұндай мысалдарды біз өмірімізден көптеп келтіруімізге болады. Көпшілік жағдайда негізгі әрекетті орындау үшін, орындалатын әрекеттің қайталану саны белгілібола бермейді. Мысалы,”өлең жатау” керек. Бұл жағдайда өлеңді жаттау үшін бір рет оқып есте сақтауға да болады. Ал қарсы жағдайда екі рет және үш рет, төрт рет оқып жаттауға болады, бұл жағдайда сізге өлеңді жаттау үшін неше рет оқу керек екені алдын ала белгісіз.

Б) Алғы шарт циклі

      Циклдің бұл түріне қайталану саны белгісіз. Бірақ әрекет орындалу үшін алдын ала берілген қандай да бір  шарт тексеріліп барып, орындалатын әрекеттер жиыны жатады. Мысалы: Сіз сорпа ішуге дайындалдыңыз. Тарелкадағы сорпаны толығымен ішіп тауысу үшін қасықпен неше рет көсеп алу керек екені бізге алдын ала белгісіз. Ал егер тарелка бастапқыда бос болса, сіз тарелкадан қасықпен сорпа алр ма едіңіз? Әрине жоқ, ол мүмкін емес. Осыдан циклдің бұл түріне мынадай қызықты тұжырым жасауға болады.Ол нөл рет орындалады. 

В) Соңғы  шарт циклі.

Циклдің бұл түріне қайталану саны белгісіз, бірақ алдыңғы циклден айырмашылығы, одан әрекет орындалмас бұрын алдын ала шарт тексерілетін болса, ал мұнда әрекет орындалғанна кейін шарт тексеріледі де әрекетті қайталауға береді.  
 
 

       Соңғы шарт циклінің орындалуын  айқындау үшін, өлшемдері көздерінен  үлкен болатын жұмсақ шарлар  салынған електі көз алдымызға  елестетейік. Егер шарларды секіртетін  болсақ, соғылу нәтижесінде олардың  өлшемдері кішірейе береді делік.  Осы әрекет қашан шарлардың өлшемдері електің көзінен өтетін болғанша қайталанып орындала береді. Яғни, шардың диаметрі електің көзінің өлшемдеріне сәйкес болғанша шарт орындалады.

      Алғы шарт циклінің соңғы шарт  циклінен айырмашылығы циклдің  бірнеше түрінде әрекет ШАРТ=АҚИҚАТ да орындалады. Ал екінші түрінде ШАРТ =АҚИҚАТ болғанда цикл әрекет жұмысын тоқтатады.

       Қосымша ескертетін жағдай, қайталану  саны белгілі циклін алғы шарт  циклінің дербес жағдайы ретінде  қарастыруымызға болады. Шын мәнінде  стадионды айнала үш айналым жүргізуге ұсыныс жасалған болса, ал сіз одан көп айналым жүгірсеңіз, ары қарай жүгірмей-ақ қойсаңыз болады.

                                     Қолданылған әдебиеттер: 

1. “Turbo Pascal”  Ж.Қ.Масанов, Б.А.Бельгибаевб

                                  А.С.Бижанова, Қ.Қ.Мақұлов 

2. Паскаль тіліндегі программалау негіздері.

                                      А.Б.Дәулетқұлов, С.С.Алғазы 

3. “Алгоритмы и программы на языке Turbo Pascal''

                                             Ю.Федоренко 

4. “Алгоритмдеу және программалау негіздерін оқыту”

                                                  Б.Д.Сыдықов 

5. “Паскаль  тілінің негіздері”

                                                    Б.Нақысбек

                                                   Г.Қалықова 

6. Интернет сайт  WWW.RAMBLER.RU