ОҚО бойынша телефондық анықтама жүйесін құрастыру және жобалау

          Borland Delphi құрамында дайындалған компилятор әдеттегі Р-кодқа емес, бірден машиналық кодқа компиляциялайды. Осы себептен ол қазіргі кезде дүние жүзіндегі компилятордың ең жылдамы болып саналады. Оның компиляциялау жылдамдығы Паскальда компиляциялаудан 10-еседен де артық, бір минутта шамамен 120 мың жолдан асады.

          Borland Delphi негізінен  екі түрде дайындалған:

          Біріншісі - күрделі  қосымшаны бірлесіп дайындаушылар  үшін (Delphi Client -  Server);

          Екіншісі - қалған программалаушылар  үшін (Delphi for Windows);

          Негізінен екіншісі ыңғайланып, қысқартылып алынған  түрі болып табылады. Ол тек маман  программалаушылар ғана емес, барлық  Delphi-мен жұмыс істеушілерге арналған.

          Delphi-ді іске қосу  және ортасы туралы қарастыратын болсақ: Windows терезесі арқылы  Delphi-ді іске қосу командасын «Іске қосу-Программалар-Borland Delphi3-Delphi3» деп орындаймыз. Осылай Delphi іске қосылғаннан соң экранда Delphi ортасының үш терезесі көрінеді:

    1. Delphi3-тің негізгі терезесі;

    2. Форма (Form1);

    3. Объект инспекторы терезесі (Object Inspector);

          Жалпы ортада программа  құруға арналған төртінші модуль терезесі де іске қосылады (Unit1.pas). Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді.

          Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi. Delphi алғаш рет iске қосылған кезде форма Form1  атауымен көрiнедi. Оның жиектерiне тышқан көрсеткiшiн орналастырып, ол екi жақты нұсқама түрiне айналған кезде жылжыту және қалдыру тәсiлi бойынша форманы кеңейту не қысу қиын емес. Кей жағдайларда экранда форма көрiнбеуi мүмкiн. Оны экранға шығару  үшiн View Forms командасын берсе жеткiлiктi болады.

          Форманы не онда орнатылған компоненттi программа құру үшiн оның кейбiр қасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Қасиеттер тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspektor) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi инспектор терезесiне шығару үшiн сәйкес объектiнi  (форманы немесе формада орнатылған форма компонентiн) бiр шерту арқылы таңдау керек. Инспектор терезесiнiң жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы да жазылып қойылады. Proporties - қасиеттер және  Events - оқиғалар деп аталатын терезенiң екi қосымша бетi бар. Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның Proporties бөлiмi ашылулы тұрады.  Бiрiншi бағанда көрiнетiндер - қасиет атаулары, екiншi бағанға сәйкес жазылғандар - олардың мәндерi.

          Delphi-де дайындалатын  программа проект (жоба) деп аталады.  Форма программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi. Delphi алғаш рет iске қосылған кезде форма Form1  атауымен көрiнедi.

          Borland Delphi-де программа  проект (жоба) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда  автоматты түрде project1 атауы берiлетiн  проект файлы (негiзгi модуль) және unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес iс-әрекеттердi орындайтын программа мәтiнi (процедуралар) енгiзiледi. Программа мәтiнiн программалық код деп, терезенi программалық код терезесi немесе қысқаша редактор терезесi деп те атайды. Delphi iске қосылған кезде ол форма терезесiнiң астында көрiнбей тұрады. Оны экранға шығару тәсiлдерiне мына төмендегiлер жатады:

    - форманы жабу арқылы (жабу түймесiн шерту);

    - код терезесiнiң бiр шетi форма астында көрiнiп тұрса, оны шерту арқылы. Терезе белсендiрулi түрде ашылады да, онда процедура дайындамасы (үлгiсi) көрiнедi;

          Delphi-дің негізгі  терезесінің құрамына негізгі мәзір, аспаптар панелі және компоненттер палитрасы енгізілген. Негізгі мәзір пункттеріне (ішкі мәзірлерге) Delphi-де жұмыс істеу командалары, ал аспаптар панеліне ішкі мәзірлерге енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналастырылған.        
 

Delphi-дiң  негiзгi терезесi құрамына кiретiндер:

    1. Негiзгi мәзiр.

    2. Аспаптар панелi.  

    Аспаптар  панелi 6-ға бөлiнедi:

    - Standard - Стандарттық;

    - Viev – Көрсету;

    - Debug - Баптау;

    - Custom - Қолданушы;

    - Desktop - Жұмыс столы;

• Internet -Интернет.

 

    3. Компоненттер палитрасы. Компоненттер  палитрасы төмендегiдей беттерден тұрады:

    - Standard - Windows-ты басқару элементтерiнiң  стандартты компоненттер бетi;

    - Additional - Windows компоненттерiнiң қосымша  жиын бетi; 

    - Win 32 - Windows 95/98 қолданушы компоненттер  интерфейсiнiң жалпы кiру мүмкiндiгi, 32-разряды; 

    - System - Жаратылатын жобаны (қосымшаны) қосымшалауға арналған арнайы системалық компоненттер бетi;

    - DataAccess - Мәлiметтер қоры информациясымен  жұмыс жасауда қолданылатын көмекшi компоненттер бетi;

    - DataControl - Мәлiметтер қоры өрiстерiнiң  арнайы элементтерiн басқару компоненттерi бетi;

    - dbExpress - Мәлiметтер қоры қосымшасына  кiру мүмкiндiгi және SQL серверiне  кiру мүмкiндiгi;

    - BDE - BDE Мәлiметтер қоры машинасымен  Мәлiметтер қорына кiру мүмкiндiгi  бар компоненттер бетi; 

    - ADO - ActiveX Мәлiметтер объектiлерi арқылы Мәлiметтер қоры информацияларын орындауға арналған компоненттер бетi;

    - InterBase - BDE немесе ADO ортасын қолданбай  InterBase Мәлiметтер қорын тарату  мүмкiндiгi  немесе аттас берiлгендер  қорына тiкелей кiру мүмкiндiгiн  қамтамасыз ететiн компоненттер бетi;

    - DataSnap - Көп звенолы архитектуралық  Мәлiметтер қорында қосымша құру  немесе көп салалы Мәлiметтер  қорындағы қосымшаны құру компоненттерi бетi;  

    - Internet - Интернет желiсiнде қосымша  Web-сервер құруға арналған компоненттер  бетi;

    - Qreport - Визуалдық жобалауды жылдам есептеуге арналған немесе есеп құрастыруға арналған компоненттер бетi;

    - Dialogs - Windows-тың жалпы сұхбаттық  қосымшасын орындауға арналған  стандарттық интерфейс немесе  стандарттық терезенi құруына  арналған  компоненттер бетi;

    - ActiveX - ActiveX компонентi. Мұны реттеуге  контекстiк мәзiр компоненттерiнен  Property командасын таңдаса және  бiр уақытта Объект инспекторы  терезесiн қолдануға болатын компоненттер  бетi;

    - Servers - Servers бетi түрлi компьютерлерде  түрлiше болуы мүмкiн.  

          Егер Delphi-де бiрдi-бiр  сервер анықталмаса, онда Servers бетi аспаптар палитрасында көрiнбейдi. Мұнда жалпы COM серверлер VCL бөлiгi үшiн арналған комоненттер бетi;    

2 Мәліметтер қоры объектілері және компоненттері 

          Көптеген жұмыс  орындарында, оқу орындарында, коммерциялық мекемелерде, шаруашылықтарда және тағы басқа да көптеген салаларда мәлiметтердi дайындау, оларды өңдеу, сақтау жиi кездеседi.

          Мысалы, Астана Моторс фирмасы жұмысында дайындалатын мәлiметтер қатарына енгiзу, өңдеу, қосу және т.б. амалдар қолданылады. 

          Мұндай мәлiметтердi сақтау және өңдеудiң көп тараған  әдiстерiнiң бiрi - оларды Мәлiметтер қоры ретiнде дайындау.

          Мәліметтер қоры дегеніміз - құрылымы арнайы тәсіл бойынша  ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы болып есептеледі.

          Файл негiзiнен  кесте түрiнде дайындалады. Кесте  дегенiмiз - мәлiметтер адресi жолдар мен  бағандар қиылысы арқылы анықталады. Кейде бағанды өрiс деп, жолды  жазу деп те атайды. Кестелердi дайындау, жылдам түрде олардан қажеттi жазулар  тобын таңдау (қойылған шартты қанағаттандыратын сұраныс жарату), оларды сақтау, жазуларды редакциялау, жолын алып тастау, кестенi қағаз бетiне басып шығару сияқты орындалатын iс-әрекеттер  күрделi жұмыстар қатарына жатады. Алғашқыда Турбо Паскальда мәлiметтер қоры кестесi мәлiметтер файлы ретiнде құрылып, онымен жұмыс iстеу үшiн программаға арнайы функциялар мен процедуралар енгiзiлетiн.

          Соңғы кездерде кестелерден  тұратын мәлiметтер қорын құрып, оларды өңдейтiн көптеген программалар жүйесi дайындалған. Оларды берілгендер қорын басқару жүйесi (БҚБЖ) деп атайды. БҚБЖ-лер қатарына: dBase, FoxBase, FoxPro, Paradox, Access, т.б. бар.

          Мәліметтер қорымен  жұмыс істей білу бүгінгі таңда  компьютермен жұмыс істеудегі маңызды  дағдылардың біріне айналды.

          Delphi ортасында мәлiметтер қорымен жұмыс iстеу үшiн мынадай екi түрi қолданылады:

    1. Құрал - саймандар жабдықтары.

          Delphi жүйесiнде мәлiметтер  қорымен жұмыс iстеуде келесi  құрал - саймандар жабдықтарының  жиынын пайдаланамыз:

    - Borland Database Engine (BDE) - Delphi қосымшасындағы мәлiметтерге   кiру мүмкiндiгiнiң BDE ортасы;

    - BDE Administrator - BDE әр түрлi параметрлерiн  жөндеу утилитасы;

    - Database Desktop - Мәлiметтер қорының жұмыс  столы;

    - SQL Explorer - Мәлiметтер қорының бағыттаушысы;

    - SQL Builder - Визуальды программаның конструкторлық SQL –  сұранысы;

    - SQL Monitor - өшiрiлген Мәлiметтер қорындағы  SQL - сұранысының   тұрақтылығын  программа арқылы қарап тұру;

    - Data Pump - Мәлiметтер қоры мен Мәлiметтер  арасындағы қатынасы;

    - IBConsole - өшiрiлген Мәлiметтер қорын программа арқылы басқару;

    - Inter Base Server Manager - Inter Base серверiн қосатын программа;

    - SQL Lanks - Өшiрiлген БҚБЖ - ға кiру мүмкiндiгiнiң Microsoft SQL Server немесе Oracle драйверi;

    - DBExpress - SQL Мәлiметтер қорына кiру мүмкiндiгiнiң драйвер   жиынтығы.  

          Ол келесi компоненттер көмегiмен орындалады -      SQLConnection, SQLDataSet, SQLQuery, SQLStoredProc, SQLTable, dbExpress сияқты төмендегiдей драйверi бар:  

                - InterBase - DBEXPINT.DLL

                - DB2 - DBEXPDB2.DLL

                - Oracle - DBEXPMYS.DLL

                - MySQL - DBEXPMYS.DLL

    - Inter Base Server - Inter Base серверiнiң сервер және клиенттiк бөлiгi.  

    2. Компоненттер.

          Мәлiметтер қорында жұмыс iстеу барысында мына беттердегi DataAccess, DataControls, DBExpress, BDE, ADO, Discision Cube, Qreport және Inter Base компоненттер палитрасын қолданамыз. 

          Мәлiметтерге кiру мүмкiндiгiн DataAccess бетiнде орналасқан визуальды  емес компоненттер арқылы орындаймыз:

    - DataSourse - Мәлiметтер көзi;

    - ClientDataSet - Мәлiметтердiң клиенттер  жиыны; 

    - DataSetProvider - Мәлiметтердiң провайдер жиыны. 

          Мәлiметтердi басқаруға  арналған DataControls бетiндегi визуальды  компоненттерiн қолданамыз:

    - DBGrid - Тор немесе кесте;

    - DBNavigator - Навигаторлық интерфейс;

    - DBText - Жазу;

    - DBEdit - Бiр қатарлы редактор;

    - DBMemo - Көп қатарлы редактор;

    - DBImage - Графикалық бейне;

    - DBListBox - Қарапайым тiзiм;

    - DBComboBox - Комбинациялық тiзiм;

    - DBCheckBox - Бағынышты емес қосқыш;

    - DBRadioGroup - Бағынышты топтық қосқыш;

    - DBLookupListBox - Қарапайым тiзiмдi Мәлiметтер  жиынының басқа

      өрiсiн формалау;

    - DBLookupComboBox - Күрделi тiзiмдi Мәлiметтер  жиынының басқа өрiсiн формалау;

    - DBRichEdit - Толық функциялық мәтiндiк  редактор;

    - DBCtrlGrid - Модификациялық тор;

    - DBChart - Диаграмма. 

          SQL - мен жұмыс iстеу  барысында dbExpress бетiндегi компоненттердi пайдаланамыз:

    - SQLConnection - Мәлiметтер қорымен байланыстыру;

    - SQLDataSet - Мәлiметтер жиыны;

    - SQLQuery - Query Мәлiметтер жиыны;

    - SQLStoredProc - Сервердегi сақталынған  процедураны шақыру;

    - SQLTable - Table Мәлiметтер жиыны;

    - SQLMonitor - SQL - сұранысын орындайтын  монитор;

    - SQLClientDataSet - Мәлiметтердiң клиенттер  жиыны;