ОҚО бойынша телефондық анықтама жүйесін құрастыру және жобалау

    Кіріспе 

    Бiздiң  елiмiзде жаңа ғасырдан бастап компьютер  технологиясына көп көңіл аударылуда. Яғни елiмiздiң барлық аумағын компьютерлендiру қолға алына бастады. Осы жұмыстардың  нәтижесiнде елiмiздiң азаматтары республиканың кез-келген нүктесінде тұруына қарамай жаңадан келген жаңалықтармен таныс болып отырады. Осылардан келiп шығатыны информациялық технологияның дамыған ғасырында компьютерлік техниканы қолданбай жұмыс істейтін мемлекеттік және коммерциялық мекемелер, жоғарғы оқу орындары және т. б. көптеген салалар кемде-кем деп айтсақ та болады.

    Курстық жұмысымның тақырыбы "Delphi ортасында телефон станциясының анықтамалық орталығын автоматтандыру".

    Мәлiметтер қорын Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасында жасалыну себебi, өйткенi Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасы кез-келген қосымшаны дайындауға болатын, жылдамдығы тез қуатты тiлдердiң бiрi болуы және де басқа мәлiметтер қорымен жақсы байланысатын болуы.

    Мәліметтер  қоры дегеніміз - құрылымы арнайы тәсіл  бойынша ұйымдастырылған берілген форматтағы файлдар жиынтығы болып есептеледі.

    Мәліметтер  қорымен жұмыс істей білу бүгінгі  таңда компьютермен жұмыс істеудегі  маңызды дағдылардың біріне айналды.

    Жоғарыда  көрсетiлген жұмыс салаларының бiрi ретiнде қаламыздағы Қазақтелеком жұмысын алуға болады. Қазақтелекомның негiзгi жұмыстарының бiрi ретiнде абоненттердi iздеу, енгiзу, өңдеу т.б. жұмыстары жатады. Осы жұмыстарды Delphi объектiлi программалау ортасында мәлiметтер қоры ретiнде жасау барысында жұмыс жағдайын жеңiлдетудi қарастырдым.

    Осы программаны жасаудағы негiзгi мақсат Қазақтелеком жұмысында кездесетiн  жұмыстарды жеңiлдету, тез орындау  және уақытты үнемдеу болып табылады.

    Программа негiзiнен екi бөлiктен тұрады:

    1. Borland Delphi объектiлi бағдарлы программасы; 

    2. Paradox мәлiметтер қоры программасы;

    Осы мәлiметтер қорын жасау программасының барысында Delphi мен Paradox программалау орталары өзара байланыстырылып жұмыс  атқарады.

    Мұндағы Borland Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасын қолдану себебiм, өйткенi ол Windows операциялық жүйесінде программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедия процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар. Мұнда көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты.

    Дәстүрлі  Паскаль программалау тілі оқып-үйренуге жеңіл және MS-DOS жүйесінде программа  дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені белгілі. Delphi-де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі - онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады (Delphi-ді Windows ортасында пайдаланатындықтан программаны көбінесе қосымша деп атайды).

    Берiлгендер  қорын басқару жүйесi (БҚБЖ) - Мәлiметтер қорымен жұмыс iстеуге арналған Delphi ортасындағы программалар қатарына кiретiн тiлдердiң бiрi Paradox тiлi болып  табылады.

    Paradox программасының таңдалу себебi, ол Delphi ортасымен өте жақсы байланысатын  және де Windows элементтерi сияқты терезе  түрiнде ашылуы болып табылады. Paradox Database Desktop утилитасының құрамындағы  ең қолайлы, көп тараған программа. 

    Windows операциялық жүйесiнiң элементтерiмен таныс кез-келген қолданушының Paradox программасын оқып үйренуiне қиындық жоқ десе де болады. Өйткенi, Paradox программасымен жұмыс iстеу принциптерi Windows жүйесiне негiзделген, Яғни оның объектiлерi терезе түрiнде ашылады.

    Қарастырылған мәлiметтер қорында Paradox программасында кестелердi жаратып және оны сақтау үшiн, ал Delphi объектiлi бағдарлы программалау ортасы осыларды, яғни жаратылған кестелердi басқару үшiн қолданылған.

    Бұл программадағы негiзгi жұмыстар машиналарды iздеу, өңдеу, енгiзу болып табылады. Яғни, осы программада кестелер өзара бiр-бiрiмен байланыстырылып жұмыс атқарады. Программа барысында сұраныс беру арқылы өз шартымызды қанағаттандыра аламыз.

    Сұраныс дегенiмiз - мәлiметтер қорынан өзiмiзге  керектi информацияны бiр немесе бiрнеше кестелерден алуға мүмкiндiк беру болып табылады.

    Осы программада сұранысты жаратуда SQL тiлiн пайдаланамыз. SQL - бұл Structured Query Language, яғни "Сұраныстар тiлiнiң  құрылымы" деп аталады. Сұраныс  жаратуда Select (iрiктеу), Insert (кiрiстiру), Update (өзгерту), Delete (жою) операторларын қолданамыз. Өзiмiзге керектi нәрсенi табу, яғни мәлiметтi iздеу үшiн Find, Locate процедураларын пайдаланамыз.

    Мұнда кестелердi немесе шартымызды қанағаттандырған сұранысты принтерде форматты түрде басып шығару жолы да қарастырылған. Мұндай файлды басу үшiн форматты түрде дайындалған қағаз парағының не парақтарының түрiн есеп деп атайды.  
 
 

    1 Мәліметтер базасы және ақпараттық орталық туралы түсінік  

    Банктер акционерлік қоғамдар, жеке компаниялар пайда болғаннан кейін жағдай түгeлiмeн өзгереді. Қазіргі кезде ақпараттарды сақтау және өңдеу қиын есеп болмай қалды. Ақпарат - ақша екенін адамдар түсінеді, Ақпараттарды жоғалту немесе оны уақтылы алмау ақшаны жоғалтуға әкеліп соғады.

    Алғашқы мәліметтер базасын басқару жүйесі 60 жылдардың ортасында пайда болды. Біздің өмірімізде көлемі бойынша үлкен сақтау орны болып табылатын көпшілікке танымал, бірақ практикада жүзеге асуы қиын мәліметтер базасы түсінігі орын алды. Оған кез келген мекеме өзіне керекті мәліметтерді орналастырады және одан әр түрлі қолданушылар осы мәліметтерді ала – алады. Олардың иерархиялық құрылысы болды. Бұл жүйелер басқа файлдағы бір жазумен байланысқан бірнеше жазуларды оқуға мүмкіндік береді. Біраз уақыт өткеннен кейін әр түрлі файлдармен жазулар арасындағы өте қиын катынастарды іске асыратын желілі (сетевые) мәліметтер базасы пайда болды.

    Қолданушының  көзқарастары бойынша, мәліметтер базасы деп ақпараттармен жұмыс істеуді  қамтамасыздандыратын программаны  айтады, Мүндай программаны жұмысқа қосқанда, экранда кесте пайда болады, ол арқылы колданушы өзіне қажетті мәліметтерді алуына болады. Қолданушы осы мәліметтер базасында өзгерістер енгізеді, олар мәліметтер базасына жаңа ақпараттарды енгізе алады және керек емес акпараттарды өшіріп тастауына болады.

    Программистердің  көзқарастары бойынша, мәліметтер базасы - бұл ақпараттардан тұратын файлдардың жиынтығы. Программистер қолданушылар мәліметтер файлдарымен ыңғайлы  жұмыс істеуі үшін программаны соған  ыңғайлы етіп құрады.

    Қазіргі кезде өте көп программалық жүйелер бар, олар локальді мәліметтер базасын құру және қолдануына болады (Dbase, Ғохрrо, Access, Paradox).

    Мәліметтер  базасы «қағазды» және «компьютерлік» түрде болады. «Қағаздарды» деп мәліметтер базасы болып библиотеканың каталогы: ондағы кітаптар туралы ақпараттардан тұратын карточкалардың жиынтығы. Бұл базада ақпараттар біркелкі (кітап туралы мәліметтерден тұрады) және реттелген (авторлардың фамилиялары бойынша алфавитік ретпен сәйкес қойылғаны) болып келеді, Басқа тағы да мысалдар қарастыратын болсақ, онда телефонның анықтамасы және поездардың қозғалыс кестелері және т.б. «қағаздары» мәліметтер базасына мысал бола алады.

    «Компьютерлік»  мәліметтер базасы ақпараттардан тұратын  файлдардан (немесе файлдар жиынтығынан) тұрады.

    1970 жылы Е.Ф. Кодданың реляциондық  мәліметтер базасының моделі  туралы статьясы мәліметтерді  өңдеуде революция болды. 1970 жалдары  реляциондық мәліметтер базасын  басқару жүйесін ойлап шығарды.  Реляциондық мәліметтер базасында  акқпараттарды сақтау үшін таблицалар қолданылады.

    Ақпарат — деп негізінен адамдар арқылы ауызша, жазбаша немесе басқа жолмен берілетін хабарды айтады. Ал ақпараттық жүйе ақпаратты жинау және жинақтау, оны тиімді пайдалану мақсатына  арналған программа, Ақпараттық ж‰йені автоматтандыру есептеуіш техникамен (компыотерлермен) жүзеге асады. Бұл жерде ЭЕМ жадысында сақталған ақпараттарды мәліметтер ретінде пайдаланылады. Ақпаратта қандай мәліметтер жинақталады және қандай мақсаттар үшін жинақталатындығы, және екінші жағынан сәйкес мәліметтер ЭЕМ жадысында қалай ұйымдастырылу керек екендігі, және ақпараттық жүйені қолданғанда олар қай жүйенің проектісін жасағанда, бір жағынан жүйеде өңделіп, бір - бірімен байланысы қандай болатындығы шешіледі. Қолданылуына байланысты екі негізгі класқа бөлінеді: ақпаратты - іздеу жүйесі және мәліметтерді өңдеу жүйесі.

    Мәліметтер  базасымен бірге сақталынатын өзара  байланысқан мәліметтер жиынтығы ретінде  анықтауға болады. Бұл жерде бір  немесе бірнеше қосымшалар, оларды оптималды пайдалануына мүмкіндігі болуы керек;

    Мәліметтер  оларды пайдаланатын программалардан  тәуелсіз болатыны сақталу керек;

    Жаңа  мәліметтерді қосуға және бұрынғы мәліметтерді модификациялауға немесе мәліметтерді мәліметтер базасында іздеуге басқарылатын жалпы әдіс қолдануы керек.

    Object Pascal тілі Delphi бағдарламалау тілі және стандартты Pascal тілінің объекті - ориентирленген кеңейтілуі болып келеді. Delphi жүйесі визуалды бағдарламалау мүмкіндігін VCL визуалды компонеттердің библиотекасы көмегімен қамтамасыз етеді.

    Визуалды  компоненттердің библиотекасы (Visual Component Library, VCL) қосымшаларды хез өңдеуге арналған көптеген кластарды құрайды. Библиотеканың элементтері Object Pascal - да жазылған, сондықтан ол интегралданған Delphi қосымшасының өңдеу ортасымен тығыз байланысты. VCL де негізінен визуалды емес компененттерден тұрады, және визуалды компоненттер, және де TObject абстракті кластан бастап басқа да кластар бар. Барлық компонентер - бұлар кластар, бірақ барлық кластар компоненттер емес.

    VCL - дің барлық кластары иерархияның  анықталған сатысында орналасқан және кластың ағашын құрайды.

    Object класы - барлық Object Pascal класының жалпы  тегі (атасы) ол иерархияның тамырында  (түбірінде) орналасады, Бұл класс  абстактілі болып келеді және  барлық ұрпақтар кластары үшін  жалпы әдістер қолданылады. Негізгі әдістерін атап өтейік:

    *  Create - объектіні құру

    «  Destroy - объектіні жою (өшіру)

    « Free - Create әдісімен құрылған объектіні  өшіру, бұл уақытта Destroy әдісі де шақырылады.

    Бұл әдістердің көпшілігі ұрпақ класында қайта анықталады. TPersistents, TComponent, TControl көптеген кластардың атасы болып келген. Көрсетілген кластарға негізінде жалпы қасиеттері, әдістері және оқиғалары (события) кіреді.

    TPersistents класы ағымнан іске қосылады  және ағымға сақталатын қасиеттері  бар объектілер үшін абстракты болып келеді. Ағымның механизмі жадымен жұмыс істеу үшін қолданылады. TObject кластың әдісіне қосымша болатын TPersistents класы бір объектіден екінші объектіге алаңды және қасиеттерді беруге мүмкіндігі бар Assign әдісіне ие.

    TComponent класы -- барлық компоненттерге негіз; өзінің атасының әлісіне косымша болып, оның басқа компоненттеріне ие болатын құралдарды қамтамасыз етеді. Формаға кез келген компонентті орналастыру нәтижесінде, ол басқа компонентке тиісті болады (негізінен формата). Компонента құру барысында, ол оған тиісті компоненттерді автоматты түрде құрылуын қамтамасыз етеді, ал оны жою барысын оған тиісті барлық компоненттер автоматты түрде жойылады.

    TComponent класы келесі қасиеттерін белгіленген:

    •  Components — тиісті компоненттер тізімі

    •  ComponentCount  тиісті компоненттердің  саны

    •  Componentlndex -- тиісті компоненттер тізіміндегі  компонент номері

    •  ComponentState - ағынды компоненттің жағдайы

    •  Name - компоненттің аты

    •  Owner - компоненттің иесі

       Tag - компонентпен сақталынатын бүтін мәні

    TComponent компонентінің кейбір әдістері:

    • Destroy Components - барлық тиісті комтюненттерді жою (бұзу)

    •  Destroying - тиісті компоненттің жойылғаны (бұзылғаны) туралы хабар беру

    •  FindCoraponent - Component тізімінен компонентті  табу (іздеу)

           Тілдің сөздігі

    Сөздер  келесі түрлерге бөлінеді:

    • Кілттік сөздер (ключевые, заразервированные)

    • Стандатты идентификаторлар

    • Қолданушының идентификаторлары

    Кілттік сөздер тілдің құрама бөлігі болып  келеді. Редактор кодында кілттік  сөздер қалың (полужирный) шрифтпен бөлінеді, Мысалы,