ОҚО бойынша телефондық анықтама жүйесін құрастыру және жобалау

    Формадан DBGridl компонентін белгілеп алып, инспектор  объектісіндегі DataSourse қасиетіне тышқанның  оң жағын бассақ, мұнда барлық мәліметтердің  тізімі шығады, біз DataSoursel қолданамыз.

    Бұдан соң мәліметтер негізі және мәліметтердің  жиыны (набор) арасындағы байланысты орнатайық. Ол үшін DataSoursel белгілеп, Инспектор объектісінің ішінен оның негізгі қасиеті DataSet-ті тышқанмен бір рет басып, тізімнен Table1 таңдап аламыз.

    Енді  Таblе1 компонентінен керекті мәліметтер базасының таблицасымен байланыстыру ғана қалды. Бұл үшін Table компонентінің екі қасиеті қызмет аткарады: DataBase және Table Name. Ең алдымен DataBase Name қасиетін орнатамыз, Инспектор Объектісінде мәліметтер базасынын BDE псевдонимдерінің барлық тізімі шығалы, осы тізімнен Test.dbp псевдонимін аламыз. Сосын Table Name қасиетін орнатамыз, мұнда берілген тізімнен мәліметтер базасының таблицасынын, яғни бұрын құрған Test таблицасын таңдаймыз.

    Ал  енді ең керекті момент, проектілеу процессінде мәліметтер базасымен  біріктіру мүмкін. Бұл бірігу Activate қасиеті арқылы жүзеге асырылады. Ол негізінен false-ке тең, ал біз true орнатамыз. Міне, енді DBGrid компонентінде мәліметтер базасының таблицасы шығады.Егер таблица толық толтырылмаған болса, онда таблицаны осы жерде толтыруға болады. Және бір айта кететін жайт, таблица үшін Active = true тек локальді мәліметтер базасымен жұмыс істегенде қосымшаның бейімделу және ....(отладка) процессінде ғана орындалады. Барлық таблицаларда аяқталған қосымшада негізінен Active = false орнатылған болады, кейін onCreate формасының кезінде бұл қасиеттер true ауыстырылады, ал On Destroy формасының кезінде бұл касиеттер қайтадан false ауыстырылуы керек. Бұл мәліметтер базасымен жұмыс істегенде келесі жағдайлардан сақтауын және сетьпен жұмыс істеп отырғанда мәліметтер базасына басқа қолданушылардың кіріп кетпеуін қамтамасыз етеді. 
 

    1.4 Мәліметтік қор кестесін басқару жолдары 

    Осы формадағы проектіre таблицаны басқаратын компонент қосамыз, ол DataControls библиотекасының бетінен аяынған DBNavigator компоненті. Ол үшін Align компонентінің DBGrid қасиетін alBottom қасиетіне ауыстырып, компонентінің жоғарғы шетін кішкене төмен түсіреміз және форманың жоғарғы бөлігіне DBNavigator компонентін орналастырамыз.

    Бұл компонент көмегімен төмендегідей өзгеізістер жасай аламыз:

    NbFirst - бірінші жазуға (запись) ауысу

    NbPrior - алдыңғы жазуға ауысу

    NbNext - келесі жазуға өту

    NbLast-  соңгы жазуға өту

    Nblnsert- ағымдағы жазу алдына жаңа катар қосу

    NbDeIete- ағымдағы жазуды өшіру

    NbEdit -  ағымдағы жазуды редактірлеу

    NbPost - редактирленген мәліметті мәліметтер базасына жіберу

    NbCancel -  редактірленген  нәтижені және жаңадан қосылған жазуды отмена жасау

    NbRefrech - буферді тазалау

    Навигатор қосымшасы жұмыс істеу үшін оның негізгі қасиеті DataSource - мәліметтер негізін (DataSource компонентінің аты) орнату керек.

    Таблицаны басқарушы навигаторды әкеліп қойдық, ақпараттық жүйенің таблицасымен қалай  жұмыс істесекте болады. Енді таблицамен шектеліп қана қоятын болсақ, бұл жүйе бола алмайды, сондықтан ақпараттық жүйеміз өте жақсы көрінуі үшін оптималды операциялар мен қызметтер жасауы тиіс. Олар редактірлеу, қарап шығу, сорттау - аты - жөні, жасы, стажы бойынша, баспаға шығару және тағы басқа функционалды қызметтер жасауы керек. Ол үшін ең алдымен мәліметтер базасының жұмыстарын жеңілдету үшін мәліметтер базасының псевдонимін құрған жөн. Сонымен, жаңа псевдонимді құрудан бұрын, автоматты түрде құрылатын екі түрлі BDE псевдонимін айта кетейік. Олар жұмысшы каталог (working) және жеке каталог (private).

    Жұмысшы каталог барлық қолданушылар бірігіп  жұмыс істеу үшін қолданылады. Бұны DataBase Desktop өзі орнатылған кезден бастап мына жолмен: ...\Program Files\Borland\DataBase desktop\Working - Delphi 5 немесе 4 және ...\BorIand\Command FilesVBDE - Delphi 3 - те құрады. Ол Work псевдониміне ие. Жұмысшы каталогты File/Working Directory командасы арқылы Database Desktop көмегімен өзгертуге болады. Экранға терезе шығады, мұнда жаңа жұмысшы каталог ашуымызға немесе Browse кнопкасымен іздеуімізге немесе шығып тұрған тізімінен Aliese - псевдонимін таңдауымызға болады. Erep DataBase Desktop бізден басқа қолдаушысы болмаса, онда жұмысшы каталог ретінде мәліметтер базасы орналасқан ішкі каталогты орнатканымыз жөн. Бұл таблицаларды және басқада операцияларды ашқанда уақытты азайтады.

    Жеке  каталогта (private) DataBase Desktop-та автоматты түрде жұмысшы каталог сияқты құрылады. Бұл каталог қолданушының жеке таблицалары мен басқада объектерін сақтау үшін пайдаланылады, псевдоним аты - PRIV. Жеке каталоггы DataBase Desktop көмегімен, File/Private Directory командасы арқылы өзгертуге болады.

    Tools/Alias Manager командасы арқылы DataBase Desktop-та псевдонимді қарап шығуға және құруға болады.

    Енді  таблицаның жеке - жеке алаңдарын қарастырайық. Ол алаңдарды редактірлеу үшін Алаң редакторы (редактор полей) кызмет атқарады. Оны шақыру өте оңай, Table1 компоненттерщің үстіне апарып, екі рет шертеміз. Алдымен экранға осы редактордың бос алаңы пайда болады, ал одан сон терезе үстінде тұрып, тышқанның оң жағын бір рет бассақ, ағып шыққан мәзір ішінен Add fields (epic қосу) бөлімін таңдаймыз. Бұдан соң ақпараттық жүйеміздегі барлық алаңдар тізімі бар терезені көреміз. Бұл тізімнен өзімізге керек алаңды таңдап аламыз. Бірақ, біз барлық аланды таңдаймыз, себебі егер біз бір немесе екі алаңды таңдасақ, кейін сол екі алаң бойынша ғана жұмыс істей аламыз. Ал біз кейін барлық алаңдармен жұмыс істеуіміз керек. Барлық алаңдарды белгілеп алған соң, ОК батырмасын басқан соң терезе бастапқы бос тұрған алаңға қайтып келеді, бірақ ол енді жаңа белгіленген алаңдар тізімімен толтырылған болады. Бұл алаң реті таблица баған ретімен сәйкес. Ретін өзгерту үіпін тышқанмен ауыстарылатын алаңды алып, керек орынға, яғни қай алаң алдына қойғьмыз келеді, сол жерге апарып тышқанның құлағын жіберіп қалсақ болады.

    TMainMenu класының компоненттері форманың  негізгі мәзірін анықтайды. Формаға  бұл кластың қанша болсада объектілерді орналастыруға болады. 

    Компонентті формаға орнатқаннан кейін оның опциясын құру қажет. Ол үшін компонетке екі peт тышқанның сол жақ кнопкасын басу немесе оның үстіне оң жақ кнопкасын басамыз және пайда болған көмекші мәзірдің Menu Designer жалғасын таңдаймыз.

    Опцияны кұруда ешқандай кедергілер болмайды. Инспектор Объектісі терезесіне өтіп. Caption опция қатарына мәтінді енгізгеннен кейін Enter басу керек. Осы жұмыстарды қайталай отырып мәзірді құруға болады. Негізгі мәзірдің әр опция ішкі опцияның тізімінде ашылады немесе соңғы команданы құрайды. Ішкі опцияны құру үшін опцияның төменіндегі қатарға тышқанмен басамыз және сол жерге бірінші ішкі опцияны енгіземіз.

    Мәзірдің  негізгі қасиеттер:

    * String типінің Caption мәзірдің мәтін  қатарын кұрайды. Егерде атының  орнына «-» символын көрсетсек,  онда сәйкес мәзірдің пунктіне  бөлуші сызық бейнеленеді. Бұл  кезде сызықтың бейнеленуіне карамастан Caption қасиеті «-» мәнін қабылдайды.

    * TBitmap типіндегі Bitmap - мәзір пункті  атының сол жағында орналасқан  пиктограмманы анықтайды.

    * Boolean типіндегі Enable - пункттің ағымды  екендігін анықтайды. Егерде Enable қасиетінде False мәні болса, онда мәзір пункті ағымды емес және оның аты түссіз болады. Enable қасиеті True мәні болса, онда мәзір пункті ағымды. Boolean типіндегі Visible - экранда пункт көрінетінін анықтайды. Егер Visible қасиетіне False мәні орнатылса, онда мәзір пункті экранда бейнеленбейді, ал егерде Visible қасиетінде True мәні болса, онда пунк мәзірде көрінеді.

    * TSortCut типіндегі Shortcut - мәзірдін пунктін ағымды етуге клавишалар комбанациясын анықтайды. Клавишалар комбинациясын Caption қасиетінің көмегіменде анықтауға болады. Бірақ Shortcut қасиеті кеңейтілген мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.

    * TMenuBreak типіндегі Break - мәзірдің колонкаларға бөлінетіні көрсетеді. Break қасиеті келесі үш мәннің бірін қабылдайды:

    - mbNone - мәзір бөлінбейді

    - mbBreak - ағымды мәзір пунктінен бастап жаңа колонкаларды құрайды

    - mbBreakBar - ағымды  мәзір  пунктінен   бастап сызықпен анықталған жаңа  колонкаларды құрайды.

    * Boolean типіндегі Checked - пункт белгіленгендігін анықтайды. Егер қасиетіне True мәні орнатылса, онда пункт белгіленеді және оның атында арнайы белгі пайда болады. Егер Егер қасиетіне True мәні орнатылса, онда пункт белгіленеді Checked қасиетіне False мәні орнатылса, онда мәзір пункті белгіленбейді.

    * Boolean типіндегі Radioltem - пунктің басында  пайда болатын белгінің түрін анықтайды. Егер қасиетіне False мәні орнатылса, онда белгі түрінде галочка түріндегі белгіше қолданылады, кері жағдайда пунктті қалың нүктемен белгілейді.

    * TMenuItem типіндегі Items - ағымдық мәзір  пунктінің ішкі пунктте массивы  болады. Әрбір ішкі пунктері бар мәзір пункті үшін бұл ішкі пункттар Items қасиетінде құралады. Бұл қасиеттер ішкі пункттарға кіруін қамтамасыз етеді. Олар массивтеріне байланысты: Items[0], Items[l] және т.б.

    Table компонентін формага орналастырып  және оны мәліметтер базасының dbp формасыньщ kadr таблицасымен байланыстырайық. Tablet - ге екі рет басамыз, ағып шыққан мәзірден Add аll fields - барлық алаңдарды қосу, бөлімін таңдаймыз. Терезеде барлық алаңдар тізімі пайда болады, бұларды Display Label қасиетіне орнатамыз. Бұдан соң тышқаннын оң жағын басып, ағып шыққан мәзірден Select all - барлығын белгілеу бөлімін таңдаймыз. Барлық алаң белгіленіп тұрған соң, оларды тышқанмен формаға әкеліп қоямыз. Экранда, яғни формаға автоматты түрде барлық алаңдардың мәліметтері белгіленген және олар белгі (метка) мен қамтамасыздандырылған компоненттер құрылады. Енді бұларды форма алаңында белгілі бір ретпен немесе тәртіппен орналастыру калды және Table1 компонентінің Active қасиетіне true орнатып, навигаторды коссақ, редактірлеу алаңының қосымшасы жұмыс істеуге дайын.

    Әр  бір алаң редакторының үяшығына ағымдағы жазуға (таблицадағы) сәйкес мәліметтер белгіленеді. Ал, егер бір жұмыс уақытысында  мәтінді өзгертсек, онда бұл алаң автоматты түрде мәліметтер базасына енгізіледі.

    Біз есебімізде алаң редакторы мен карал шығу бір интерфейсте сақталады. Екеу етудің қажеті жоқ, себебі алаң редакторы мен қарап шығу бірдей қызмет атқарады. Мұнда оның аты - жөні, білімі туралы мәлімет (оқып бітірген жері, қай жылы бітергендігі, қандай мамандық бойынша), семьялық жағдайы (қанша балалы) және тағы басқа мәліметтер жазылған.

    Әр  бір жеке қызметкер туралы мағлұматты қарап шығу үшін редактірлеу әдісі  оптималды шешім емес, жеке мәліметті  тек жай ғана қарап шығу үшін, Delphi қосымшасының барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, мақсатты бағытталған проект нәтижесінде, ыңғайлы және сауатты құрылған қосымша құруға болады.

    Бұл оңайлатылған вариант, таблицаның белгісіз бір жерінде қандай мәлімет тұрғанын тек қарап шығу үшін қажет екенін тышқанмен әкеліп қойғандай етіп жасаймыз. Бірақта бұл жерде барлық өріс емес, тек керек деген мәліметі бар алаңдарды таңдаймыз және оларды бірінен соң бірін қойып шығамыз. Алайда, ReadOnly компонентіне Table-ге false қасиетін орнату керек. 
 

    1.5 Мәліметтік қор кестесінде қолданылатын объектілер мен олардың қызметтері 

    Компьютерлiк  техниканың  қарқынды дамуы және программалық жабдықтауды тиімді дайындауға қажеттілік нәтижесінде қазіргі  уақыт талабына сай Windows ортасында  жарыққа шыққан және объектілі-бағдарлы программалау (ОБП) негізінде құрылған программалау тілдерінiң бiрi Borland Delphi болып табылады.

          Borland Delphi-дің алғашқы  нұсқасы 1994 жылы жарыққа шыққан, кейінгі жылдары оның бірте-бірте  кеңейтілген Delphi2, Delphi3, Delphi4, Delphi5, Delphi6, Delphi7 - нұсқалары жарық көрді. 5-нұсқа 1999 жылы, 6-нұсқа 2001 жылдың мамыр айында жарыққа шыққан. 5-шi және 6-шы нұсқалардың өзіндік ерекшеліктері бар, екеуі де  Windows 32 разрядты графикалық операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Тек, Delphi6, оған қоса 1991 жылы жарық көрген, салыстырмалы арзан Linux операциялық жүйесінің негізінде де жұмыс істей алады (Linux жүйесі Unix операциялық жүйесіне шамалас, мүмкіндігі Windows 32 жүйесінің мүмкіндігінен кем емес). Delphi-6 нұсқасында интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген және мәліметтер қорымен жұмыс істеуде кейбір өзгешіліктер енгізілген.

          Паскаль программалау тілі оқып-үйренуге жеңіл және MS-DOS жүйесінде  программа дайындауға ең жақсы құрылымдық программалау тілі екені белгілі. Delphi-де Паскаль тілінде орындау мүмкін және мүмкін емес күрделі процестерді программалауға болады. Delphi-дің негізгі ерекшелігі  - онда қосымша құруда компоненттік және объектілік тәсілдер пайдаланылады (Delphi-ді Windows ортасында пайдаланатындықтан программаны көбінесе қосымша деп атайды).

          Borland Delphi  программалау  тілі программалау технологиясында  революция жасады десе де болады. Мұнда компоненттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әрі қосымша кітапханасы программалау ортасында дайындалып арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер элементтерінен жинақталған. Олар жеткіліксіз болатын болса, объектіні өңдеуге арналған үстеме программа құруға болады. Delphi-де қолданылатын негізгі кітапхананы визуальды компоненттер кітапханасы (VCL, Visual Component Library) деп атайды. Компоненттер панелінде топ-тобымен жинақталған, жүздеген кластарға тиісті стандартты компоненттері бар. Мұнда пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосу мүмкіндігі бар.

          Borland Delphi Windows жүйесінде  программалаудың ыңғайлы құралы болып саналады. Онда көптеген операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзірін құру, анимация, мультимедиа процестерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және тағы басқа іс-әрекеттерді орындау мүмкіндігі бар. Көптеген операторлардың жазылуы Турбо Паскальдағы сияқты.