Көлік құралдарына салынатын салық

Нақты салықтар деп (ағылшн. сөзі, real - мүлік) – мүлікке салынатын  салықты атаймыз.

Нақты салықтарға қатыстылар:

• мүлік салығы;
• көлік құралдары салығы;
• жер салығы.

5. Дербес салықтар (кейде жеке деп аталады) деп – салық

төлеушілердің табыстарына  салынатын салықтарды атауға болады. Сонымен бірге салықтарды объектілердің  экономикалық бергілері бойынша  балама бөлуге болады:

• тұтынуға салынатын салықтар;
• табысқа салынатын салықтар.

  Тұтынуға салынатын салықтар мұнда белгілі бір тауарларға салық салынады. Табысқа салынатын салықтар төлеушілердің әр түрлі табыстарынан түскен ақша қаражаттарына салық салынады.

 Жергілікті салықтар  деп жергілікті бюджетке түсетін  салықтар атаймыз. Жергілікті  бюджет – облыстық бюджет, республикалық  маңызы бар қалалық бюджеті.  Салықтарды пайдалану ретінде  немесе тәртібіне қарай:

• жалпы салықтар;
• мақсатты салықтар болып бөлінеді.

Жалпы салықтар – бір  қазынаға түсетін және жалпы бір  мақсатқа жұмсалатын салықтар.

Мақсатты немесе арнайы салықтар – бұл белгілі бір мақсатқа арналған салықтар.

7. Заттай және ақшалай  салықтар. Салықтарды төлеуге байланысты  затпен, немесе ақшалай салықтар  болып бөлінеді. Заттай салық  – салықтарты затпен немесе  тауар түрінде төлейді.

 Ақшалай салықтар –  ақша түрінде төлненеді. Қазіргі  кезде бүл салық салушылардың  кең қолданылатын нысаны болып  саналады. Қазақстан Республикасының  салық кодексінде «Салық ақша  түрінде төленсін» деп атап  көрсетілген.

8. Заңды және жеке тұлғалардың  салықтары.

Салық субъектілеріне қарай  немесе салықты төлеушіге байланысты былайша топтауға болады:

• заңды тұлғалардың салықтары;
• жеке тұлғалардың салықтары.

Аралас салықтар деген де болады, яғни салықты әрі заңды тұлға, әрі жеке тұлға ретінде төлейді. Қазақстан Республикасында аралас салықтарға:

• қосылған құн салықтары;
• акциз салықтары;
• жер салықтары;
• әлеуметтің салықтар жатады.

9. Жай және төтенше  салықтар:

Салықтардың қолданылу қызметтеріне орай жай және төтенше 

салықтар деп те бөлінеді.

Жай салықтар – мемлекеттің  күнделікті қызмет барысында қолданылады.

Төтенше салықтар – мемлекеттік шығындардың деңгейлерінің көбеюіне орай қосымша табыстарды қажет еткен жағдайда, форс-мажор кезінде қолданылады. Форс-мажор - өзара шарт талаптарының орындалмау себептері орындаушыға байланысты болмаған жағдайларда, әдетте осы себептерді көрсету үшін пайдаланылатын термин.

10. Қызметақылы және қызметақысыз  салықтар.

Салықты есептеу және төлеу  субъектісі бойынша салықтар:

• қызметақылы;
• қызметақысыз деп бөлуге болады.

11. Активті және пассивті  салықтар.

Активті салықтар салу төлеушілердің ағымдағы шаруашылық және

өндірістін қызметтерінің нәтижесінде салық салынатын объект, салық базасы және төлем көзі анықталады.

Пассивті салық кезінде салықтар объектілері және салықтың іс-әрекет салық төлеушілердің белгілі бір қызметтерінің нәтижесінде алынған түсім, табыс, пайдаға байланысты болмайды.

12. Үлестірме және сандықтар. Сонымен қатар салықтарды салық төлеушілердің арасында бөлуге байланысты былайша бөлуге болады:

         - үлестірме (репартиционды, контингенттеу);

         - сандық (үлесті).

13. Тұрақты және біржолғы салықтар салық төлеушілердің меншігіндегі мүліктерге немесе табыс табудағы қызметтерін белгілі бір мерзім аралығында тұрақты түрде салық салынып отырады. Ал біржолғы салықтар кейбір жағдайларға байланысты туындайды.

Салықты басқа да төлемдерден  ажырата білуіміз керек. Себебі, салық  белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады алынады. Салықты материалдық тұрғыдан алғанда  – бұл, салық төлеушінің белгілі  бір мерзімде және белгіленген тәртіпте мемлекетке беретін белгілі бір  ақша сомасы болып табылады (салық натуралдық тұрғыда материалдық құндылық болып саналады).

Салықтың материалдық  белгілі – салық төлеуші белгілі  бір соманы мемлекетке міндетті түрде  беруі болып келеді.

Материалдық салықтық қатынастар ақшалай қатынастар, өйткені ол ақша қаржыларының салық төлеушіден  мемлекеттік ақша қорларына жылжуы дегенді білдіреді. Экономикалық категория  тұрғысынан қарағанда салық –  салық төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі  бір мерзімде және белгіленген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы  болып саналады.

Сонымен салықтардың мазмұны  мынандай:

* материалдық категория  жағынан –бұл белгілі бір ақша сомасы болса;

* экономикалық категория  ретінде – бұл мемлекеттің  табысы;

* заңдық категория жағынан,  бұл заң жұзінде белгіленген міндеттеме

болып табылады.

Салықтардың экономикалық белгілері  ретінде келесі көрсетілгендерді атауға болады:

• Салық – мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі:
• Салық – ақшалай нысанда төленеді:
• Салық – қайтарылмайтын төлем болып табылады:
• Салық – баламасыз сипатта болады:
• Салық – салықты салықты төлеген кезде меншік нысандары

айқындалады:

• Салық – тұрақты экономиканың қатынас туғызады.

 

 

1.2 Көлік  құралдарына салынатын салықты есептеу және төлеу механизмі

 

Бұл салық түрінің ерекшелігіне қарай өзінің белгіленген есептеу  мен төлеу тәртібі бар. Атап айтсақ, салық төлеушілер салық заңдылығына  сәйкес салық салу объектілерін әрбір  көлік құралы бойынша салық ставкасын  және түзету коэффициенттерін негізге  ала отырып, салық кезеңі үшін салық  сомасын дербес есептейді. Сондай-ақ салықты салық салу объектісінің тіркелген жері бойынша бюджетке төлеуі қажет.

Көлік құралдарына салынатын  салықты есептеу үшін келесі көрсеткіштерді білу қажет.

 

Кесте-1.2 Көлік құралдарына салынатын салықты есептеу  көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштері	Қысқаша сипаттама және төлеу  тәртібі
1	Жеңіл автокөліктердің двигатель  көлемі (текше см)	Көлік құралының паспортындағы  мәлімет бойынша анықталады. Салық  төлеу үшін 1100-ді қоса және 4000-нан  жоғары шек аралығына сәйкес келуі  керек және осыған байланысты салық  ставкасы 4 АЕК-тен 117 АЕК-ке дейін ауытқиды
2	Автокөліктің жүк көтергіштігі (тіркемелерді есептемегенде) тоннамен	1 тоннаға дейінгі қоса  және 5 тоннадан жоғары шектерге  қарай есептеледі, осы шек аралығына  6,0-ден 15,0 АЕК-ке дейінгі аралықта  ауытқитын салық ставкалары белгіленеді
3	Автобустарда отыратын орын саны	Отыратын орынға қарай 12-ге дейінгіні қоса және 25-нан жоғары  отыратын орындарға, 9,0-ден 20,0 АЕК-ке дейінгі  реттелетін ставкалар бойынша есептеледі
4	Басқа да көлік құралдарының двигателінің қуаты (ат күшімен не киловатпен)	Қуаттың әрбір көрсеткішінен  АЕК-тен процентпен
5	Түзету коэффициенттері	Пайдалану мерзімі соңғы  пайдалану мерзімінен белгілі бір  жылдар  асқан автокөлік құралдарына  қолданылады
6	Пайдалану мерзімі	Автокөліктің паспортында  көрсетілген шығарылған жылына қарай  есептеледі
7	Салық ставкасы	Автокөлік құралының түріне, пайдалану мерзіміне, шыққан жеріне (ТМД, шетел) байланысты

 

Көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығында салық кезеңінен аз уақыт болған жағдайда салық сомасы көлік құралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығында болған кезең үшін салықтың жылдық сомасын 12-ге бөліп, оны көлікқұралы меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығында іс жүзінде болған айлардың санына көбейту арқылы есептеледі.

Салық кезеңі ішінде жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар өз қызметінде пайдаланатын салық салу объектілеріне  меншік құқығын, сондай-ақ заңды тұлғалар салық салу объектілеріне меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында  немесе оралымды басқару құқығын  берген кезде, салық сомасы мына тәртіппен  есептеледі:

1) беретін тарап үшін:

салық кезеңінің басында  қолда бар көлік құралдары  бойынша салық сомасы салық кезеңінің  басынан бастап көлік құралына меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында  немесе оралымды басқару құқығын  берген айдың бірінші күніне дейінгі  кезең үшін есептеледі;

салық кезеңінің ішінде сатып  алынған көлік құралдары бойынша  салық сомасы көлік құралына меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында  немесе оралымды басқару құқығын  алған айдың бірінші күнінен  бастап көлік құралына меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі  кезең үшін есептеледі;

1. алушы тарап үшін – салық сомасы көлік құралына меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығын алған айдың бірінші күнінен бастап, салық кезеңінің соңына дейін немесе алушы тарап одан кейін аталған көлік құралына меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі кезеңі есептеледі.

Салық кезеңі ішінде жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар болып  табылмайтын жеке тұлғалар салық  салу объектілеріне меншік құқығын  берген кезде салық сомасы мынадай  тәртіппен есептеледі:

• көлік құралына меншік құқығын жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар болып табылмайтын жеке тұлғаларға берген кезде жылдық салық сомасын тараптардың біреуі (келісім бойынша) есептеп, бюджетке енгізеді;
• көлік құралына меншік құқығын жеке кәсіпкерлерге, жеке нотариустарға, адвокаттарға, заңды тұлғаларға берген кезде бюджетке төленуге тиісті салық сомасын есептеу жоғарыда аталған тәртіп бойынша жүргізіледі.

Алу кезінде ҚР-нда есепте тұрмаған көлік құралын сатып  алған кезде салық сомасы көлік  құралына меншік құқығы, шаруашылық жүргізу  құқығы немесе оралымды басқару құқығы туындаған айдың 1 күнінен бастап салық кезеңінің соңына дейінгі  кезең үшін есептеледі.

Егер меншік құқығында, шаруашылық жүргізу құқығында немесе оралымды басқару құқығында 1 шілдеге дейін  болған көлік құралдары бойынша  бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің тіркелген жері бойынша, ағымдағы төлемдерді енгізу арқылы салық  кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірілмей  жүргізіледі.

Егер көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын  немесе оралымды басқару құқығын  салық кезеңінің 1 шілдесінен кейін  алған жағдайда, бюджетке салық төлеу  көлік құралын мемлекеттік тіркеуге дейін немесе тіркеу кезінде жүргізіледі.

Салық төлеуші - заңды тұлғалар көлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер есебін ағымдағы салық кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірілмейтін мерзімде, сондай-ақ көлік салығы бойынша декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей, салық салу объектілерінің тіркелген жері бойыншасалық органына табыс етеді.

 

 

 

                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 МӘЛІМЕТТЕР  ҚОРЫН  ҚҰРУДЫ  ТӘЖІРИБЕЛІК  НЕГІЗДЕУ 

 

2.1 Есептің қойылу шарты және оған сипаттама

 

Есептің шарты: Access-те мектепке арналған мәліметтер қорын құру. Бұл мәліметтер қорында мектепке байланысты барлық мәліметтер бар. Яғни мектептегі қызметкерлерден бастап оқушыларға дейінгі барлық мәлімет толық қамтылған.

«Мектеп» мәліметтер қорында «Қызметкерлер», «Мұғалімдер», «Оқушылар», «Пәндер», «Сыныптар», «Үлгерімі» атты кестелер және осы кестелерге байланысты сұраныстар, есеп берулер, макрокомандалар мен формалар құрылған.

 

                                                 Сурет 2.1 «Қызметкерлер» кестесі

 

                                  Сурет 2.2 «Мұғалімдер» кестесі

 

                                         Сурет 2.3 «Оқушылар» кестесі

 

 

    Сурет 2.4 «Пәндер» кестесі

 

   Сурет 2.5 «Сыныптар» кестесі

 

Сурет 2.6 «Үлгерімі» кестесі

 

Берілген кестелер бір-бірімен  бірдің көпке, бірдің бірге байланысы  арқылы байланысқан.

 

                       Сурет 2.7 «Мәліметтер схемасы»

 

Құрылған кестелерге қатысты сұраныстар жасалды, яғни мұғалімдер және оқушылар туралы толық мәлімет алу үшін құрылады.