Көлік құралдарына салынатын салық

КІРІСПЕ

 

Салықтар нарықты экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады. Салық негізінде құрылатын мемлекет бюджеттің кірісіне қарай, мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік-кепілдік қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерлерін заңды құқы бар мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар сұраным көлемі реттеледі.

Қазіргі нарықтық экономика жағдайында болып жатқан және мейлінше табиғи құбылысқа сәйкес халықтың әлеуметтік және экономикалық негізде бір-бірінен мүліктік жағынан алшақтай түскен ауқатты топтарына прогркесшіл салықтар жүйесін енгізу болып табылады.

Көлік құралдарына салынатын салық, тікелей салық және мемлекет пен көлік құралдарының арасындағы экономикалық қатынастарды реттейтін салықтарға жатады. Көлік құралдарының иелері көлік құралдарын иемдену барысында республиканың автомобиль жолдарын пайдаланады. Ал осы автомобиль жолдарын қаржыландыруды мемлекеттік бюджет жүзеге асырады. Сондықтан көлік құралдарына салынатын салықтың экономикалық, мәні зор деп айтуға  болады. 
 Көлік құралдарына салынатын салык салу обьектісіне қарай тікелей салықтарға жатады. Ал пайдалану белгісіне қарай бұл көлік құралдарына салынатын салық арнайы салықтарға жатады. Өйткені, бұл салықтан жиналған ақша қаражаттары сол көліктер жүретін жолдарды жөндеу үшін арнайы мақсатқа  жұмсалады. 
 Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне карай көлік құралдарына салынатын салықтар нақты салықтарға жатады. Өйткені бұл салық көлік құралдарының сыртқы белгісіне қарай табыстың түсуін есептеместен салынады. Ал салық салынатын органға қарай көлік құралдарына салынатын салық жергілікті салықтарға  жатады. 
 Бұл салықты төлеушілер болып меншік құқығында салық салу объектілері бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлімшелері көлік құралдары салығын төлеушілер болып   табылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 КӨЛІК САЛЫҒЫН ЕСЕПТЕУДІҢ МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ

 

Электронды есептегіш  машиналардың маңызды ерекшеліктерінің бірі – ақпараттың мол көлемін  сақтау және өңдеу, сонымен бірге  мәтіндік және графикалық құжаттар ғана емес жарандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың  беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер МБ-ның көмегімен іске  асады. МБ - бір арқаулы ауқымға қатысты мәліметтерді баяндау, сақтау мен амал – тәсілдермен ұқсата білудің жалпы принциптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша ұйымдастырылған мәліметтердің жиынтығы. Адамның қатысуы ықтимал, автоматтық құралдармен өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат мәліметтер ретінде түсініледі. 
Мәліметтер базасы дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан  құрылым. 
 Электронды МБ-ның басты қасиеті – ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау, сондай – ақ берілген форма бойынша есепті қарапайым түрлендіру мүмкіндігі. 
 Мәліметтер базасын басқару жүйесі дегеніміз жаңа мәліметтер базасын құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге арналған программалық құралдар кешені. 
База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген критерийге сәйкес бейнелейтін мәліметтерді іріктеу, оларды реттеу, сосын шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс  арналары бойынша  беру. 
 Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға мүмкіндік  береді: 
• Кестеге бір немесе бірнеше жазбаны  қосу; 
• Кестеден бір немесе бірнеше жазбаны  қою; 
• Кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту; 
• Берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу. 
 МББЖ – нің тағы бір функциясы – мәліметтерді басқару. Мәліметтерді басқару ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау, мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету. 
МББЖ – ның екі жұмыс режимі бар: жобалаушылық және пайдаланушылық. Бірінші режим база құрылымын құру немесе баяндауға және оның объектілірін жасауға арналған. Екінші режимде базаны толтыру немесе одан мәліметтер алу үшін бұрын дайындалған объектілер  пайдаланылады. 
 Жобалаушы кесте құрылымдарын мәліметсіз жасайды және оны тапсырыс берушімен бірге келісіп, бір қорытындыға келеді.Базаны құрушылар базаны нақты мәліметтермен толтырмайды. База объектілерін қалау кезеңін де үлгілік мәліметтер мен эксперименттік толтыру бұған қосылмайды.

Көлік құралдарына салынатын  салық – мемлекет пен көлік  құралдары арасындағы экономикалық қатынасты реттейтін салық. Көлік  құралдарын иелері көлік құралдарын иемдену барысында республиканың  автокөлік жолдарын пайдаланады. Ал осы автокөлік жолдарын қаржыландыру мемлекеттік бюджеттен жүзеге асырылады. Сондықтан да көлік салығының экономикалық мәні зор.

Көлік құралдарына салынатын  салық тікелей нақты салық  болып табылады.

Меншік құқығында салық  салу объектілері бар жеке тұлғалар және меншік, шаруашылық жүргізу не оралымды басқару құқығында салық  салу объектілері бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлімшелері  көлік құралдарына салынатын  салықтың төлеушілері болып табылады.

Лизинг алушы қаржы  лизингі шарты бойынша берілген салық салу объектілері бойынша  көлік құралдары салығын төлеуші болып табылады.

Мыналар көлік салығын  төлеушілер қатарына жатпайды:

• ҚР Үкіметі белгілейтін көлік құралдарына қажеттілік нормативтері шегінде бірыңғай жер салығын төлеушілер;
• меншікті ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруде пайдаланылатын мамандандырылған ауыл шаруашылығы техникасы бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілерді қоса алғанда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер;
• мемлекеттік мекемелер;
• салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестірілген адамдар;
• салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша– меншігінде мотоколяскалары мен автомобильдері бар мүгедектер;
• салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша – Кеңес Одағының Батырлары мен Социалистік Еңбек Ері, «Халық қаһарманы» атағын алған, үш дәрежелі Даңқ орденімен және «Отан» орденімен наградталған адамдар, «Ардақты ана» атағын алған, «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен наградталған көп балалы аналар;
• ауыл шаруашылық құрылымынан шығу нәтижесінде пай ретінде алынған, пайдаланған мерзімі жеті жылдан асқан жүк автокөліктері бойынша жеке тұлғалар.

ҚР-нда мемлекеттік тіркеуге жататын және есепте тұрған көлік  құралдары, тіркемелерді қоспағанда, салық салу объектілері болып табылады.

Мына көлік құралдары  көлік салығының салық салу объектілері болып табылмайды:

- жүк көтергіштігі 40 тонна  және одан асатын карьерлік  автосамосвалдар;

- мамандандырылған медициналық  көлік құралдары.

Көлік құралдарына салынатын  салықты есептеу айлық есептік  көрсеткіштермен белгіленген мынадай ставкалар бойынша жүргізіледі:

 

Кесте-1.1 Көлік құралдарына салынатын салықтың ставкалары

 

Салық салу объектісі

Салық ставкасы (АЕК)

1. Двигатель көлемі мынадай жеңіл автомобильдер (текше см.): 1100-ге дейін қоса алғанда 1100-ден жоғары 1500-ді қоса 1500-ден жоғары 2000-ды қоса 2000-ден жоғары 2500-ды қоса 2500-нан жоғары 3000-ды қоса 3000-нан жоғары 4000-ды қоса 4000-нан жоғары  2. Жүк көтергіштігі мынадай  жүк таситын арнаулы автомобильдер  (тіркемелерді есептемегенде): 1 тоннаға дейін қоса алғанда 1 тоннадан жоғары – 1,5 тоннаны қоса 1,5 тоннадан жоғары – 5 тоннаны қоса 5 тоннадан жоғары 3. Шынжыр табанды машиналар  мен механизмдерді қоспағанда, өздігінен  жүретін машиналар мен пневматикалық  жүрістегі механизмдер 4. Автобустар: 12 отыратын орынға дейін  қоса алғанда 12-ден жоғары – 25 отыратын  орынды қоса 25 отыратын орыннан жоғары 5. Мотоциклдер, мотороллерлер,  мотошаналар, көлемі шағын кемелер  (двигателінің қуаты 55 кВт-тан  артық емес) Мотоциклдер (двигателінің қуаты 55 кВт-тан жоғары) 6. Катерлер, кемелер, буксирлер,  баржалар, яхталар (двигательдің  қуаты мынадай ат күшіне тең): 160-қа дейін қоса алғанда 160-тан жоғары 500-қоса 500-ден жоғары 1000-қоса 1000-нан жоғары 7.  Ұшу аппараттары

4,0 6,0 7,0 12,0 17,0 22,0 117,0     6,0 9,0 12,0 15,0   3,0     9,0 14,0 20.0   1,0 10,0     6,0 18,0 32,0 55,0 әрбір киловатт қуатта айлық  есептік көрсеткіштің 4,0 %

 

Жеңіл автокөліктердің 7 АЕК  ставкасы бойынша салық салынатын  двигателінің көлемі 1500-ден жоғары – 2000 текше см-ді қоса, 12 АЕК ставкасы бойынша салық салынатын 2000-нан  жоғары – 2500 текше см-ді қоса, 17 АЕК  ставкасы бойынша салық салынатын 2500-ден жоғары – 3000 текше см-ді қоса және 22 АЕК ставкасы бойынша салық  салынатын двигателінің көлемі 3000-нан  жоғары – 4000 текше см-ді қоса алған  көлемде болған кезде салық сомасы двигательдің аталған көлемінен  асқан әрбір әрбір бірлік үшін 7 теңгеге ұлғайтылады.

Салық төлеудің белгіленген  мерзімі аяқталғанға дейін пайдалану  мерзімі 6 жылдан асқан жеңіл автокөлік  құралдары бойынша мынадай түзету коэффициенттері қолданылады:

ТМД елдерінде шығарылған автокөлік құралдары үшін:

6 жылдан – 15 жылға дейін  қоса алғанда                   - 0,3;

15 жылдан жоғары – 25 жылды қоса                          - 0,2;

25 жылдан жоғары                                                       – 0,1;

двигатель көлемі мынадай  басқа автокөлік құралдары үшін:

3000 текше см-ге дейін қоса алғанда                          - 0,5;

3000-нан жоғары – 4000 текше см-ді қоса                 - 0,7;

4000-нан жоғары                                                           - 1,0.

Пайдалану мерзімі 20 жылдан асқан ТМД елдері шығаратын жеңіл автокөліктер мен мотоциклдер бойынша жеке тұлғалар үшін түзету коэффициенті 0.

Мысалы, жеке не заңды тұлғаның меншігінде 1998 жылы шығарылған, двигатель көлемі 3199 текше см Mercedes BENZ G 320 маркалы автокөлігі бар. Осы автокөлік құралына көлік салығын есептелік.

Есептеу

Mercedes BENZ G 320 маркалы автокөлігінің  дв. көлемінің асуы кестеде көрсетілген  3000 текше см дв. көлемінен 199 текше  см (3199 – 3000) құрайды. Бюджетке  төленуге жататын салық сомасын  анықтау үшін көліктің шыққан  жылы мен шығарылған елі ескерілуі  керек. Бұл жағдайда аталған  автокөлік шетелде  шығарылған  көлік құралы екендігі белгілі  және пайдалану мерзімі 6 жылдан  асатындықтан, оған 0,7 түзету коэффициенті  қолданылады. Сонымен, аталған  көлік құралына 2007 жылға салық  сомасы 16 837 теңгені құрайды:

((22 x 1 092 ) + (199 x 7)) = 16 837 теңге,

мұндағы,  22 - салық ставкасы (АЕК-пен);

1 092 - 2007 жылға белгіленген АЕК (теңгемен);

199 - дв. көлемінің кестеде көрсетілген дв. көлемі 3000 текше см-ден асуы;

7 - әрбір асқан бірлік үшін салық ставкасы, теңгемен;

0,7 - пайдалану мерзімі 6 жылдан асқан шетел машиналарына (ТМД қоспағанда) түзету коэффициенті. 

 Белгіленген салық  төлеу мерзімі аяқталғанға дейін  пайдаланылу мерзімі 7 жылдан  асқан ТМД елдерінде шығарылған  жүк таситын, арнаулы автокөлік  құралдары бойынша мынадай түзету  коэффициенттері қолданылады:

7 жылдан – 14 жылға дейін  қоса алғанда        - 0,5;

14 жылдан – 20 жылды  қоса                             - 0,3;

20 жылдан жоғары                                             - 0,1.

Салық кодексімен шетелде  шығарылған жүк автокөліктеріне  пайдалану мерзіміне қарай түзету коэффициенттерін қолдану қарастырылмаған.

Пайдалану мерзіміне байланысты ұшу аппараттарының салық ставкаларына мынадай түзету коэффициенттері қолданылады:

1999 жылғы 1 сәуірден кейін  ҚР-ның шегінен тыс жерлерден  сатып алынған ұшу аппараттарына:

пайдаланылу мерзімі 5 жылға  дейін қоса алғанда               - 1,0;

пайдаланылу мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса  - 2,0;

пайдаланылу мерзімі 15 жылдан жоғары                              - 3,0.

1999 жылғы 1 сәуірге дейін  сатып алынған, сондай-ақ 1999 жылғы  1 сәуірден кейін алынған және  ҚР-нда 1999 жылғы 1 сәуірге дейін  пайдалануда болған ұшу аппараттарына:

пайдаланылу мерзімі 5 жылға  дейін қоса алғанда               - 1,0;

пайдаланылу мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса  - 0,5;

пайдаланылу мерзімі 15 жылдан жоғары                              - 0,3.

Көлік құралының пайдаланылу  мерзімі көлік құралдарының паспортында (әуе кемесін ұшуда пайдалану  жөніндегі нұсқамада) көрсетілген  көлік құралы шығарылған жыл негізге  алына отырып есептеледі.

Катерлер, кемелер, буксирлер, баржалар, яхталардың пайдаланылу мерзіміне қарай салық ставкаларына мынадай түзету коэффициенттері қолданылады:

5 жылға дейін қоса алғанда                                     - 1,0;

5 жылдан жоғары – 10 жылды қоса алғанда          - 0,5; 

10 жылдан жоғары – 20 жылды қоса алғанда        - 0,3;

20 жылдан жоғары – 30 жылды қоса алғанда        - 0,2;

30 жылдан жоғары                                                    - 0,1.

 

1.1 Көлік құралдарына салынатын салықтың экономикалық мазмұны

 

Салықтар – тауарлы  өндіріспен бірге, қоғамның топқа бөлінуінің және мемлекеттің пайда болуымен, оған әскер, сот, қызметкерлер ұстауға  қаражаттың қажет болуынан пайда  болды.

Салықтар барлық елдерде  олардың қоғамдық – экономикалық құрылысы мен саяси іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі  көзі, ұлттық табысты қайта бөлудің  басты қаржылық тетігі, мемлекеттің  кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып  табылады.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген  салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - жазылған.