Интернет ұғымы

Желідегі  әрбір сервер бір жерден ақпарат  дестесін алғаннан кейін ол жөнелтілуге  тиіс сервердің адресін біледі де, ақпаратты сол бағыттағы «жақындау» орналасқан серверге жібереді. «Жақындау» дегеніміз тегін емес, «жақындау» орналасқан сервер байланыс мүмкіндігінен, белгілі арнаның жұмыс өнімділігіне, оның қуатына т.б. факторларға тәуелді болады. Екі ауыл арасындағы ең төте жолмен машина арқылы жүрудің қиындығы тәрізді, мысалы, жол тегіс емес немесе жауыннан соң төселген алыс жолмен жүру ыңғайлы, т.с.с шаралар сияқты мәлімет арналарында да арасы қашық болса да, ең жылдам орындалатын мүмкіндік таңдалып алынады.

      Желі  бойындағы түйінді серверлерде мәліметтерді реттеу мақсатында арнайы ақпараттық – программалық жабдықтар жұмыс істейді, лоарды бағыттауыштар (маршрутизаторлар) деп атайды. Олар келіп түскен мәліметті қайда жіберу керектігін анықтайды, мысалы, хабар жеткізілуге тиіс керекті сервер уақытша жұмыс істемей қалса, онда мәлімет айналма жолмен басқа компьютерге жіберіледі. Жоғарыда айтылған мысалда, Мәскеу мен Хельсинки арасында байланыс болмаса да, Алматыдан шыққан мәлімет бәрі бір бағыттауыш программалар көмегімен Лос – Анджелеске жылдам жетеді.

              

                   
 
 
 
 

      Компьютерді желімен жұмыс  істеуге даярлау.

                              Жүйелік параметрлерді  бекіту. 

      Интернет  желісімен жұмыс істеу үшін компьютер, модем, телефон арнасы, осыларды байланыстыру ісін атқаратын программалық жасақ  қажет және белгілі провайдермен байланыстыру керек. Интернетпен жұмыс істеуге мүмкіндік беретін компьютердің ең кіші (минималды) параметрлері мынадай болады:

      Windows 95 операциялық жүйесі ( желі жұмысына Windows 98 ыңғайлырақ);

      486/66 мГц DX процессоры немесе одан жоғары модельдердің бірі;

      компьютердің жедел жады (RAM) көлемі 8 Мб немесе одан жоғары қатты                               

           магниттік диск (HDD) көлемі – 500 Мб немесе одан жоғары;

           модемді қосуға арналған COM PORT болуы тиіс;

           SVGA мониторы;                                                

          Модем (модулятор - демодулятор);

        тышқан тетігі.

        Қазіргі кездегі желімен жұмыс істейтін ең кең тараған компьютер құрамы:

        Pentium 2/350 МГц немесе АМД К6-2/350 МГц;

        RAM көлемі – 64 Мб;

           HDD көлемі – 5000 Мб;               

        LG не Samsung фирмаларының SVGA мониторы;

        дыбыстық карта мен акустикалық жүйе;

        US Robotics модемі мәлімет алмасу жылдамдығы 33,5 Кбит/сек.

        Модем дегеніміз – провайдер торабымен дербес компьютердің байланысын қамтамассыз ететін арнайы құрылғы. Модемнің негізгі сипаттамасы болып ол арқылы бір секундтағы тасымалданатын биттер сонымен өлшенетін оның мәліметтерді қабылдау /жөнелту жылдамдығы  (бит/с немесе Кбит/с – b/s, kb/s) саналады. Модемнің жылдамдығы жоғары болған сайын оның бағасы өсіп отырады. Ішкі модемдер арзанырақ болады, оларды сатып алу кезінде провайдерлермен ақылдасқан абзал. Бірақ Алматыда көптеген провайдерлер 50 Кбит/с-тан жоғары жылдамдықты қамтамассыз ете алмайды, оның үстіне біздегі телефон желілері де әлсіз келеді, сондықтан жылдамдығы 56 Кбит/с модем алудың қажеті шамалы. 

                            

                                 Internet-тің қызмет баптары.

      Қазақстанның  темір жол желісін қарастырайық, бәріміз де сол жолмен жүрдік темір жол желісі – жолаушыларды тасымалдау жүйесі. Бірақ бұл түсінік емес, өйткені жолаушыларды тасымалдау – темір жолдың көптеген функцияларының бірі. Бұдан басқа почта жеткізу ісі бар, өндірістік жүктерді тасымалдау қызметі тағы бар. Бұл қызмет баптары әр түрлі топқа жатқанмен, барлығы темір жол арқылы елдің бір шетінен екінші шетіне жете алады. Ал, бірақ олардың жолда орналасу шарты да, жүру мерзімі де әр түрлі болады ғой. Оларды жеткізу кезінде әр түрлі мамандар қызмет етеді, әр түрлі техника пайдаланылады, оларды тасу құжаттары да әр түрлі екені белгілі.                                             

      Сонымен, темір жол желісінде әр түрлі  қызмет баптары жұмыс істегені сияқты Internet-те де сондай бірнеше қызмет түрлері бар. Олар World  Wide Web деп аталатын дүниежүзілік тармақталған өрмек, яғни желі, оны WWW немесе Web деп те айта береді, электрондық почта (E-mail), Internet News (Usenet) – FTP, Copher, Internet Talk Radio, Internet Relay Chart (IRC) Telnet т.б. бұлардың ішіндегі ең жиі қолданылатындары – алғашқы үшеуі. 
 

                                World Wide Web құрылымы

      WWW дүниежүзілік тармақталған желісі – бұл Internet-тің ең кең таралған, күннен-күнге тоқтаусыз өсіп жатқан қызмет түрі. World Wide Web Internet-тегі барлық құжаттар және мультимедиалық ресурстарды сипаттайтын термин. Бұл мәліметтерді пайдалану жолында оларды оқып көру үшін Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator сияқты программалық жабдықтар қолданылады. Олар Internet-тен керекті құжаттарды іздеп табуға, қарауға, жазып алуға мүмкіндік береді. «Гипермәтін» (байланысқан мәтіндер) мүмкіндігі Web мәліметтерінің бірінен

біріне көшуді жеңілдетеді. Файлдың «HTML» (hypertext markup language) форматын іске қосатын гипермәтін мүмкіндіктері Web парақтарының бір бетінен екінші бетіне «сілтеу» бойынша көшуді жеңіл жүзеге асырады. Бұл беттерде суреттер, бейнежазбалар, дыбыстар, үш өлшемді (кеңістіктегі) нақты бейнелер т.с.с. орналасады. Осындай сілтемелер арқылы байланысқан парақтар World Wide Web-тің негізгі құрылымын құрайды. Web жүйесіне қосылғаннан кейін әрбір адам WWW желісіндегі кез келген мәліметті басқалармен бірдей пайдалану құқығына ие болады, бұдан соң басқа компьютермен байланысу үшін немесе қосымша артықшылық, шектеулер үшін ақы төлеудің қажеті жоқ.

      World Wide Web (WWW немесе Web) интернет мәліметтерін жеңіл көруге болатын графикалық интерфейс мүмкіндігін береді. Ондағы мәліметтер мен олардың бір-бірімен байланысқан ақпараттық «өрмек» деп айтса да болады.

      Web-тің  әр бетінің басқа парақтармен  байланысын көрсететін сілтеме

белгілері бар, оны бір-бірімен байланыстыратын парақтардан тұратын өте үлкен кітапхана деуге болады. Бір тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның беттері кітап парақтарын көзге елестетеді. Бұл беттердегі мәліметтер дүниежүзінің кез келген бұрышында орналаса береді. Солар арқылы жер шарындағы барлық серверлік компьютердегі ақпараттар көз алдыңызға орналасады, мұнда қашықтығы – қымбат, жақындығы – арзан деген ұғым жоқ, олардың бағасы тек мәліметтердің көлеміне сіздің байланысып отырған уақытыңыздың ұзақтығына байланысты. Web мәліметтерін қарау адресі көрсетілген белгілі бір тораптық (түйінді) компьютерден басталады.

      Түйінді компьютердегі мәліметтердің бірінші беті кітаптың сыртқы немесе мазмұны тәрізді, әрбір бетінің URL (Universal Resource Locator) форматында берілген қайталанбайтын өзіндік адресі болады. Ол беттердегі мәләметті оқу «көру жабдықтары» деп аталатын арнайы программалар арқылы орындалады. 
 

                                      Көру жабдықтары

      Microsoft Internet Explorer, Netscape Navigator программалық жабдықтары осы топқа жатады, оларды browser – броузер (браузер) деп атайды. Microsoft Word программасының мәтінімен жұмыс істеуге, ал Microsoft Excel-дің электрондық кестелермен жұмыс істеуге арналғаны сияқты Internet Explorer мен Netscape Web – құжаттарын көру, олардың бірінен біріне ауысу, яғни олармен қатынас құру құралдары болып саналады. Мұндай программаларды соңғы кезде көрсеткі (обозреватель) программалар деп те айтып жүр.

      Көрсеткі  программаның негізгі қызметі –  Интернеттегі Web парақтарын оқып, экранда көрсету. Керекті парақты іздеп табу URL адрестерімен анықталады. 

                                 

      URL – адрестері

      Бұл Интернетте орналасқан құжаттардың  адресін жазудың арнайы формасы. Ол желінің қай серверде орналасса да, керекті мәліметті айнытпай қатесіз табуды қамтамассыз ететін сөз тіркесі. URL адрестерінің жазылуына мысал келтірейік.                                      

      http:www.soccer.ru/dynamo/rus/index.html

      мұндағы

      http – протокол, яғни хаттама;

      www.soccer.ru – адресстерінің  домендік бөлігі, оның ішінде:

      www – компьютердің (сервердің) аты;

      soccer.ru – доменнің аты;

      dynamo/rus – сервердегі каталог аты;

      index.html – Web парақтары файылының аты;

           Домен – бір комьютермен басқарылатын немесе бір желілік жұмыс машинаның (желі торабының) басшылық етумен істейтін информациялық желі қорлары (ресурстары) тобы.

                                        

                      

      Internet Explorer аспаптар тақтасы (панелі)

      Сілтеушуі (проводник) программасымен таныс адамдар  Internet Explorer программасымен бірден қиналмай жұмыс істей береді, өйткені бұл программалардың интерфейстері өте ұқсас. Мысалы, көрсеткінің меню жолы сілтеуіштің меню жолымен бірдей деседе болады.

      Көрсеткі  аспаптар тақтасы желі мәліметтерімен жұмыс жасауға арналғандықтан, оның айырмашылықтары болуы да заңды құбылыс. Дегенмен, егерде көрсеткі ортасында жергілікті жаңа бума (папка) ашылса, онда оның аспаптар тақтасы сілтеуіш программасымен бірдей болып шығады.

       Көрсеткі аспаптар тақтасы батырмаларының бірінші табы басқа парақтарға ауысу ісін басқарады. Олар келесі не алдыңғы Web – парақтарына көшуді, парақ мәліметтерін жүктеуді тоқтату немесе ондағы мәліметтерді жаңарту жұмыстарын орындайды. Бұл батырмаларға Ауысу (Переход) менюі командалары сәйкес келеді, ал оның Тоқтату (Вид) менюімен алынған. Осы топтың соңғы Негізгі парақ батырмасы (Основная страница) Web – парақтарының ең негізгі бетіне - Internet Explorer программасы жүктелген кезде келісім бойынша бірден шығатын алғашқы бетке ауыстырады.                                      

      Internet Explorer терезесінің аспаптар тақтасы батырмаларының екінші тобы көрсеткішінің арнайы тақтасын ашады, олар Сілтеуіштің сол жақ терезесі ролін атқарады. Бұл тақта Интернетте мәлімет іздеуді, таңдалып алынған Web – парақтарын экранға шығаруды (жүктеуді), бұрынғы қарастырылған парақтарға оралуды қамтамассыз етеді. Оған қоса, бұл батырмаларды қолдану концепциясы Internet Explorer 4.0 нұсқасымен келген Web тораптарының жаңа типтерін – Web түйіндерін пайдалануды жүзеге асыра алады. Бұл батырмаларды Түр – Көрсеткі тақталары (Вид – Панели обозревателя) командалары арқылы да ашуға мүмкіндік бар.

        Көрсеткі батырмаларының соңғы тобын арнайы қызмет ету функцияларын орындау үшін пайдаланады. Түр – Толық экранды режимге көшу (Вид – Во весь экран Электрондық почта/Переход – Почта командасы) арқылы хабар жөнелту, қаріп түрлерін алмастыру (Вид – Шрифт командасы), Web – парағын қағазға шығаруды (Файл - Печать) және экрандағы мәтінді Web ішкі редакторы көмегімен түзету тәрізді жұмыстарды атқара алады.

      Енді  WWW мүмкіндігін іс жүзінде қолданудан мысал келтірейік. Ол үшін жұмыс үстеліндегі Internet Explorer көрсеткіші белгішесіне тышқанды екі рет шертеміз.

      Мысал ретінде музыка әлемімен танысып көрелік. Ол үшін көпшілікке белгілі MTV музыкалық арнасы серверіне былай кіреміз: тышқан курсорын адрес қатарына орналастырып, оны бір шертеміз де, www.mtv.com  деген адресті енгіземіз, соңында Enter  пернесін басу қажет.

      Егер  провайдерге әлі қосылмай тұрсақ, онда онымен телефон арқылы байланыс орнататын программа терезесі екранға шығады.

      Терезенің Байланыс орнату (Установить связь) деген  батырмасын шертеміз, сонда экранға провайдер торабы мен өз компьютерінің арнасындағы бай ланыс нәтижесі шығады. Егер арнаның бос еместігі туралы хабар шықса, ОК батырмасын басып, шамалы уақыттан соң, осы әрекетті қайталау қажет. Байланыс сәтті орнатылған жағдайда компьютердің желімен мәлімет алмасу жылдамдығы көрсетіледі де, экранға MTV парақтарының бастапқы титул беті шығады. «MTV news» сөзін таңдап, оны тышқанмен шертеміз, сонда экранға келесі беттегі мәлімет шығады. Егер ол толық көрінбесе, терезе жақтауындағы жоғары-төмен сырғу батырмаларын баса отырып керекті мәліметтерді түгел қарап шығу керек.