Қазақстан
болашағы бүгінгі жастарда оқытып,
тәрбиелеуде жоғары білімді маман
кадрлар даярлауда Ы. Алтынсарин
атындағы Арқалық мемлекетік
педагогикалық институтының алатын
орны ерекше екендігі боршамызға
мәлім.
Ата
ананы болған Егемендік алғаннан
салтанат құрғалы 13 жыл болыпты.
Әрине, егемендік алғаннан бері
еліміздің экономикасы, әлеуметтік
жағдайы бірден өрге өрлеп
жүре бердік десек өмірге көз
жұма қарағандық болар еді.
Бұл
қиындықтарды жеңу үшін Президент
«Қазақстан-2030» стратегиялық даму
жоспарын белгіледі. Осы жастарды
орындау мақсатында 1996 жылы қазақ
ойының басында «Елдегі жағдай
туралы, жаңа ғасырда қоғамды
демократияландыру, экономикалық
және саяси реформа туралы
Қазақстан Республикасы Президенті
М.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
жолдауы ерекше маңызды женіс
болды.
Себебі
«Қазіргі өтпей шақ,-деп көрсетті
сол жолдауында, елбасшысы, болашақтан
үміт етер шақ, сонымен қатар
қорқынышты да шақ, бұл қатерлі
шақ, сонымен қатар бізге ғажайып
мүмкіндіктер ашып көретін шақ,
бұл біздің ұлт ретіндегі орталық Азиялық
кеуде тұсында келе жатқан қуатты күш
иесі ретіндегі қайрат-қабілетіміз саналатын
шақ».
Қазақстанда
қазіргі таңда өсу қарқыны
байқалады. Бұл жағдайды дүние
жүзі мойындаған сияқты. Бұл кезде
«не шығар екен» деп қараған
мұнай өндірісі қанат жайып,
игілігін көрсетуде.
Теңгеміз
тұрақталып, экономикамызда оң өзгерістер
байқалуда. Осыдан 7-8 жыл бұрын
нарсрық астында қалған мәдениетіміз
көтеріліп, кітапхана, аурухана,
мәдениет үйлері жұмыстарында
Қазақстанның қай түкпірінде
болмасын ілгерлеу бар.
Дегенмен
көпті көрген Торғайдан
үміт үзілмейді. Қаланың әкімі
Ж.Тубекбаев бір сөзінде бұрынғыдай
70 мың тұрғыны бар қаланы қалпына
келеді демеймін, бірақ та 30 мың
тұрғындары бар шағын қала
болар деп еді. 30 мың аз-ақ жылда
қайтадан 60 мың болар. Арқалықтың
тарихы осымен аяқталған емес.
Қазақ барда Торғай қаласы
өркендеріне халық сенеді.
Алғашқы қадамы
кеншілердің жұмысшы поселкесі
болып қағылған Арқалық бірінде
ешқандай қаладан кем емес. Ол
қала ретінде ғана сақталып
қалған жоқ, Жангелдин және
Аманкелді аудандары кіретін
оңтүстік Қостанай аймағының
орталығы деген ресми шәртебеде
ие болып отыр. Аймақ үш жүзде
жуық шаруа қошағын, жауапкершілігі
шектеулі он жеті серіктестікті,
Арқалық ауыл шаруашылығы тәжирібе
стансосы деп аталатын бір
меклекеттік кәсіпорында біріктіреді.
157 мың гектар жерге дәнді дақыл
егіледі. Ауа райы қолайлы болған
2003 жылы әр гектардаң 14,1 центнер
өнім алынып, 197 мың тонна астық
жиналған. Үш қуатты элеватор
жұмыс істейді. Оның шамалы
өнеркәсіп орны бар десек, оның
он екісі ауыл шаруашылығы
өнімдерін айналысады. Осы өнеркәсіп
(орындары 2004 жылдың бастапқы сегіз
айында ақ 680,4 шаман теңгенің өнімін
өндірді. Бұл күндері қала кәсіпорының
өзінде ғана 9 мыңға жуық адам
жұмыс істейді. Бүгінде шағын
және орта бизнеспен айналысуға
барлық жағдай жасалған қалада
бес базар, 120 дүкен бар. Дүкендер
жылы жерге-көп қабатты үйлердің
бірінші қабатына орналастырып,
қазіргі тамапқа сой жабдықталған.
Арқалық азық-түлік компаниясына
қарайтын сауда үйі мен арнайы жабдықталған
екі дүкен халықтан сатып алып дайындалған
өнімдерін сауда жасайды. Қала экономикасының
жай-жағдайына толдау жасап бағыт-бағдарын
анықтап отыру үшін арнаулы экономика
басқармасы құрылған. Ол аймақта кәсіпкерлікті
дамытуға жол ашып, халықтың бизнеспен
еркін айналысуына көмектесіп отырады.
Жұмыссыз қарап отырған адам аз. Бұрын
Арқалықта ауыл шаруашылығына машиналарын
жөндейтұғын «Арман» атты зауыт жұмыс
істеген еді. Сол кәсіпорынды қайта ашу
жоспарланып отыр. Мұның өзі 150-200 жұмыс
орнын іске қосуға мүмкіндік береді.
Бір кезде
салына бастап, бітпей қалған
үйлердің құрылысын сақтау да
қолға алынған, жуырда 40-пәтерлі
осындай бір үй салынып бітті.
Ішкі-сыртқы өңдеу жұмыстарының
бәрі осы заманға тошапқа сай
атқарылып, көрген көзді сүйіндіретін
бұл үй басқа жақтан арнайы
сүйіндіретін бул үй басқа
жақтан арнайы шақыртумен келген
өте ділгір мамандық иелеріне
берілді.
Арқалықта науқастар
жатып емделетін 465 төсектін бес
аурухана бар. Аймақ халқына
бұл айтылғандарға қоса жедел
жәрдемнің қалалық стансосы, отбасылық
алты дәрігерлік амбулатория, 12 фелшерлік-акушерлік
пункт, диспансер, қалалық емхана
қызмет етеді. Ал осы өңірдегі
ең ірі өнеркәсіп орны-Торғай
боксит кен басқармасында кеншілер
мен басқа да келушілерге жоғары
деңгейде көмек көрсететін дербес
«Денсаулық учаскесі» жұмыс істейді.
Қала сыртындағы ауылдардың бәрінде
де дәріханалар ашылған. Отбасылық
дәрігерлік амбулаториялар үшін
2003 жылдық өзінде 3 миллион теңгенің
жобдықтары сатып әкелінген. Бір
жасқа дейінгі нәрсетелерге сүт
қоспасын бір орталықтан үзбей
беріп отыру қамтамасыз етілген.
Оймақ жалқы үшін «Денсаулық
жылының» өрінде ғана 5 жедел жәрдем
автокөлігі алынған. Емдеу орындарын
компьютерлендіру ісі белсенді
түрде жалғастырылуды. Бір кезде
тұрған халықының өзі дүркірей
көшіп кеткен Арқалыққа қазір
білім деңгейі жоғары жас мамандықтардың
да келіп жатқаны қуантады. Денсаулық
сақтау саласында істейтін 123 дәрігер
мен 343 арнаулы орта білімді қызметкердің
қатары 2002-2003 жылдары ғана 8 жас маманмен
танықты. Бул санымен барлық мекемелері
материалдық-техникалық жағынан нығайып
жабдықтылған.
Түнде самаладай жарқырап
тұрған орталық көшелер жаңа жобамен
қайтта салынған.
Бүгінгі Арқалыққа
бере қалсаң, бос тұрған биік
үйлердің өзі бұранғыдай үнірейіп
үней шақырмайды. Олардын есік-терезелерін
кірпіш қалап уақытша бітеп
тастаған. Қала орталығындағы үйлердің
сыртқы түр нобайларын жақ
сарту, әсемдеу жөнінен де
көптеген шаруа тандырылған. Көше
бойларында арналған қоқыс шелектерінің
өзі тәртіп пен тазалық мәселесінің.
Ұшып қалмағанын аңғартса, жасау
адамдардың жолдарды кесіп өтер
тұсына салынған ақ жалақ –«зебралар»
жүріс-тұрыс ережесін сақтауға
көмектеседі. Көшелерде шағын
автобустар үзіліссіз жүріп жатады.
Өз қызметінің алғашқы
күндерінде өткен бір мәжілісте
әкім Жомарт Түбекбаев көшелерге
жарық беру туралы мәселе көтеріп, ол
кезде Арқалықта электыр қуаты
өлешеп қана бергені белгілі. Қазір
Арқалықта жарық сөніп қалада
екен деп ешкім уайым жешеді. Басты
көшелерінде түнімен шам шанып
тұрады. Сондай ақ Комуналдық қызметтін
басқа түрлері жылу мен суда үзбей
болып тұрады.
Облыс тарап, Арқалықтан береке
кеткен кезде мектептер жабылып,
мәдениет ошақтарының оты өше
бастаған еді. Қазіргі Ыбырай Алтынсарин
атындағы мемлекеттік педагогикалық
институт және арнаулы орта білім
беретін төрт оқу орны қаланың
ғана емес, маңайдағы ауыл селолардың
балаларына да есігін айқара ашқан. Бұларға
қоса халыққа жалпы орта білім
беретін 12 қалалық орта мектеп пен 19
ауылдық орта мектеп жұмыс істейді.
11 мыңға торта бала оқып, 1200-ге жуық
мұғалім сабақ береді. Мектептердің
материалдық –техникалық жағдайлары
жақсара түскен. Басқасын айтпағанның
өзінде, бәрі бірдей компьютерлендінілуі
атап өтерлік көрсеткіш емес пе?
Қалалық білім бөлімінің құзырында
сонымен бірге бірқатар мәдени-ағарту
және спортқа машықтау мекемелері жұмыс
істейді. Балалар мен жас жеткеншетердің
«Жас ұлан» орталығы, қосымша білім беру
мектебі: музыка мектебі бар. Окушыларға
кәсіптік бағдар беретін техникалық орта
мектептердің орны ерекше. Өз шеберханалары,
авиокөлік теркі, арнаулы центоры, копьютрлерленген
сыныптары бар бұл мектеп көптеген мамандықтар
бойынша алғашқы дариялақтарын бірегей
орталығы болып алды. Қалада кешпор
балаларға қамқорлық жасалу қолға алынған.
Ақыл –есінде кемістігі бар балалардың
мектеп –интернаты, арнайы мамандандырылған
мектеп тул жетім немесе туа жетім балаларды
қабылдайтын интернат сияқты мекемелер
сормандай болған талай сәбидің бағын
ашып, сауап арқалады. Бір ғана «Надежда»
жетім балалар үйінен қаланың ғана емес.
Сол маңайдағы басқа аудаңдардың да жүздеген
қорғаныс балалары басына пана тауып,
қамқорлық көрді.
Облыс орталығы болып тұрған
кезде Арқалық өзінің сәулетті мен
салтанаты жарасқан балалар бақшалаларын
көптгімен қуантатын еді. Ел құмқоры
болған Дінмухамед Ахметұлы Қонаев Арқалыққа
келген сайын балалар бақшаларының
көбейгенін көріп шын ризашылдығын
білдіретін. Еңді сол бақшалардың
екеуі ғана қалған екен. 2004 жылдың қазан
айында «Ақ бота» шына жаңа тағы
бір балабақша іске қосылып, бүгінгі
Арқалықтың бақытты балдырғандардың
ыстық құшағына алды. Оның ашылу
салтанатына облыс әкімі Сергей
Кулагин қатысып, ғимаратың салыну
және безендерілу сапасына риза болғаны
сонша, балаларға үй ішілік кинотеатр
сыйылады. Кезінде Торғайдың тор
қаласы атанған Арқалықтың халқы
мәдениетті демалғанды, өнер қуып, өнер
жарыстырғанды биік мұрат деп
білетін сауықшыл ел болатын.Арқалықтан
түлеп ұшқан әдебиет пен өрлер
соңлақтарын айтпағыннаң өзінде
Торғай музыкалы-драма театры мен
алыс шетелдердің жұртшылығын да
тамсандырған «Шертер» ансаблі көрген
түстей болып, көзден бір-бір ұшқан.
«Ат аунаған жерде түн қалады»
демекші. Арқалықта мәдениет орындары
қайта жандана бастады. Кеншілердің
мәдениет сарайы өнер аруасы болумен
бірге екі жастық үйлену тойын
немесе тағы сондай қызық-қуаныштарды
өткізетін думанды орынға айналды.
Өзбекәлі Жәнібеков атындағы жас көрермендер
театры. Қалалық мәдениет және демалыс
терті; ондағы Даңқ меморналы, осы көрктің
ішіндегі жөнделіп қолпына келтірілген
«Мерей» кинотеатры, міне, осылардың бәрі
шығын қаланың мерей мәртебесі. Дала өлкесі
тарихының мұражайы тіпті обылыс мақтанышы
десең де болады.
Қаладағы № 2 сан-салалы
ғылыми кітапхана облыстық мәріжібеге
ие болды. Заманында облыс абыройын
асырған дәстүрлі «Торғай әуендері»
фестивалі әр көңілге ескінің
көзіндей ыстық сезіледі.
Ол жыл сайын
өтіп, Арқалық аймағының ғана
емес Жангелдин, Амангелді
аудандары мен Ақмола облысының
Жарқайың ауданы жұртшылығының
да өнер додасына айналды.Бүгінде
Арқалық экономиканы дамытып,
әлеуметтік саланы өркендетуге,
халықтың тұрмыс жағдайын жақсартуға
қатысы бар мәселелердің қайсысын
болмасын түбегейлі шешуге қуат-қабылеті
жететін дәрежеге көтерілді. Арқалық
қаласын өркендету жолындағы
өлшеусіз еңбегі халықтан қолдау
тапқан ол ел құрметіне бөленді.
Қазақстан Республикасының
Президенті Н. Ә. Назарбаевтың
жарлығы бойынша 2003 жылғы Желтоқсан
айында «Құрмет» орденімен марапатталады.
2002-2010 жылдары
тілдерді дамытуға арналған Асыл
мұра бағдарламасы. Денсаулық жылын
ойдағыдай өткізуге көзделген
шаралар бекітілді. Сондай-ақ
Торғай аймағының, оның ішінде
Арқалық қаласының әлеуметтік
жағынан дамуы. Экономикалық көтерілуі
мәдениетінің өркендетілуіне бағытталған
іс- шаралар бекітіліп, жүзеге
асырылуда.
Бүгінде
Арқалық қаласының болашағына
біздің үмітіміз зор.