Орыс жазушылардың шығармаларын аударуда кездесетін стилистикалық мәселелер

Осындай ахуал Шекспирдің аудармаларындв да кездеседі. Аудармашылардың жартысы, аударма оның трагедияны қалай көретінімен сәйкес болуына тырысты. Солай олардың көбісі өленнің пішінің өзгертіп репликлар мен сценаларды қысқартқан [1].

Тіпті, ақындық көркем шығармалары аудармашылардың алдында әсіресе күрделі шарттарды құрайды.

М. Лозинский  атақты аудармашы басқа тілден ана  тіліне өлеңдерді аударған кезінде, аудармашы олардың барлық қиыншылқтары мен қағылез байланыстын элементтерін есепке алуы керек, және онын мақсаты — өз ана тiлiнiң жоспарында сондай күрделi және қағылез байланысты  табу, тұпнұсқаны тура бейнелей алып,сондай эмоцианалдық эффектке ие болуы. Соған байланысты, аудармашы уақытқа автор сияқты болу керек, оның үлгісін және тілін, интонациясын және ритмін, өз тіліне адалдықты және өзінің ақындық ерекшелігін сақтап қабылдау керек. Атақты әдеби шығарманың аудармасы да атақты болуы қажет екендігін арқашан есінде сақтау керек.

Көркем шығармаларды аударған кезінде нәтижесінде көркем аударма  болу керек, өз ана тілінде мәнерлеп жазу өте маңызды. Ақындар мен жазушылар кейде тұпнұсқанын тілін жақсы білмесе де, жақсы аудармашылар болады [1].

 

 

III. Аударманың стилистикалық аспектілері, А.С Пушкиннің «Евгений Онегин» шығармасының «Письмо Онегина к Татьяне» үзіндісі және оның ағылшын аудармасының мысалында.

 

3.1. Көркем шығармалардың стилистикалық ерекшеліктері

 

Көркем стиль образды  түрде - таңырлық орындаған және функцияны  идеялы-эстетикалық көркем әдебиеттегi қолдану табады.

Көркем әдебиет әлемі – бұл ең басты рөлдi бұл шындыққа авторлық жалғанның белгiлi дәрежесiнде болатын әлемдердiң сөздiң көркем стилiнде демек жеке момент ойнайды. Барлық қоршаған шындық автордың көрiнуi арқылы елестеткен. Бiз көркем мәтiнде бiрақ жазушының әлемiғана емес, әлем бұның жазушы: да көремiз оның сезiмiн, эмоциясын және ойын. Бұған қызбалық және экспрессиялылық байланған, маңызды сөздiң көркем стильсiнiң маңызды көп жоспарлылығы, арандатушылық.

Сөздер көркем стильнiң негiзi әдеби орыс тiлi болып  табылады. Сөз атау септiгi - бейнелеу функцияны орындайды.

Көркем әдеби  стилінде лексикалық құрылым өз ерекшеліктері  бар. Негiздi бұл стильнiң бейнелiк құратын құрайтын сөздердiң санына орыс әдеби тiлiнiң бейнелi құралдары, сонымен бiрге өз мәнi контекст iске асыратын сөздер кiредi. Бұл сөздер кең сферада қолданылады. Тар арнадағы сөздердi болмашы дәреже, көркем ақиқаттықтың жасауы үшiн тек қана өмiрдiң нақтылы тараптарының сипаттамасында да қолданылады.

Көркем әдебиет  стилінде сөздің көпмағыналығы кеңінен  қолданылады, мағынасын және мағыналық реңдерді ашады, тағы да бүкіл тіл деңгейллер синонимия бар, сол арқасында благодаря чему появляется возможность мәндердiң өте жiңiшке реңдерiн белгілейді. Бұл автор тiлдiң барлық байлықтары қолдануға тырысатын, өз бiртума тiлi және стильнiң жасауына, жарық, айқын, бейнелi мәтiнге ұғындырылады. Автор кодифицикациялалған әдеби тiлдi лексиканы ғана емес, сөйлеу тiлi және Ұзақ сонар сөзден түрлi бейнелеу құралдары да қолданады.

Көркем шығармады  алдынғы орында суреттеменің эмоционалдығы  және экспрессивтігі шығады. Многие слова, которые в научной речи выступают как четко определенные абстрактные понятия, в газетно-публицистической речи - как социально-обобщенные понятия, в художественной речи несут конкретно-чувственные представления. Таким образом, стили являются дополнением друг друга. Мысалы, сын есім "свинцовый" ғылыми әдебиетте өзінің тура мағынасын білдіреді - "свинцовая руда", "свинцовая, пуля", көркем әдебиетте экспрессивті метафораның формасын білдіреді - "свинцовые тучи", "свинцовая ночь".

Сондықтан, көркем әдебиетте әлдебiр бейнелi ұсынысты құрайтын сөзтіркестер маңызды рөл атқарады.

Көркем әдебиетке, әсіресе ақындық әдебиетке инверсия тән, яғни, сөйлемде ерекше стилистикалық түске бояуды барлық сөйлемге сөздiң мағыналы маңыздылығы немесе берудi күшейтудiң мақсатымен қалыпты сөз ретінің өзгеруі.

Көркем сөздiң  синтаксистiк сабы образды түрде - қызу авторлық әсерлердiң ағынын бейнелеп көрсетедi, сондықтан синтаксистiк  құрылымдардың бәрi әр түрлiлiктерi бұл  жерде кездестiруге болады. Әрбiр автор тiл қаржылар есебін орындау өз идеялы-эстетикалық бағынады.

Автордың бөлуi үшiн мүмкiн және құрылымдық нормалардан  ауытқу көркем сөзде қандай болмасын ойла, сызық, шығарманың мағынасы үшiн  маңызды. Ол фонетикалық, лексикалық, морфологиялық және басқа нормалардың бұзушылығында байқала алады [12].

Функционалдық стильдердің ішінде, көркем стилі  ең толық суреттелетін болып саналады. Но, это не дает нам повода сделать вывод о том, что он наиболее изученный. Бұл көркем стилі өте шығармашылық және өзгеруіне барлығынан артық ұшырайды. Бұл стиль сөздердің ерекшелігін және жаналығын қалайды.

Ол ашылу  үшiн қолданылатын қаржы көркем мәтiндерде (оны тағдыр, сезiм, адамдарды қатынас) ортақ жеткiлiктi тиiсiлетiн тақырып қарамастан, өте түрлi. Мәселеге өз көзқарасы, бұл өз қаржыларының жанында қолдана және өз стилi құра бұл әрбiр жазушыда ерекшелеп, сипаттауға ұмтылу.

Тап көркем мәтiн  өзi жарық басты ерекшелiк Тропов және сөздiң фигураларын өте белсендi қолдану болып табылады. Бұл көркем функционалдық стильдың мәтiндерiнiң қасиетi көнелiкте әлi байқаған.Осы күнге дейiн бiз бұл көркемдiк тәсiлдердiң әртүрлiсiн қонақ шақырып алатында көнелiктiң эстетиковты терминологияны пайдаланамыз.

Аудармашының  алдында сөз фигураларының жаяу жолдарының үлкен саны шығарма көркем стилистика әртүрлi құрайтын маңыздылығын сақтау қиын тапсырма қойылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2. А.С Пушкиннің «Евгений Онегин» шығармасының «Письмо Онегина к Татьяне» үзіндісі және оның ағылшын аудармасының деңгейлес салыстырмалы талдау

«Евге́ний Оне́гин» — бұл Александр Сергеевич Пушкинның романы, бұл роман өлең ретінде жазылған, ол 1823—1831 жылдарда жазылған, орыс әдебиетінде маңызды шығармалардың бірі болып саналады. П.И Чайковский роман бойынша опера жазған. Осы шығарманың тақырыбы – махаббат.

• Коннотация

Осы шығарманын комунникациялық  сферасы– көркем әдебиет, сондықтан шығарманын тұпнұсқасында көркем стилінін коннотациясы қолданылды. Мысалға – Случайно вас когда-то встретя, в вас искру нежности заметя және т.б.

Аударылған мәтінде, керісінше, тұрмыстық коннотация бар, мысалға осы сөз тіркестер– I know it all: my secret ache, every minute of my days, және көркем лексикасы қолданылды – I'm yours, in a predestined fashion, and I surrender to my fate және т.б.

Бірақ екі мәтіннің коннотациясы экспрессиялық және эмоционалдық болып  келеді. Аударма, тұпнұсқа сияқты, ниеттер және өкiнiш те бұртаңдауға орындалмаған керексiз үмiттер туралы әңгiмелейдi.

• Фонетика және эмоционалдық коннотация

Менің көзқарасымым бойынша, коннотациянын бұл түрі шығармада  қолданылатын стилистикалық ерекшеліктерімен әсіресе фонетикалық ерекшеліктерімен тығыз байланысты болып келеді. Эмоционалдық коннотацияны және фонетиканы тұпнұсқамен салытыру үшін, мәтін бөлек бөлек талданды. Талдау "VAAL-mini" талдаудың фоносемантикалық программа көмегімен өткізілген. Бағдарлама Александр Павлович Журавлевтiң дыбыстық пiшiнiн мағыналы ұстаушылықтың теориясында негiзделген.

Түпнұсқаның бiрiншi мәтiн жолдарында тыныш дыбыс – т,в-тардың аллитерациясы басым болады. Осы дыбыстардың көп қолданғандығы, шығарманың басты кейіпкер сыбырлап айтқандай елестедеді, өйткені осы дыбыстар Журавлев міңездемесі бойынша көңiлсiз, бұлыңғыр және тыныш екенің бейнелейдің, й дауысы, керісінше, белсендi, жарық және батылдылықты бейнелейді.

Ақырғы тармақта «күшті»  дауыстылар– г, д, р көп кездеседі. "VAAL-mini" программасы бойынша бұл дыбыстар мықты, күшті және батылдықты бейнелейді. Сонымен, жазушы басты кейіпкердің сезімдерін және қалай олар үлкейтті, басында ол абыжуларда болды, және әрі қарай қалай өмір сүруін білген жоқ, кейін ол өз күшіне сеніп осы оқғаны ұмытуға тырысты.

Аудармада, бірінші жолдардан  бастап g, s, дыбыстары кездеседі, олар басты кейіпкердің "жауынгерлiк күйiн" білдіреді. Бұл дыбыстар батылды, ыстық және дөрекі. Ашықтығының тегiстеуi аудармада да, түпнұсқада да барлық шығармада а/о әдемi дыбыстың бiрнеше рет қайталауын есепке жетедi.

Предвижу все: вас оскорбит Печальной тайны объясненье. Какое горькое презренье  Ваш гордый взгляд изобразит!

``I know it all: my secret ache will anger you in its confession. What scorn I see in the expression that your proud glance is sure to take!

Екінші тармақ тұпнұсқада да, аудармада да көптеген дауысты дыбыстарымен толы, бұл үзінді бас кейіпкердің  жiгерленген күйiн бейнелейді, артық азап шегуге көңiл (тұпнұсқада – б, д, ж, з,в в переводе - b, f, s, v, d).

Чего хочу? с какою целью Открою душу вам свою? Какому злобному веселью, Быть может, повод подаю!

What do I want? what am I after, stripping my soul before your eyes! I know to what malicious laughter my declaration may give rise!

Этот прием  автор использует для усиления эффектности следующего (последнего куплета), который служит логическим завершением песни и описываемой в ней истории. В нем описывается, что героиня окончательно распрощалась со своими страданиями и теперь у нее снова счастливая жизнь. Состояние героини передается за счет использования храбрых, могучих, сильных звуков (например, д/d, г/g, в/v).

Таким образом, можно заметить, что коннотация оригинала  более разнообразна, нежели в переводе.

Среди использованных фонетических приемов в обоих текстах также присутствует патронимия. Например, в тексте оригинала spent so many nights, you’d be back to bother, head up high, в переводе пытаться поменять, нужна была мне жизнь.

• Лексика и фразеология

Лексиканың  стилистикалық құрылымын қарастырғанда  «судьба» және «destiny» деген сөздер жиі қолданылғанын, байқауға болады.

Полиптотон екі мәтінде кездеседі, бірақ егер екі мәтінде де любить етістігі және любовь зат есімі қайталынсы, анализ кезінде Я, мне, мое (я), ағылшын аудармасында to you, for you есімдектер жиі қайталанады. Мысалы, фраза Я думал: вольность и покой Замена счастью. Боже мой! Как я ошибся, как наказан, сөзбе сөз адуармасы, бұл I thought, liberty and peace Replacement of happiness. Oh my God!As I was mistaken, as punishment,ал мағыналық аудармасында бұл freedom and peace, in substitution for happiness, I sought, and ranged unloved, and friendless, and estranged.

Плеоназм ретінде тұпнұсқада сөзтіркес бар, бледнеть и гаснуть – to pale and waste, физикалық ерешеліктері арқасында олар оқырмандарға түсінікті.

Басында айтылғандай  тұпнұсқа мәтінінде қарапайым фразеологиялық бiрлiктер қолданылады (горькое презренье, век уж мой измерен, обнять у вас колени), ал аудармада кітаптік сөзтіркестер (my secret ache, every minute of my days, to clasp your knees және т.б.).

• Семантика

Бұл және өзiне тән қасиет көркем әдебиет стилге, мәтiн қалай  әр түрлi семантикалық қабылдайды.

Шығармалардың стилистикасы мәтіннің семантика деңгейімен ұқсас, бірақ әрбір мәтіннің, басқаларында кездеспейтін ерекшеліктері  бар. Мысалы, екі мәтінінде де метафора мен гипербола бар, бірақ тұпнұсқада мейозис, ал аудармада бейне кездеседі.

Метафоры тұпнұсқада	Метафоры аудармада
злобному веселью сердце оторвал Ловить влюбленными глазами, Томиться жаждою любви,	malicious laughter  my heart was wrenched aside catch your gaze with eyes of love to pine away from passion's thirst

Кесте 1

 

Гипербола тұпнұсқада	Гипербола аудармада
Предвижу все: вас оскорбит Быть может, повод подаю! Я думал: вольность и покой Замена счастью	``I know it all: my secret ache my declaration may give rise! freedom and peace, in substitution   for happiness

Кесте 2

Тұпнұсқада мейозис осы сөзтіркесімен анықталады И слышу гневный ваш укор / I hear the wrath of your reproach. Аудармада бейнелеу кездеседі:I know about my span. Көретіндіктей, аудармада тұпнұсқаға қарағанда қолданылған әдістері бірнеше есе көп.

• Морфология

Морфологиялық ерекшеліктерге дербес және еркін есімдіктердің қолдануы жатады (мне, ты, тебе, я, твоя/I, me, my, you, your), жеке мінездерді анықтайтын жинағы және оның экспрессиясы де жатады. Дербес етістіктердің формасы 1-ші тұлғамен ашық райдың жекеше түрімен берілген, яғни олар фактерді жеткізеді: как я ошибся, я ей поверить не посмел, с вами днем увижусь я және т.б. Бұйрық райдың етiстiктерi: посмел, следовать. Аудармада ашық рай басым болып келеді: will anger, my predilection және т.б.