Компанияның дивидендтік саясатын басқару

     Кәсіпорын өмірлік циклының сатысы. Кәсіпорын өзінің өмірлік циклында даму үшін көп қаражаттарды инвестициялайды, меншік иелерінің төлеуді шектеу. Сол уақытта кәсіпорын кепілдену сатысында нақты инвестициялау сферасының қызметін бәсеңдетеді, тиімді несиелік ресурстардың шарттарын тарту қажет, үлкен төлемдерді қамтамасыз етеді.

     Қаржы леверидж коэфицентінің  деңгейі. Егер кәсіпорын өсу коэффицентін есебінен қаржы леверидж нәтижесін көтеру мүмкін қаржылық тұрақтылық деңгейін төмендетпейді, қолданылатын табыстың үлесін үлестіру процесінің көтеріңкі болуы мүмкін. Кейде керісінше жоғарғы коэффицентінен тыс және қаржылық өтімділігін өсуін қамтамасыз етпейді, займдық капитал қолдану көлемінің төмендеуі, операциялық қызметтің көлемінің қысқаруына әкеледі, кәсіпорын мәжбүрлі табыстың бір бөлігін капитализациялауға.

     Басқару концентрациясының деңгейі. Меншік капиталының қажеттілігін оңтайландыру бөлігі. Кәсіпорын капиталының тартылған ішкі көздеріне қаржылық бақылауды және басқаруды жоғалтып алу қауіп- қатері, бұл процесте табысты үлестіру капитализациясы елеулі өседі. Тек қана елеулі шарттың ішкі қаржы көлемінің өсуі кәсіпорынның капитал көлемінің дамуын бақылайды, кәсіпорын нақты басқаруын қамтамасыз етеді.

     Кәсіпорынның ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейі. Ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейі төмен шаралар, кәсіпорын міндетті қаржылық мұқтаждығын тұтыну табыстарын үлестіру үлкен көлемде бағыттау мүмкіндігі. Өтімді активтердің деңгейінің төмендеу мәнділігіне әкелуі мүмкін, ағымдағы төлем қабілеттілігін қолдау, сонымен қатар кәсіпорын банкроттық қауіп қатері өседі. Қаржылық тәуекел позициясын төлем қабілеттілігінің төмендеуінің қауіп- қатері, дивидендтік төлеу деңгейінің төмен акцияның нарықтық бағасына кері әсерін тигізеді.

     Персонал  саны және қолданыстағы пограмманың табысқа қатысушылары. Персонал саны көп болған сайын кәсіпорын қатысты персоналын міндетті келісім шарт көлемін табыста өседі, табысты тұтыну бөлігінің үлесі жоғары болуы қажет. Бұл фактор ішкі үйлесімінің тұтыну табысының бір бөлігін үйлестіреді- кәсіпорын персоналы мен меншік иелерінің арасында.

     Операцияларды жүзеге асыратын тәуекелділік деңгейі және қызмет түрлері. Егер кәсіпорын агрессивті саясатын ұстанса жеке қызмет сфераларында немесе шаруашылық операцияларда жоғарғы тәуекел деңгейінің көлемі, табыстың көп бөлігін резервтік және басқа да сақтандыру қорларын қалыптастыруға бағытталған. Кәсіпорын шаруашылық қызметінің тәуекелі жоғары банкроттық қауіп- қатері бар, сондықтан сақтандыру қажет.

     Қаржы ресурстарын қалыптастырудыі  ішкі көздерінің альтернативасы. Егер инвестициялық ресурс қажеттілігі болса, операциялық қызметтің межелегенін қамтамасыз етеді, ішкі көзінің альтернативасын қанағаттандыруды қалыптастыруы мүмкін, (амортизациялық аударымдар, қолданылмаған машиналарды жабдықтау реализация т.б) табыстарын ұлғайту мүмкіндігі бар.

     Инвестициялық программаларды және жобалардың аяқталуын жылдамдату. Инвестициялық программа мен жобалардың ерте қолданылғаны, шаруашылық диверсификация товар қызметінің немесе регионалмен байланысты, негізгі операциялардың қор құрлымыныңжаңаруы, жаңа технологияға ауысу және кәсіпорынның басқа да стратегиялық бағыттардың дамуы, бәсекелестік нығайған сайын жылдам аяқталуын талап етеді, нарық конъюнктурасын өзгертеді. Инвестициялық ресурс жетіспегенде реализацияның өткізу жылдамдығы тұтыну табысының жоғарғы деңгейінен бас тартады, капитализациялану үшін пайдаланылады.[18]

     Табысты үлестіру принципімен факторы, шарттастырылған, кәсіпорын табысын үлестіру саясатының дивидендтік саясатын нақты типін  қалыптастыруға рұқсат береді, мақсаттарын  қалыптастыруға және кәсіпорын болашақта даму кезеңінің мүмкіндігі.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ІІІ ТАРАУ. «KEGOC» АКЦИОНЕРЛІК  ҚОҒАМЫНЫҢ 

ТАБЫСТАРЫН  ҮЙЛЕСТІРУ ЖӘНЕ ДИВИДЕНДТІК САЯСАТЫН ТАЛДАУ

     Бұл бөлімде «KEGOC» Акционерлік Қоғамының  баланс активтерінің орналасуына және құрамына талдау жүргізіліп, табыстар үйлестіруін сипаттайтын көрсеткіштер анықталды. Сондай-ақ компанияның дивидендтік саясатына талдау жүргізілді.

     «Электр желілерін басқару жөніндегі  Қазақстан компаниясы «KEGOC» (Kazakhstan Electricity Grid Operating Company) акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасының энергетика жүйелерін басқаруды құрылымдық қайта құру жөніндегі кейбір шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 28 қыркүйектегі № 1188 қаулысына сәйкес құрылды.

     «KEGOC»  АҚ-ның бастапқы мемлекеттік тіркелу күні — 1997ж.11 шілде.

     Мекенжайы: Қазақстан Республикасы, 010000, Астана қ., Сарыарқа ауданы, Бейбітшілік көш., 37.

     Қазақстан Республикасының Үкіметі «KEGOC»  АҚ құрылтайшысы болып табылады. «Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 қаңтардағы № 50 Жарлығын іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 ақпандағы № 117 қаулысына сәйкес «KEGOC» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті «Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі Қазақстан холдингі «АҚ-ның орналастырылатын акцияларын төлеуге тапсырылды. 2008 жылдың 13 қазанынан «Қазына» Тұрақты даму қоры» мен «Самұрық» Мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі Қазақстандық холдингінің «қосылуы арқылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығымен «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» құрылды.[20]

     Баланс  активіне кәсіпорындағы капиталдың орналасуы туралы, сондай-ақ нақты  мүлікке және материалдық құндылықтарға  салынған салымдар, кәсіпорынның өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындары, бос қалған қолма - қол ақша қаражаттары туралы мәліметтер кіреді. Енгізілген капиталдың әрбір түріне байланысты жеке баланс бабы болады. Баланс активінің баптарға бөлінуінің негізгі белгісі болып өтімділік табылады (қолма-қол ақшаға айналу жылдамдығы). Осы көрсеткіш бойынша баланстың барлық активтері ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және ағымдық активтер (айналым) болып бөлінеді.

     Кәсіпорын қаражаттары ішкі және сыртқы айналыста  қолданылады (дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды сатып алу, өзге кәсіпорындардың акция, облигацияларын сатып алу).

      Кәсіпорын қаражаттарын орналастырудың оның қаржылық қарекетінің тиімділігін арттыруда  маңызды. Негізгі және айналым құралдарына  қандай қаражат салынғандығынан, олардың  өндіріс және айналыс аясына қаншалықты жұмсалғандығынан, ақшалай және материалдық формасынан кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің көрсеткіштерінің нәтижесі тәуелді. Активтің жалпы құрылымын және жеке бөлімдерін талдау, олардың тиімді орналасуына мүмкіндік береді.[21]

     «KEGOC» АҚ 2008-2009 жж. арналған баланс бойынша активтердің құрамы мен құрылымын талдайық. 

Кесте 2 – «KEGOC» АҚ-ның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік балансы*

                                                                                                             (мың теңге) 

*www.kegoc.kz 

     2009, 2008 жылғы 31 желтоқсан мен 2008 жылғы  1 қаңтардағы жай-күйі бойынша  Топтың жарғылық капиталы орналасқан және төленген 10,524,297, 8,285,588 және 7,562,588 жай акциядан тұратын, тиісінше әр қайсының атаулы құны 10,000 теңгеден. Әр жай акция бірдей дауыс беру құқығына ие. Топта 2009, 2008 жылғы 31 желтоқсан мен 2008 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі бойынша ерекше артықшылығы бар акциялар жоқ.

     2008 жылғы 1 қаңтардағы жай-күйі бойынша орналастырылатын акциялардың төлеміне Топтың мемлекеттік акция пакетін «Самұрыққа» беру туралы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің 2006 жылғы 27 сәуірдегі №142 бұйрығына сәйкес «KEGOC» АҚ-ның жалғыз акционері «Самұрық» болатын.

     2008 жылы «Самұрық» Топтың шығарған жай акциясының біреуін атаулы құны 10,000 теңгемен алды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығына сәйкес «Қазына» тұрақты даму қоры» АҚ мен «Самұрықтың» бірігу жолымен «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына») болып қайта ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі қабылдаған шешімдердің негізінде «Самұрықтың» жарғылық капиталындағы 100% акция «Самұрық-Қазынаның» иелігіне берілді. 2009 бен 2008 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша Топтың жалғыз акционері «Самұрық-Қазына» болатын. 

Кесте 3 – 2009 ж. 31 желтоқсанда аяқталған жылға меншік капиталындағы өзгерістер туралы шоғырландырылған есеп*

(мың  теңге)

*www.kegoc.kz 

     2008 жылғы 11 ақпанда жарияланған жай  акциялар санын ұлғайту және  оларды 9,350,000 мың теңге сомаға  сатып алу арқылы Топтың қызметіне  қатысу туралы «Самұрық» шешім  қабылдады. Бұл қаражатты Топ  «Мойнақ ГЭС қуатын беру схемасы» мен «Ұлттық электр торабын жаңғырту жобасы, 2-кезең» сияқты жобаларды іске асыруға бағыттайды. Осы шешімнің негізінде 2008 жылғы 29 қыркүйекте Топ 935,000 жай акцияны атаулы бағасы 10,000 теңгемен орналастыру туралы шешім қабылдады. 2009 жылғы 31 желтоқсандағы жай-күйі бойынша «Самұрық-Қазына» 692,000 жай акцияны орналастырды және сатып алды. Саны 243,000 жай акциядан тұратын акциялардың қалған бөлігі 2010 жылы орналастырылады және төленеді.[20]

     Қазақстан Республикасы Үкіметінің (бұдан әрі – «Үкімет») 2008 жылғы 15 қазандағы № 952 қаулысына сәйкес Топтың жарғылық капиталын ұлғайту үшін «Самұрық-Қазынаға»Үкімет резервінен 3,000,000 мың теңге мөлшерде қаражат бөлінген болатын. Аталған қаражат мақсатты болып табылады және оны Топ Қырғыз Республикасынан алынатын электр энергиясының алдын ала төлеміне жіберді. Топ осы қаулының негізінде 2008 жылғы 24 қарашада атаулы бағасы 10,000 теңгемен «Самұрық-Қазына» сатып алған 300,000 жай акцияны орналастыру туралы шешім қабылдады.

     Жай акция ұстаушылар дауыс беру құқыған ие, бірақ дивидендтер төлеу кепілдендірілмеген. 2009 жылы Топтың жалғыз акционері 2008 жылдың қорытындысы бойынша сомасы 746,044 мың теңгенің жай акциялары бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдады  (2008 ж.: 136,607 мың теңге 2007 ж. қорытындысы бойынша). 

Кесте 4 – 2009 ж. желтоқсанда аяқталған жылға ақша қаражаттарының қозғалысы туралы шоғырландырылған есеп*

(мың  теңге)