Компанияның дивидендтік саясатын басқару

     Соған қарамастан кейбір акционерлерге қолайлы, олар бағалы қағаздарды алып содан  кейін сатады. Дивиденд, акциямен төленген көлемнің бағасы әр түрлі болады. Дивиденд 20% құраса бағаға әсер етпейді: егер көрсетілген сома жоғарылайды, акцияның нарықтық бағасы төмендеп кетеді.

     Дивиденд  акциямен төлеуін қолдайды немесе бір уақытта валюта балансын немесе жарғылық капиталының өсуіне әкeлуі мүмкін немесе валюта балансының көбеюінсіз өзінің көзін қайта орналастырады. Экономикасы дамыған елдерде екінші вариант қолданылады.[6]  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ІІ  ТАРАУ. ТАБЫСТЫ ҮЙЛЕСТІРУ  ПРИНЦИПТЕРІ ЖӘНЕ ОҒАН ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР

     2.1 Табысты үйлестіру принципі және мәні

 

     Табысты үлестіру компанияның дамуына жіне болашақта мақсатты қолдануына қалыптастыру процесін білдіреді. Компанияның табысын үлестіру көптеген қызмет аспектілерін айқындайды, нәтижесінде әсер етеді.

     Бұл рөлдің негізгі жағдайы:

     Табысты үлестіру негізгі  мақсаты- компания акционерлердің меншікті игілігінің деңгейін көтеру. Капиталға ағымдағы табысты төлеу арасындағы үйлесімді қалыптастыру (дивиденд формасында, пайыз) және осы алдағы периодтардағы табысының өсімі (капитал салған өсімін қамтамасыз ету есебінен). Салық нәтижесінде кәсіпорын меншігін қанағаттандыру бағыттарында қалыптастырады өзінің уақытында.

     Компанияның нарықтық бағасының  өсуіне келесі құрал  әсер етеді. Табыстың бір бөлігін үйлестіру капитализацияланған процесте капитал өсуіне қамтамасыздандырылған ықпалын айындайды, ол жанама қамтамасыз етуді негізгі үйлесімді үйлестіреді.

     Кәсіпорын даму стратегиясын өткізу темпін айқындайтын табысты үлестіру үйлесімі. Бұл стратегия компанияның инвестициялау қызметінің процесінде өткізеді, қаржы ресурстарының қалыптастыру мүмкіндігімен айқындайды, бірінші кезекте, ішкі есеп көзінен.

     Компанияның инвестициялық тартымдылығы табысты үлестірудің ең негізгі индикаторы. Капиталды тарату процесінде дивиденд төлеудің ішкі көзі (немесе басқа да инвестициялық табыстан) бағалайтын критерилердің негізінің бірі, акцияның алдағы миссиясының нәтижесін айқындайды. Соған қарамастан, жалғасы қажет болады, дивиденд төлеудің өсу деңгейі сәйкесінше анықталады, қор нарығында акция бағасының өсуінен, инвестицияның қосымша табысын қалыптастырады.[9]

     Компанияның табысын үлестіруде персоналын еңбекке  ынталандыруда қолданылады. Көлемі және персоналының қатысу формасы қызметкердің еңбек мотивациясының деңгейін табыс айқындайды, персоналды тұрақтандыру және еңбек өнімділігін өсуіне қатысады.

     Табысты үлестірү улесімін қалыптастыру әлеуметтік қорғалуын қызметін қосымша деңгейін қамтамасыз етеді. Мемлекеттің жұмыспен қамтылуына нормативтік заңдардың төмен болуы, бұл рөль табысты үлестіру механизмінің компаниядағы минималды әлеуметтік қорғауды жүзеге асырады.

     Компанияның табысын үлестіру төлем қабілеттілігіне  әсер етеді.

Табысты төлеу, меншікке қолдануына қарастырылады және кәсіпорын персоналымен жүзеге асырылады, ережеге сәйкес ақшалай формада, т.б негізгі активтер формасында, төлем қабілеттілігін қаржылық шұғыл мұқтаждығын қамтамасыз етеді. Тұтынушының мақсаты табысты төлеу үлкен көлемде, деңгейін төмендетуі мүмкін.

     Табысты үлестіру арнайы саясат таңдалуы қажет (оның негізі дивидендтік саясат) компанияның  табысын басқару саясатын таңдау қиын. Бұл саясат компанияның стратегиясын айқын көрсетеді, нарықтық бағасының  жоғарлауына әкеледі, инвестициялық ресурстың қажеттілігін қалыптастырады, персоналдың және меншік иелерінің материалдық қабілеттілігін қамтамасыз етеді.  

       

       

         
 

         
 

       

       

       

 
 

       

         
 
 
 

Сурет 1 – Табысты үлестірудегі негізгі бағыттары*

*Амирқанов Р.Р «Қаржы менеджментін басқару» 144 б.

     Табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде ескрту қажет меншік иелерінің кері мотивациясын (акционерлердің, салымшылардың)- алынған ағымдағы жоғары табысты  немесе перспективалық көлемінің ұлғаюы.[11]

     Компания  табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде қамтамасыз етеді келесі бағыттарды (Сурет 1). Ең негізгі мақсат табысты үлестіру саясаты, компанияның басқаруында қалған, капитализацияланған үйлесім арасында оңтайландыру және даму стратегиясының өткізуді қамтамасыз ету есебінің бір бөлігі және нарықтық бағасының өсуі.

     Компанияның табысын үйлестіру саясатын қалыптасытыру келесілер арқылы шешіледі:

• Инвестицияланған капитал меншік иелеріне табыс нормасын

қамтамасыз  ету;

• Капитал табысының бірр бөлігі есебінен компанияның даму

стратегия мақсатының басымдылығын қамтамасыз ету;

• Еңбекті ынталандыруға және қосымша персоналға әлеуметтік

қорғау;

• Қажетті резерв көлемін және басқа да қорларды қалыптастыруды

қамтамасыз  ету.

     Компанияның табысын үлестіру келесі өткізу есебінен қарастырылады. Үлестіру процесі келесі принциптермен жүзеге асырады.[13]

     Компанияның табысын басқарусаясаты жалпы табысты  үлестіру саясатыменбайланысты. Табысты басқару саясатыың мақсаттары мен міндеттері табысты үлестіру саясатының мақсаттары мен міндеттері сәйкес келуі керек, табысты үлестіру туралы есеп беру кезеңінде алдағы табысты қалыптастыру кезеңін айқындайды.

     Есепке  мүдде басымдылығы  және компанияның  меншік иелерінің  менталитеті.

     Табыс, кәсіпорынмен қалыптасады, салық төленгеннен  кейінгі қаражаттарды басқарады, меншік иелеріне жатады, сондықтан оны үлестіру олармен анықталады. Меншік иелерінің менталитеті үлкен табыс алуға бағытталады немесе инвестицияланған капиталдың өсу темпін жоғарлауын қамтамасыз етеді, табысты үлестіру үйлесімінің негізі- капитализацияланған және қолданылған бөлігінің арасында. Бұл үйлесім өзгері мүмкін, кәсіпорын ішкі және сыртқы қызметінің өзгеруіне байланысты.

     Табысты үлестіру саясатының тұрақтылығы. Табысты үлестіру барлық принципі саясаттың әзірлеу ережелерінің негізі, ұзақ мерзімді болуы керек. Үлкен акционерлік компанияларда бұл процес сақталуықажет, өйткені акционерлер санының көптігімен байланысты (бұл акционерлерге дәйектіленген шешімді қабылдауға көмектеседі). [15] 
 

2.2 Табысты үйлестіруге  әсер ететін фактор

 

     Фактордың пайда болу сипатын екі топқа  бөлуіне болады: а) сыртқы (кәсіпорынның сыртқы қызметін айқындайды); б) ішкі (кәсіпорынның шаруашылық қызметін айқындайды);

Оны 2- суреттен көруге болады:

     Сыртқы  фактор шектеулі жағдайда қарастырады, табысты үлестіру үйлесімін қалыптастыру шекараларын айқындайды. Осы фактордың негізгілері:

     Құқықтық  шектеулер. Заң нормаларымен анықталған жалпы қаржылық және тәртібі, табысты үлестірумен байланысты. Қолдануда басымдылықты қалыптастырады (салық және басқада аударымдар) нормативтік параметрлерді орнатады мыналарда (салық ставкасында, табыс есебінен алынатын міндетті аударымдар мен алым; резервтік қордағы минималды аударымдар ставкасы т.б).

     Салықтық  жүйе. Жеке салықтағы нақты ставка және салық жүйесіндегі жеңілдіктер табысты үйлестіру үйлесіміне әсер етеді. Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық деңгейі төмен шаруашылық қызметінен және кәсіпорын мүлкіне қарағанда, капитал қолданылу үлесінің көбеюіне әкеледі. Кейде керісінше егер қайта инвестициялауда табысты салық жүйесінде кейбір жеңілдіктер қарастырылады. Қайырымдылыққа және және басқа да мақсаттарға табысты қолдану формасында ынталандыру алғы шарттарында қолданылады.

     Инфляцияның қарқыны. Болашақта табысты тәуекелді құнсыздану факторы, меншік иелеріне ағымдағы табысты төлеуге бағытталған. Бірақ кәсіпорын инфляциядан қорғалған өнімін шығарса (әр өнімге жеке баға, тәжірибеде көрсеткендей инфляция қарқыны озық болуы мүмкін) немесе инвестициялық жоба материализациялану капитал жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Ең негізгі шарт меншік иелеріне ағымдағы табысты төлеу, инфляция индексіне алдағы кезең есебіне түзетулер енгізу алғы кезеңге қатысты.

     Тауар нарығының конъюнктурасының сатысы. Нарық конъюнктурасының жоғарлау кезеңінде кәсіпорын өз өнімін өткізеді табысты капитализациялау тиімді процесті үлестіру өседі. Мұндай жағымды фактор капиталды қайта инвестициялау келесі кезеңде көп табыс алуы мүмкін. өткен кезеңге қарағанда.

     «Ашықтылық» қор нарығы. Акционерлерге табысты үлестіру ақпаратын қолдану және акцияға дивиденд төлеу деңгейі капиталды қайта инвестициялау жылдам шешім қабылдауда (дивиденд деңгейі төмен) немесе қосымша акцияларды сатып алғанда (дивиденд төлеу деңгейі өседі). Сондықтан жоғарғы деңгейі «ашықтылық» қор нарығында табысты үлестіру шешімін ескеру қажет, акция катеровкасына нарықтық бағасы өзгереді. Мұндай «ашықтылық» жоқ болғанда «кешігі уақытының факторына» әкеледі.[17] 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Сурет 2 – Компанияның табысын үлестіруге әсер ететін, негізгі факторлардың жүйесі*

*И.А Бланк « табысты басқару» Киев 1999ж., 436 бет 

     Инвестицияланған  капиталды ортанарықтағы норма табысы. Қолдану үйлесімін тиімді қалыптастырады және табысты қайта инвестициялауда, басқару шешімдерін қабылдаукритерилері. Табыс деңгейінің орта мерзімді төмендеуі капиталға табыс үлесінің өсу тенденциясы, тұтынуға бағытталған. Капиталды қайта инвестициялау тиімді қолданылуының өсу көрсеткіші т.б табыстың бір бөлігінің капитализациялануының өсуі.  

     Қаржы ресурстарын қалыптастырудың  ішкі көздері. Кәсіпорын қаржы ресурстарын қалыптастырудың ішкі көзі, төмен құнның шарты, капитализациялаудың орташа құны. Үлкен көлемде табысты үлестіру меншік иелерінің арасында және персоналдың, инвестициялық қажеттілігін қанағаттандыруесебінен қаржыландырудың ішкі көзінің альтернативасы. Кәсіпорынның ішкі капиталын қалыптастыруына шектеу болғанда немесе капитал құнының деңгейі тартылған бағасы көтеріңкі , кәсіпорын құралған, табысты инвестициялық мақсатта қолдануы тиіс.[13]

     Ішкі  фактор. Табысты үлестіру үйлесіміне негізгі қызмет атқарады, қолдануға және қалыптастыруға рұқсат береді; нақты шараларға және сол кәсіпорын шаруашылық нәтижесіне. Осы фактордың негізгісі:

     Кәсіпорын меншік иелерінің  менталитеті. Кәсіпорын табысын үлестіру саясатының типін нақты қалыптастыру көрсеткішіннің негізгісі (дивидендтік саясат). Егер меншіктенуші (акционер) ағымдағы пайданың ағылып келуі қажет болса немесе болашақ кезеңдегі пайда ұзақ мерзімді күтуімен байланысты.

     Өтімділік қызметінің деңгейі. Табысты үлестіру үйлесімін еркін қалыптастыру әсерін айқындайды. Шаруашылық қызметтің өтімділік деңгейінің төмен (табысты үлестіру соммасының аз болуына қатысты) үйлестіру үйлесімінің еркін қалыптастыруды шектеу. Табыстың анықталған бір бөлігі «байланысты» меншік иелерінің міндетті келісім шартында (артықшылықты акцияға дивиденд төлеу деңгейі) персоналмен (әлеуметтік қорғау формасы) немесе құқықтар нармативтер бекітілген (резервтік қорды қалыптастыру). Сондықтан үлестірген табыстың қалған бір бөлігіне әсер етпейтін үйлесімді қолдану.

     Инвестициялық жоғарғы табысты  жобаны өткізу мүмкінд. Егерде кәсіпорын портфелінде дайын жоба болса, ішкі пайданың ставкасын капиталдың орта құнынан көтеріңкі, мұндай жобалар қысқа мерзімде жүзеге асыруға болады капитализацияланған табыстың үлесінен (басқа да тең шаралар өсу қажет).