Тақырып 1 Қаржы мен қаржы саясатының мәні

      Реттеу нысандары қаржылық субкатегориясының  сәйкес түрі үшін тән, сондай-ақ  барлығына жалпылама аталған  түрлерде өтетін үрдістерді білдіреді: мысалы, бюджеттік түрдегі нысандар болып табылатындар қаржыландыру (субвенция, субсидия, трансферттер), сыртқы инвестициялау, сыртқы заемдер, сыртқы борыш. Жіктеудің аса көптеген элементтері болып реттеу әдістері табылады.

      Валюта-қаржылық реттеудегі негізгі әдістер:

• валюталық бағам;
• ақша капиталына пайыздық мөлшерлеме;
• құнды қағаздар мен халықаралық төлем құжаттарының бағамдары;
• валюталық тәуекелдерден сақтандырудың түрлі әдістері.

      Нарық жағдайында аса үлкен  назар реттеудің жанама әдістеріне бөлінеді. Мемлекет шаруашылық процесінің барлық қатысушылары үшін жалпы шарттар мен ережелерді бекітеді.

      Макроэкономикалық тепе-теңдік мынадай  маңызды экономикалық параметрлерді  қарастырады:

• сұраныс және ұсыныс;
• тауарлы және ақша массасын;
• жинақтар мен инвестицияларды;
• инфляция мен жұмыссыздықты;
• еңбек өнімділігі мен оның төлемін;
• қоғамның әлеуметтік-экономикалық қажеттілігін және қаржылық ресурстарын;
• мемлекеттік бюджеттің табыстары мен шығындарын;
• бюджеттік тапшылық көлемін, оны өтеу көздерін;
• төлем балансының активтері мен пассивтерін.

      Кейнстік модельдерде жалпы шығындарды  қамтамасыз ететін өндіріс көлемі  мен өнімнің берілген көлемін  сатып алу үшін жететін шығындар  арасындағы тепе-теңдік түсіндіріледі.

      Мультипликатор құбылысы дискрециялық, фискалды саясатты жүргізу кезінде қолданылады. Салықтар табыстардың қысқаруын туындатады, бұл жинақтау мен тұтынудың көлемін төмендетуге әкеледі. Өндіріс көлеміне мұндай әсерді (салықтармен қатар) жинақтар мен импорт тигізеді. Олардың барлығы табыстар-шығындар жүйесінен ағымды ұсынады. Тұтыну шығындарындағы айырмашылықтарды құра отырып азаяды, бұл инвестициямен, экспортпен және мемлекеттік сатып алулармен толтырылуы мүмкін.

      Осылай, кейнстік модель экономиканы  реттеудің негізгі факторлары ретінде тауарлар мен қызметтерге сұранысты айқындайды: мемлекет жиынтық сұранысқа жағдай жасауға әрекет етеді, ресурстардың қамтылу деңгейінің жоғарылауына әсер етеді, мемлекеттік сатып алулардың көлемін кеңейтеді, несие құнын ретейді. Кейнстік шаралар салықтардың төмендеуін, шығындардың жоғарылауын, инвестицияларға жағдай жасауды қарастырады.

      Кейнстік теорияға қарағанда  монетаризм  экономиканы реттеудің негізгі құралы ретінде ақша айналымы процессі танылады. Бұл кезде нарықтық макроэкономикалық тұрақтылықтың жоғарғы деңгейін қамтамасыз ететіндігі қарастырылған. Экономиканың қызмет етуіне мемлекеттік араласуды азайту бойынша курс жүргізіледі. Ақшалар экономикалық процестердің жанама реттелуінің шешуші факторы ретінде қарастырылады.

      Монетаристердің тұрақтаушы бағдарламалары мынларды қамтиды:

• бюджеттік тапшылықтың қысқаруы (салықтарды көбейту, мемлекеттік сектордың қызметтеріне бағалардың жоғарылауы);
• тұтыну сұранысын қысқартуға бағытталған еңбекақының өсімін шектеу;
• банктік пайыз мөлшерлемелерінің көбеюі, Орталық банкте мемлекеттік заемдерға және ақша эмиссиясына шектеулерді енгізу;
• экспортты-импортты операцияларға және бағаларға бақылаудың әлсіздеуі.

      ХХ ғасырдың аяғында тұрақты  даму -  жаңа теориясы қалыптасқан,  бұған жаһанды экономикалық және қаржылық процестер жұмылдырылған.

      Тұрақты даму теориясында төменгі  шаруашылық субъектісінен ұлттық  экономикаға дейінгі – тұрақты  әрекет ететін себептер анықталған.

      Берілген теория келесі қағидаларға  негізделеді:

1. эволюциялық қағида, кез келген масштабтағы күрделі экономикалық жүйелердің өздігінен дамуының мәнін сипаттайды;
2. экономикалық қызығушылықтарды үйлестіру қағидасы өзара әрекет ететін тараптардың қызығушылықтарының балансынсақтауды қарастырады;
3. диверсификация қағидасы, бұл эволюция қағидасының логикалық дамуы мен нақтылануы ретінде болады;
4. өзінің дамуы бойынша экономикалық жүйедегі иерархиялық диференциация қағидасы.

Қолданылған әдебиеттер 

1. Банки Казахстана №7-8 – 2000 г.
2. Рынок ценных бумаг Казахстана №4 апрель/2003г.
3. Финансы Казахстана 9-10/2000г.
4. Финансы Казахстана 5/2003г
5. "Финансы" Мельников В.Д., Ильясов К.К. Алматы-2001г.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Тақырып 1 Қаржы мен қаржы  саясатының мәні

   Ұй  тапсырмасы:

   1. Жазбаша жауап  беріңіз

   Қоғамдық  өнімді бастапқы бөлу және қайта бөлу процесі қалай байқалады?

   Қаржының  өзгеше белгілерін жазып көрсетіңіз

   2.Тест  сұрақтарына жауап  беріңіз

1. Төменде көрсетілген функциялардың қайсысы қаржы мағынасын анықтайды:

А) реттеуші;

В) қайта  өндіру;

С) ақшалай  табыстарды және қорларды пайдалану;

Д) А  және В пункттері;

Е) бөлу.

2. Төмендегі анықтамалардан «қаржы» анықтамасын анықтаңыз:

А) мемлекеттен, шаруашылық субъектілерінен және халықтан жиналған ақша ресурстары;

В) мемлекеттің  ақша қаражаттарының мақсатты қоры;

С) мемлекет және шаруашылық субъектілері арасында пайда болатын ақшалай қатынастар;

Д) құнды  бөлу және қайта бөлу процесінде пайда  болатын ерекше экономикалық қатынастар жиынтығы, ақшалай қатынастар;

Е) қаржы  министрі және оның қаржы ресурстарын  жеделдететіп басқару.

3. Қаржы ресурстарының көзі:

А) пайда;

В) өзіндік  құн;

С) резервтік  капитал;

Д) жарғылық капитал;

Е) дебиторлық қарыз.

4. Материалдық өндіріс ауқымы қаржысына жататындары:

А) білімге  жұмсалатын қаржы;

В) ғылымға  жұмсалатын қаржы;

С) ауыл щаруашылық кәсіпорындары мен ұйымдарының  қаржысы;

Д) қорғаныс қаржысы;

Е) дұрыс  жауабы жоқ.

5. Өндірістік емес сфераның қаржысына жататындары:

А) тұтыну кооперациясының қаржысы

В) байланыс қаржысы;

С) мәдениет және өнер қаржысы;

Д) А  және С;

Е) В  және С.

6. Қаржы жүйесі дегеніміз:

А) Қаржы  қатынастарының жиынтығы;

В) ақша қаражаттары қорының жиынтығы;

С) қаржылық басқару аппараты;

Д) жоғарыда аталғандардың барлығы;

Е) В  және С.

7. Қаржы саясаты көмегімен шешілетін міндетті анықтау:

А) Қаржы  қатынастарына қатысушылардың барлық қаржы ресурстарына қажеттілігін қанағаттандыру;

В) халық  шаруашылығында қаржы ресурстарының  мүмкіндігінше мол көлемін құру үшін жағдай туғызу;

С) экономиканы  дамыту бағытын орындау үшін қаржы  механизмдерін жасау;

Д) В  және С;

Е) барлық деңгейдегі бюджет қаражаттарын пайдалануды  бақылау.

8. Төмендегі анықтамалардың қайсысы «қаржы саясаты» түсінігінің мағынасын ашады:

А) қаржы  қатынасына көзқарастар жүйесі

В) мемлекеттік  органдардың ықпалымен қаржы  жүйесінде болып жатқан процесстердің  жиынтығы;

С) өздерінің  қызметтерін және міндеттерін іске асыру үшін қаржы төңірегінде мемлекет өткізіп жатқан мақсаты бағыттағы шаралар жиынтығы;

Д) қаржы  қызметін ұйымдастыру және жоспарлау  процесінде экономикалық және бақылау  жұмысымен айналысушы қаржылық аппарат;

Е) мемлекеттік  экономикалық жағдайлардың өзгеруі  кезінде қаржыға қатысты саясаткерлардін көзқарастарының өзгеруі.

3.«Иә»  немесе«Жоқ» деп  жауап беріңіз

1.Қаржының  ақшадан айырмашылығы бар

2.Қаржы-  ақша қатынастарының ажырағысыз  бөлігі

3.Ақша-бұл  жалпы ішкі өнім мен ұлттық  табысты бөлудің құралы

4.Ақша  болмаған жерде қаржы да болмайды

5.Кезгелегн  ақша қатынасы қаржы қатынысы  емес

6.Кезгелген  қаржы қатынасы ақша қатынасы

7.Қаржы  қатынастарын өндірістік қатынастардың  бір бөлігі деуге болада ма ?

8.Қаржыға  тепетендік тән

9.Қаржы-қоғамдық  өнімді жасау мен пайдалану  арасындағы байланыстырушы буын

10.Қаржы  мен қаржы ресурстары – бара-бар  үғымдар емес

4.Терминдердің  тиісті анықтамаларын  табыңыздар